غول داعش دوباره در عراق زنده شد

 در چند‌کیلومتری جنوب غربی شهر کرکوک، در پایگاه نظامی محل استقرار تیپ پنجم پلیس فدرال عراق، ستونی از خودروها پشت سرهم توقف کرده‌اند و مسلسل‌هایشان آسمان را نشانه گرفته است. ژنرال حیدر یوسف، ٦٩‌ساله، برای خروج از پایگاه آماده می‌شود.

به گزارش شرق به نقل لوموند، مسیری که او می‌خواهد با نیروهای خود بپیماید، بسیار خطرناک است. اینجا بخش غربی است که اکنون در عراق به‌عنوان «مثلث مرگ» جدید خوانده می‌شود.

در طول سال‌های دهه ٢٠٠٠، این عبارت نشان‌دهنده دژ نیروهای شورشی در شمال و غرب بغداد، به‌ویژه در شهرهای فلوجه، تکریت، رمادی و بعقوبه بود. امروز، این عبارت نشان‌دهنده منطقه‌ای به‌شدت بی‌ثبات است که در سال‌های اخیر در میان سه استان کرکوک در شمال، دیاله در جنوب شرقی و صلاح‌الدین در جنوب غربی قرار دارد. در این منطقه، غالبا با فرارسیدن شب گروه‌هایی از افراد که خود را وابسته به داعش می‌خوانند، به مواضع نیروهای امنیتی عراق، غیرنظامیان یا زیرساخت‌های نفت یا برق حمله می‌کنند. این راهبرد ایذایی از آغاز سال ٢٠٢١ بُعد جدیدی یافته است.

داعش که به‌طور رسمی در سال ٢٠١٧ در عراق شکست خورد، بلافاصله با تخلیه شهرهای بزرگ به مناطق روستایی که دسترسی به آنها دشوار است، رو آورد.

با سهولت انجام‌شدن این کار از آن‌رو بود که در مناطق مورد منازعه بین دولت عراق و دولت اقلیم کردستان که در اربیل مستقر است، یک خلأ امنیتی وجود دارد؛ چراکه به دلیل فقدان توافق سیاسی بین اربیل و بغداد، هیچ‌یک از نیروها قادر به تثبیت اقتدار خود در منطقه نشد. این امر موجب بروز سردرگمی‌ای شد که به داعش امکان داد خود را بازسازی کند.

جنگجویان داعش با استفاده از حمایت ساکنان سنی سه استان در ارتفاعات حمرین و به‌ویژه جنوب مناطق مورد منازعه ریشه دوانده‌اند. نیروهای مسلح عراقی که آسیب‌پذیرند، پوشش گیاهی مورد استفاده جهادگران برای استتار در دشت‌ها را آتش می‌زنند.

هشام الهاشمی، پژوهشگر عراقی متخصص جنبش‌های جهادگر، چند هفته پیش از به‌قتل‌رسیدن، از هزارو 200 عضو فعال و ٨٥ تا ٢٠٠ روستای متروکه در مثلث مرگ که به دست داعش افتاده و تبدیل به اردوگاه، انبار یا مراکز فرماندهی شده، سخن گفته بود.

ابراهیم تهمان که برای اطلاعات پلیس فدرال کار می‌کند، توضیح می‌دهد که «اکثر جهادگران منطقه بیش از ٣٠ سال دارند و از افراد باسابقه داعش هستند که در سال‌های ٢٠١٤ تا ٢٠١٧ برای آن جنگیده‌اند. آنها بازداشت نشده‌اند‌ اما ما بسیاری را شناسایی کرده‌ایم و از سابقه‌شان مطلعیم. به اینها جنگجویانی جوان‌تر نیز افزوده می‌شوند که در جنگ‌های قبلی شرکت نداشته‌اند».

ژنرال یوسف هم ظهور نسل جدیدی از جنگجویان داعش را تأیید و بر این نکته تأکید می‌کند که آنها هم همان ایدئولوژی نسل پیشین خود را دارند. این امری آشکار است؛ داعش، حتی شکست خورده و عقب‌نشینی کرده به مناطق غیرشهری، فقط به مدد جان به‌دربرده‌هایش به فعالیت بازنگشته و بلکه در‌حال گسترش صفوف خویش است. آرتور کسنی، پژوهشگر و نویسنده کتابی درباره درگیری‌ها در استان کرکوک، می‌گوید: «داعش هیچ مشکلی برای عضوگیری از میان مردم به فقر کشیده شده و بدون آینده ندارد».

به‌این‌ترتیب، غیرنظامیان هم در معرض تهدید دوگانه جهادگرایانی هستند که از آنها اخاذی و زورگیری می‌کنند یا به قتلشان می‌رسانند. در ٢٦ اکتبر، داعش در یک روستای شیعه در منطقه دیاله دست به کشتار و سلاخی زد که ١٥ کشته به جا گذاشت. فردای آن روز، قبیله‌ای که به آن حمله شده بود به یک روستای سنی متهم به همدستی با داعش حمله کرد و ١١ نفر را کشت.

ازدیاد کنشگران مسلح در مناطق مورد منازعه –پلیس‌ها، نظامی‌ها، اعضای نیروهای ویژه و شبه‌نظامیان– هم عاملی برای وخیم‌ترکردن عدم امنیت غالب است. فقدان همکاری و وجود درگیری‌های مرتب بین این عوامل مختلف مانع برقراری اعتماد می‌شود. فساد و کلاهبرداری، به‌ویژه در میان شبه‌نظامیان به سوءظن‌های موجود در این منطقه سنی‌نشین دامن می‌زند.

در این گزارش آمده است که آیا وضعیت به‌سوی جنگ جدید بین‌المللی علیه داعش می‌رود؟ در‌حال‌حاضر، عراق که تا سال ٢٠١٧ تحت حمایت ائتلاف بیش از ٦٠ کشور بود، در این نبرد جدید خود را بسیار تنها و رهاشده می‌بیند. پول دیگر نمی‌رسد و شریک‌های آمریکایی در وضعیت پشت‌کردن به تعهدات خود به سر می‌برند.

در بغداد، به صورتی متناقض، به نظر نمی‌آید که سربرآوردن داعش نگرانی چندانی برانگیخته باشد، چون کشور دستخوش مشکلات متعددی است که هریک از دیگری شدیدتر است. حدود یک‌سوم از جمعیت در فقر به سر می‌برد، میزان بی‌کاری به بیشترین حد در ٢٠ سال گذشته رسیده و ترس از درگیری‌های داخلی بین جوامع قومی بیش از همیشه است.

انتخابات زودرس ١٠ اکتبر هم به تنش‌ها افزوده است. بسیاری از کنشگران از جمله نیروهای شیعه نتیجه انتخابات را نپذیرفته‌اند. در هفتم نوامبر به اقامتگاه نخست‌وزیر، مصطفی الکاظمی با پهپاد حمله شد. این سوء‌قصد به میزان عصبیت موجود در پس از انتخابات افزود. عادل باکاوان، جامعه‌شناس فرانسوی-عراقی که کتابی درباره تاریخ رنج‌های عراق نوشته، با تأسف می‌گوید: «نیروهای سیاسی عراق بر برنامه‌های خاص خود تمرکز می‌کنند و به نظر نمی‌آید که از میزان خطر ناشی از ظهور مجدد داعش آگاهی داشته باشند».

درحالی‌که نزاع‌های داخلی بین بغداد و اربیل بین آنها شکاف ایجاد کرده، به نظر می‌آید که بازگشت نیرومند داعش امری حتمی باشد. قدرت تهاجمی داعش اکنون چنان است که می‌تواند به نقاطی دور از پایگاه‌های خود حمله کند: این کار در ٣٠ اکتبر رخ داد که دو پیشمرگ کرد در فاصله بیش از ٥٠‌کیلومتری شمال کرکوک کشته شدند و بحثی درباره همکاری امنیتی بین ارتش عراق و نیروهای کرد پیش آمد.

با آنکه امکان بازگشت نیروهای کرد به مناطق مورد منازعه یکی از نتایج غیرمستقیم ازسرگیری فعایت داعش است، هیچ‌چیز نشان نمی‌دهد که این کار منجر به بهبود وضعیت امنیتی شود، چون اگر داعش از شکست نظامی سال ٢٠١٧ خود جان به در برده، برای این است که جنگ‌ها و عملیات ضدتروریستی به‌تنهایی چیزی را حل نمی‌کند.

در نبود یک اراده سیاسی واقعی و نداشتن روابط مناسب با کشورها و مناطق همجوار، به نظر می‌آید که ناگزیر تاریخ تکرار می‌شود. این امر از آنجا واقعی‌تر است که قانون انتقام دستگاه امنیتی عراق، احساسات منفی مردمی را که در نزدیک به ٢٠ سال گذشته همیشه دچار اشغال نظامی بوده یا به حاشیه رانده شده بوده‌اند، بدتر از پیش می‌کند. در این خلأ سیاسی، امنیتی و اجتماعی است که داعش بی‌وقفه برای خود جا باز می‌کند.