آیا وهابیت در حال رنگ باختن است؟

اعتمادآنلاین| اصلاحات بخشی از برنامه استراتژیک عربستان تا سال 2030 است. طی ماه گذشته میلادی عربستان به اعلام اصلاحات اجتماعی جدید تقریباً در هر هفته پرداخته است.

به گزارش ایسنا، اوایل ماه جاری میلادی مقام‌های عربستانی با اصلاحاتی جزئی در یک قانون، به زنان بزرگسال در این کشور اجازه زندگی مستقل را بدون آنکه اول مجبور به اخذ اجازه از پدر و یا دیگر خویشاوند مردشان باشند، دادند.

همچنین چند روز بعد از آن مقام‌های دیگر اعلام کردند، زنان می‌توانند برای رفتن به زیارت در شهر مکه ثبت نام کنند بدون آنکه نیاز به اخذ مجوز از یک قیم مرد خود داشته باشند.

همچنین آنها اگر که بخواهند می‌توانند با دیگر زائران زن به جای آن سفر کنند.

از سوی دیگر در روزهای اخیر مقام‌های عربستانی مسئول کمیسیون کل رسانه‌های صوتی و تصویری این کشور گزارش کردند که بر اساس یکسری اصلاحیه‌های قانونی فرآیندهای بررسی برای کتب و مجلات وارداتی ساده‌تر شده‌اند.

عربستان یکی از سفت و سخت‌ترین عوامل سانسور عناوین وارداتی در منطقه در نظر گرفته می‌شود.

مقام‌ها به مجله انگلیسی زبان سعودی گازت گفتند: رویه‌های جدید به معنی اعمال سانسور کمتر و دسترسی بیشتر به کتاب‌ها در این کشور حوزه خلیج فارس است.

همچنین در سال 2018 یک ممنوعیت چند دهه‌ای بر سینماها در عربستان لغو شد.

اواخر ماه مه نیز وزارت امور اسلامی عربستان اعلام کرد بلندگوهای مساجد در این کشور به هنگام پخش اذان برای نماز باید تا میزان یک سوم حجم صدا بلند شوند.

هرچند این اقدام ممکن است در ظاهر برای کاستن از آلودگی صوتی باشد اما یک اقدام مشخص و مناقشه برانگیز در این کشور سلطنتی محافظه کاری که در آن اعمال مذهبی بر دیگر جنبه‌های زندگی مقدم هستند، محسوب می‌شود.

اینها نه اولین اصلاحات از این دست در عربستان هستند و نه احتمالا آخرینشان باشند. تغییر اجتماعی در عربستان در زمان پادشاه قبلی این کشور یعنی عبدالله بن عبدالعزیز آل سعود در جریان بود.

بسیاری از اصلاحات اخیر در این کشور را می‌توان در چارچوب به اصطلاح برنامه چشم انداز 2030 در نظر گرفت؛ برنامه‌ای شامل مجموعه‌ای گسترده از اصلاحات اجتماعی -اقتصادی که نخستین بار در سال 2016 از سوی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در تلاش برای مدرن‌تر و لیبرال‌تر ساختن این کشور و تبدیل کردنش به یک کشور دوستدار تجارت و توریسم پیشنهاد شد.

از جمله دیگر تغییرات چشمگیر در عربستان از سال 2016 تا کنون شامل اجازه دادن به رانندگی کردن زنان، برداشتن ممنوعیت چند دهه‌ای بر سینماها، اجازه دادن به مسافرت رفتن تنهای زنان، کاهش تدریجی و مداوم قوانین تفکیک جنسیتی. حتی شایعاتی مطرح شده مبنی براینکه نوشیدنی الکل که در عربستان ممنوع و عمدتا غیرقابل دسترسی است، ممکن است به زودی به طور محدود مجاز شود.

از سال 2018 زنان عربستانی اجازه رانندگی کردن را پیدا کرده‌اند.

اخیرا به گفته ناظران تغییرات در عربستان در حال تسریع هستند. رابرت موگیلنیکی، یک کارشناس ارشد انستیتوی کشورهای خلیج فارس در واشنگتن از آن به عنوان "سرعت گیج کننده اصلاحات" توصیف کرده و گفت: به نظر میرسد سیاستگذاران پایشان را روی پدال گاز گذاشته‌اند.

موگیلنیکی استدلال کرد، روشن است که نیاز به پیشرفت مشهود در قبال برنامه چشم انداز 2030 وجود دارد. وی افزود: از نظر من ولیعهد عربستان و سیاستگذاران مشغول به کار با او در تلاش برای یافتن یک توازن بین اهداف بلند مدت و اعمال پیشرفت ملموس در عرصه میدانی هستند. بسیاری از این تغییرات اخیر تاثیری فوری ایجاد می‌کنند.

همچنین موگیلنیکی بیان کرد، چنین اصلاحاتی با حمایت بیشتر گروه‌های جوانتر داخلی مواجه میشوند. تقریبا دو سوم عربستانی‌ها جزو رده سنی زیر 35 سال هستند.

هرچند برخی تغییرات همچون قانون مربوط به بلندگوهای مساجد ممکن است به نظر خارجی‌ها جزئی به نظر بیایند، در مجموع به گفته نیتان براون، یک عضو ارشد برنامه خاورمیانه در انستیتوی موقوفه کارنگی، این اصلاحات مهم هستند؛ آن هم از یک جهت که برخی از این تغییرات تا همین چند سال پیش بسیار بعید به نظر می‌رسیدند.

گمان برده می‌شود که محمد بن سلمان محرک سرعت بالای این اصلاحات است.

اما مساله به گفته براون در حال حاضر این است که این اصلاحات چه الگویی ایجاد می‌کند؟ او اظهار کرد: من در واکنش کلی خودم می‌گویم آنها بخشی از جریان لیبرالیزه سازی چشمگیر در برخی حوزه‌های اجتماعی اما نه در حوزه‌های سیاسی هستند. برخی از آنها در زندگی روزمره چشمگیر هستند و بنا براین نباید کم اهمیت انگاشته شوند. اما آنها تغییرات ساختاری نیستند.

براون و یک کارشناس ارشد دیگر برنامه مذکور در اندیشکده موقوفه کارنگی به نام یاسمین فاروق، نویسنده مقاله‌ای تحت عنوان "اصلاحات مذهبی عربستان به هیچ چیز دست نمیزند اما همه چیز را تغییر می‌دهد" هستند که در این مقاله می‌نویسند: لیبرالیزه سازی اجتماعی و لیبرالیزه سازی سیاسی دست در دست یکدیگر به پیش نمی‌روند.

این تحلیلگران استدلال می‌کنند که در حقیقت عکس آن رخ میدهد. بسیاری از این تغییرات در سطح اعمال ترمیم پرسنل، رویه‌ها، بروکراسی و قوانین هستند تا این که اصلاحاتی معنادار باشند. آنها گفتند مهم است به یاد داشته باشیم که برخی از این تغییرات همچنان می‌توانند برگشت پذیر باشند.

همچنان گفته شده که این اصلاحات، قدرت نخبگان روحانی عربستان را کاهش می‌دهند و این کشور در حال فاصله گرفتن از ستون فقرات سفت و سخت مذهبی حیات اجتماعی، حقوقی و سیاسی خود است. برای قرنها شکل متحجری از اسلام سنی موسوم به وهابیت فرهنگ را در عربستان هدایت کرده است. براون بیان کرد: هنوز خیلی زود است بگوییم که وهابیسم پایان یافته است. اما او اضافه کرد، "تاکید کمتری بر وهابیسم و نقش مذهب در هویت ملی عربستان وجود دارد.