انگیزه‌های مسقط و ریاض برای بهبود روابط

اعتمادآنلاین| پادشاهان دو کشور عربستان و عمان در بیانیه مشترکی اعلام کردند که درباره تسریع در افتتاح راه زمینی مستقیم و گذرگاه مرزی میان دو طرف توافق ‌کرده‌اند. در این بیانیه همچنین بر لزوم ادامه همکاری جهت حمایت از ثبات بازارهای نفت تاکید شده است. بر اساس بیانیه مذکور عربستان و عمان همچنین اعلام کردند که تلاش‌ها برای ایجاد راه‌حل سیاسی جامع برای بحران یمن بر اساس ابتکار عمل خلیج فارس ادامه دارد. در این بیانیه همچنین به آغاز ابتکارهای مشترک عربستان سعودی و عمان از جمله سرمایه‌گذاری در بخش انرژی و امنیت غذایی اشاره و اعلام شده است: دو کشور برای افزایش همکاری‌ها در خصوص محیط زیست توافق کردند. به عنوان بخشی از این سفر، تفاهمنامه‌ای در مورد ایجاد شورای هماهنگی مشترک عمان و سعودی میان ملک سلمان و هیثم بن‌ طارق نیز امضا شد.

به گزارش روزنامه اعتماد، از زمانی که هیثم بن ‌طارق قدرت را در عمان به دست گرفته این نخستین سفر خارجی او محسوب می‌شود. این سفر در این مقطع زمانی خاص در حالی که عربستان سعودی از یک سو به دنبال رفع اختلافات خود با ایران و پایان دادن به کمپین نظامی پرهزینه‌اش علیه یمن است، حایز اهمیت محسوب می‌شود. عمان نیز طی هفته‌های گذشته تلاش‌های دیپلماتیکش را برای پایان دادن به جنگ یمن شدت بخشیده است. روابط نزدیک بین عمان و عربستان سعودی برای مسقط حایز اهمیت است چه اینکه سیاست درازمدت عمان در اتخاذ رویکرد بی‌طرفی در منطقه در حال حاضر و در حالی که منطقه دستخوش تغییرات بسیار است، ممکن است موجب شود این کشور از کشورهای ثروتمند منطقه نظیر عربستان سعودی و امارات عقب بیفتد. سفر دوروزه به عربستان سعودی برای سلطان عمان اقدامی نادر محسوب می‌شود. البته طی یک‌سال گذشته، سلطنت سلطان هیثم 65 ساله دستخوش بحران همه‌گیری کرونا بود.

بحرانی که آسیب‌های اقتصادی زیادی به عمان وارد کرد. حالا او مانده و میلیاردها دلار بدهی و افزایش نرخ بیکاری جوانان که در ماه مه موجب شد اعتراضات اجتماعی نادری در این کشور مشاهده شود. از سال 2014 زمانی که قیمت نفت به‌ شدت کاهش یافت، بدهی‌های عمان از 15 درصد در سال 2015 به 80 درصد در سال گذشته رسید. عمان به لحاظ اقتصادی در میان کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، ضعیف‌ترین محسوب می‌شود اما ویژگی این کشور این است که سالیان سال به عنوان یک کشور تسهیل‌گر در حل و فصل بحران‌های منطقه‌ای نقش ایفا کرده است.

اگرچه برخی رسانه‌های عمانی نظیر عمان آبزرور در آستانه سفر سلطان هیثم، روابط عربستان و عمان را در طول سال‌های گذشته بسیار خوب توصیف کردند، اما واقعیت این است که دو کشور به‌رغم برخورداری از مرز مشترک روابط چندان گرمی با هم نداشته‌اند. عربستان سعودی همواره از کیفیت روابط مسقط با تهران نگران بوده، چراکه ریاض به تهران به چشم یک تهدید می‌نگرد. در آن سوی ماجرا امارات متحده عربی نیز چندان نگاه مثبتی به عمان نداشته است. در واقع سیاست خارجی مستقل مسقط در کنار روابط گرمش با ایران همواره مایه نگرانی امارات و عربستان بوده است. به لحاظ شخصیتی نیز عربستان و امارات دل خوشی از سلطان قابوس، پادشاه فقید عمان نداشتند. البته این‌گونه نبوده است که عمان با جهان عرب روابطی نداشته باشد. سلطان قابوس در سال 1971 به اتحادیه عرب پیوست اما در عین حال ترجیح داد عمان را از بی‌ثباتی‌های جهان عرب نظیر درگیری اعراب و اسراییل دور نگه دارد. قابوس البته در سوی دیگر ماجرا ترجیح داد سیاست مستقل خود را در قبال اسراییل داشته باشد و در سال 2018 بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسراییل را به مسقط دعوت کرد. این‌گونه به نظر می‌رسد که هیثم نیز قصد دارد الگوی قابوس را در سیاست خارجی دنبال کند.

اما ابوظبی و ریاض به احتمال زیاد قصد دارند مسیر پی‌گرفته شده از سوی هیثم را دشوار کنند. محمد بن سلمان همچنان معتقد است؛ عربستان کشوری است که چارچوب‌ها را در شورای همکاری‌های خلیج‌فارس تعیین می‌کند و محمد بن زاید نیز قصد دارد امارات را به یک قدرت دریایی در خلیج فارس تبدیل کند. نکته دیگر اینکه عربستان و امارات هنوز عمان را به خاطر تسهیل گفت‌وگوهای مخفیانه میان ایران و امریکا که به امضای برجام ختم شد، نبخشیده‌اند. واقعیت این است که ظهور امارات متحده عربی به عنوان یک قدرت منطقه‌ای تهدیدی برای سیاست خارجی و حتی اتحاد سرزمینی عمان محسوب می‌شود. ابوظبی سال‌هاست تلاش می‌کند در استان مسندم عمان که شبه‌جزیره‌ای در بخش شمالی عمان است و تسلط استراتژیکی به تنگه هرمز دارد، نفوذ خود را افزایش دهد.

در یمن در استان المهره نیز که در مرز با عمان واقع شده، امارات غذا و خدمات پزشکی به ساکنان ارایه می‌کند و حتی به سران قبایل این استان پول داده و سعی می‌کند نیروی نظامی وفادار به خودش را در آنجا ایجاد کند. ابوظبی مدعی است که اقداماتش با هدف ممانعت از قاچاق اسلحه از سوی عمان به حوثی‌های یمن صورت می‌گیرد، اما عمان بارها این ادعا را تکذیب کرده و امارات را به تلاش برای سرنگونی دولت مسقط متهم کرده است. طی ده سال گذشته، عمان اعلام کرده که دو شبکه جاسوسی که برای نهادهای اطلاعاتی امارات جاسوسی می‌کردند را کشف و منهدم کرده است. حال این کیفیت روابط عمان و امارات در یک کفه ترازو و کیفیت روابط عربستان و امارات طی یک‌سال گذشته ترکیبی از رقابت و تنش بوده است را در کفه دیگر ترازو قرار دهید. در چنین شرایطی کاملا طبیعی است که عمان تلاش کند از تقویت روابط خود با عربستان سعودی به عنوان عامل توازن قوا استفاده کند.

آسیب مرگ قابوس به سیاست خارجی عمان

در سال 2016، وقتی که دونالد ترامپ قدرت را در امریکا در اختیار گرفت، نقش عمان در منطقه با توجه به سیاست‌های تهاجمی دونالد ترامپ کم‌رنگ شد، چراکه ترامپ در آن زمان ترجیح داد دست عربستان سعودی و امارات را در شبه‌جزیره باز بگذارد. ترامپ چشمش را روی تحرکات امارات در شاخ آفریقا و لیبی نیز بست. علاوه بر این عربستان نیز در دوران ترامپ آزادی‌های بیشتری در خصوص حمله نظامی به یمن داشت. به این ترتیب، به صورت اتوماتیک سیاست‌ خارجی تسهیل‌گر و مبتنی بر میانجیگری عمان از تحولات دیپلماتیک منطقه‌ای کنار گذاشته شد. واقعیت این است که سلطان قابوس که معمار سیاست خارجی عمان بود، به عنوان یک تسهیل‌گر و میانجی نقشی منحصربه‌فردی داشت. اما همین نقش منحصربه‌فرد و خاص سلطان قابوس که قائم به فرد بود، موجب شد عمان نتواند به سمت نهادسازی دولتی برود. این کشور هنوز نتوانسته یک وزارت امورخارجه رسمی داشته باشد و دیپلمات تربیت کند. از این منظر مرگ قابوس حفره‌ای در سیاست خارجی عمان ایجاد کرد که پرکردنش برای سلطان هیثم بسیار دشوار خواهد بود.

با توجه به آنچه ذکر شد به نظر می‌رسد سلطان هیثم به این نتیجه رسیده است که تقویت روابط مسقط و ریاض می‌تواند اولویت سیاست خارجی‌ عمان در خلیج‌فارس باشد. چه اینکه به نظر می‌رسد عمان در این مسیر با عربستان نقاط مشترک بیشتری دارد. دو کشور به لحاظ جغرافیایی به یکدیگر نزدیک هستند. هر دو کشور طی مدت اخیر روابط اقتصادی میان خود را ارتقا بخشیده‌اند و در برخی پروژه‌های مشترک و سرمایه‌گذاری در بخش‌های خدماتی و تولیدی مشغول کار هستند. علاوه بر این عربستان سعودی نیز با توجه به اختلافات اخیرش با امارات ترجیح می‌دهد روابط خود را با دیگر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از جمله قطر و عمان بهبود ببخشد. اینچنین است که عمان و عربستان به‌رغم برخی اختلافاتی که با هم دارند در این مقطع زمانی خاص به این نتیجه رسیده‌اند؛ تقویت روابط دوجانبه اتفاقی است که هر دو طرف از آن سود می‌برند.