آژانس انرژی اتمی را در کنار خود نگه داریم/ باید چالش احیای قطعنامه‌های شورای امنیت را مهار کرد

رضا نصری، کارشناس ارشد مسائل بین الملل در ارزیابی خود از روند مذاکرات وین که بیش از یک هفته به طول انجامید، اظهار کرد : در این دور، طرفین به متن مشترکی رسیده‌اند که قرار است پایه مذاکره برای دور بعدی قرار بگیرد. ظاهراً طرف مقابل پذیرفته است برخی ملاحظات و پیشنهادات تیم مذاکره‌کننده ایران را در متن پیش‌نویس قبل وارد کند تا بعداً بر سر آن‌ها گفت‌وگو شود.

به گزارش ایسنا، وی افزود: حال باید دید این متن نسبت به متنی که در پایان دور ششم مذاکرات توسط تیم آقای  عراقچی نهایی شده بود چه مزیتی دارد؟ در چارچوبی که در آن زمان بدست آمده بود، بنا شده بود - در صورت توافق - تمام تحریم‌هایی که وفق برجام رفع شده بودند، مجدداً رفع شوند. ضمن اینکه، بنا بود تمام تحریم‌هایی که در صورت استمرار عضویت آمریکا در برجام، در مغایرت با آن تعریف می‌شد نیز برداشته شود؛ ولو اینکه تحت عناوین دیگری وضع شده باشد.

نصری ادامه داد: در این راستا، «عادی‌سازی روابط اقتصادی و تجاری ایران با جهان» و «انتفاع ایران از آثار لغو تحریم‌ها» مبنای کار قرار گرفته شده بود. متقابلاً، بنا بود در صورت توافق، ایران نیز پس از راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها - که در مورد چگونگی آن هم راهکارهایی مطرح بود - تعهدات فنی خود را وفق برجام از سر بگیرد. حال باید دید تیم جدید مذاکره‌کننده به سرپرستی دکتر باقری صلاح دیده‌اند چه نکاتی به این چارچوب اضافه یا از آن کم کنند.

وی  در پاسخ به این سوال که آقای علی باقری رییس تیم مذاکره کننده ایران، اعلام کرده  «که  در جریان مذاکرات اخیر به دو سند جدید دست پیدا کردیم که مبنای مذاکرات دور آتی خواهد بود» به  نظر شما این توافق به چه میزان می تواند در پیشرفت مذاکرات موثر باشد؟ گفت: منظور آقای باقری این است که تغییرات اِعمال شده در دو پیش‌نویس‌های مربوط به تعهدات فنی و تحریم‌ها آنقدر قابل ملاحظه بوده که عملاً با دو متن «جدید» مواجه هستیم. در هر حال، اینکه دوباره یک چارچوب مشخص شده گام مثبتی است. حالا از این به بعد مذاکرات محتوایی آغاز می‌شود و تازه اینجاست که باید راهکارهای عملی و هوشمندانه پیشنهاد داد، چانه زد و تصمیم گرفت.

نصری تصریح کرد: اگر در این مرحله طرفین با انعطاف و عملگرایی رفتار کنند، جای امیدواری است در احیای برجام و لغو تحریم‌ها موفق شوند.

این کارشناس ارشد مسائل بین الملل همچنین افزود: معتقدم اگر به مذاکرات وین نیز به مثابه گامی در جهت «تعلیق تنش» - یا Détente - میان تهران و واشنگتن نگاه شود، احتمال پایداری توافق هم بیش‌تر خواهد شد.

نصری در پاسخ به این سوال که به نظر وی توافق صورت گرفته بین ایران و آژانس در مورد موضوع نصب دوربین ها در کرج به چه میزان می تواند در پیشبرد مذاکرات و اعلام حسن نیت ایران برای حل این پرونده موثر باشد و این تصمیم چه سیگنال هایی را به طرف های تیم مذاکره کننده ارسال می کند؟ خاطر نشان کرد: البته بحث «حُسن‌ نیت» در این‌جا یک بحث ثانویه است. آنچه در توافق بین ایران و آژانس اهمیت دارد - بیش از اینکه اثبات حُسن‌نیت ایران باشد - در وهله اول ممانعت از ایجاد اجماع علیه ایران در شورای حکام آژانس و متعاقباً باز شدن مسیر جدیدی به سوی شورای امنیت سازمان ملل است.

وی تصریح کرد: در واقع، اگر چنین توافقی صورت نمی‌گرفت، طرف مقابل مجدداً به یک اهرم سیاسی و حقوقی قدرتمندی مجهز می‌شد که معادله را کاملاً به ضرر ایران تغییر می‌داد. ضمن اینکه واکنش دولت ایران به این تغییر معادله نیز می‌توانست به تعمیق بحران و فروپاشی مذاکرات بینجامد. فعلاً این سناریو منتفی شده و لازم است در ادامه مسیر، ایران تلاش کند آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در کنار خود - و نه در برابر خود - نگه دارد.

نصری تاکید کرد: هنر تیم مذاکره‌کننده این است که اجازه ندهد آمریکا و ۱+۴ آژانس را از یک «نهاد نظارتی» به یک «اهرم مذاکراتی» تبدیل کنند!

 این کارشناس ارشد  روابط بین الملل در پاسخ به این سوال که به نظر می رسد که اروپایی ها  و آمریکایی از آغاز دور جدید مذاکرات و ارائه دو پیش نویس از سوی ایران به نوعی بازی مقصرنمایی را در سطح رسانه ای در پیش گرفته  و در تلاش بودند  که توپ را در زمین ایران بیندازند به نظر وی در ادامه مذاکرات استراتژی آنها چگونه خواهد بود؟ خاطرنشان کرد :  آمریکایی‌ها می‌دانند در ماجرای برجام قانون‌شکن و مقصر بوده‌اند و اروپایی‌ها نیز به خوبی نسبت به قصور و انفعال خود در برابر توافقی که آن را در چارچوب نظام بین‌المللی عدم اشاعه یک قطعهٔ «حیاتی» (Crucial) می‌خواندند واقف هستند. طبیعتاً، حفظ عنوان «مقصر» برای هر دوی آن‌ها حاوی هزینه‌های زیادی است؛ اما برای اروپا که پایه سیاست خارجی و مزیت راهبردی خود را در حوزه «قدرت هنجارسازی» (Normative power) تعریف می‌کند، حفظ برچسب «مقصر» در یکی از حساس‌ترین پرونده‌های حوزه عدم اشاعه آثار جدی‌تری دارد. در چنین بستری، طبیعی است هر دو تلاش کنند ایران را مقصر اصلی جلوه دهند و از هر حرکت حساب‌نشده یا خطای تاکتیکی ایران برای مشروع جلوه دادن عملکرد و مواضع خود استفاده کنند. در ضمن، تندتر شدن مواضع کشورهای اروپایی - حتی نسبت به مواضع آمریکا - در دور اخیر مذاکرات را نیز می‌توان در همین راستا تحلیل و بررسی کرد.

نصری در این ارتباط ادامه داد: آنها تا کنون، برای عوض کردن جای متهم و قربانی مستمسک و بهانه‌ای در دست نداشتند؛ اما امروز احساس می‌کنند از ابزار و ملاط لازم برای متهم‌سازی ایران و بازسازی وجهه خود برخوردار شده‌اند. طبیعتاً، از این پس نیز در هر مرحله از مذاکرات که فرصتی پیدا کنند، ‌ از وارونه جلوه دادن ماجرا دریغ نخواهند کرد! در اینجاست که هوشیاری تیم مذاکره‌کننده و انطباق گفتمان بازوی رسانه‌ای آن با این صحنه ضروری به نظر می‌رسد.

این کارشناس ارشد مسائل بین الملل  در پاسخ به این سوال که   به نظر وی  مهم ترین مسائل در موضوع رفع  تحریم ها که مذاکرات را با چالش مواجه خواهد کرد چه بخشی خواهد بود  با توجه به تاکید ایران  که باید همه تحریم های اعمال شده از سال ۲۰۱۵ رفع شود؟  افزود: به نظرم کماکان موضوع احیای قطعنامه‌های شورای امنیت یا ارجاع ایران به شورای امنیت توسط شورای حکام آژانس یکی از جدی‌ترین چالش‌هایی است که باید مهار کرد. در قضیه برجام، ایران توانسته بود بدون حتی یک روز اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت با اعضای دائمی آن به یک توافق چندجانبه دست یاید و - با تعریف یک زمان‌بندی مشخص - خود را طی یک پروسه «خودکار» از چنگ این نهاد مهم امنیتی رها سازد. در تاریخ معاصر روابط بین‌الملل، این تنها موردی بود که کشوری که «موضوع» قطعنامه‌های فصل هفتمی شورای امنیت بود، نه تنها موفق شده بود بدون حتی یک روز اجرای آن قطعنامه‌ها با قدرت‌های جهانی به توافق برسد، بلکه حتی توانسته بود در تدوین یک قطعنامه جدید (۲۲۳۱) در مورد پرونده خود اِعمال نفوذ و فعالانه شرکت کند. معتقدم این استثنا محصول هنر دکتر ظریف و تیم مذاکره‌کننده او بود و در صورت درگیر شدن مجدد ایران با شورای امنیت دوباره تکرار نخواهد شد.

وی تصریح کرد: به بیان عامیانه‌تر، در صورت باز شدن مجدد پای این نهاد به پرونده ایران، گردانندگان شورای امنیت دو بار از یک سوراخ گزیده نخواهند شد و این بار تا تأمین تمام خواسته‌های نامعقول خود - از جمله در حوزه موشکی، منطقه‌ای و نظارتی - با اتکاء به ظرفیت شورای امنیت، سنگ تمام خواهند گذاشت!

نصری در همین راستا خاطرنشان کرد: دولت جدید ایران نیز - در صورت سوخته شدن گزینه مذاکرات - قادر به تکرار و بازسازی سناریوی قبل نخواهد شد. در نتیجه، لازم است دولت رئیسی و تیم جدید مذاکره‌کننده به سرپرستی دکتر باقری از تمام ظرفیت‌های ملی، تجربیات و تخصص تیم قبل برای جلوگیری از تشدید بحران استفاده کنند چرا که دیگر برای هیچ‌یک از طرفین چندان فرصت سعی و خطا باقی نمانده است.