مسکو میزبان رییس جمهور ایران

ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور فدراسیون روسیه روز چهارشنبه (امروز) میزبان ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور ایران است. نخستین سفر رییسی به روسیه به دعوت پوتین در نخستین روزهای سال 2022 میلادی و در شرایطی صورت می‌گیرد که روی میز مذاکرات میان دو کشور پرونده‌های بی‌شماری قرار گرفته‌اند. رابطه جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در چند سال اخیر سیر صعودی را طی کرده به گونه‌ای که محمدجواد ظریف، وزیر خارجه پیشین ایران در مجموع هشت سال حضور در این وزارتخانه بیش از 30 بار به مسکو سفر کرد و سال گذشته در همین حوالی زمانی (26 ژانویه 2021) در نشست خبری که با سرگئی لاوروف، همتای روس خود در مسکو داشت با یادآوری این مساله گفت که «شمار سفرهایم به مسکو آنقدر زیاد بوده که عدد آن را فراموش کرده‌ام.» 

به گزارش روزنامه اعتماد، دولت سیزدهم به ریاست ابراهیم رییسی درست مانند حسن روحانی، رییس دولت‌های یازدهم و دوازدهم کار خود در حوزه سیاست خارجی را با شعار اولویت دادن به همکاری با کشورهای همسایه و منطقه آغاز کرده و طبیعی است که روسیه در این حوزه از اهمیت قابل توجهی برای ایران برخوردار باشد. ابراهیم رییسی در حالی راهی مسکو شده است که از آخرین سفر رییس‌جمهور ایران به روسیه 5 سال می‌گذرد و مجموعه‌ای از تحولات زمینه برای همکاری بیشتر دو کشور به خصوص در حوزه روابط اقتصادی دو و چندجانبه و همچنین همکاری‌های منطقه‌ای را بیش از پیش مهیا کرده است. 

شامگاه دوشنبه حسین امیرعبداللهیان و سرگئی لاوروف، وزرای خارجه ایران و روسیه در آستانه سفر رییسی به مسکو در یک تماس تلفنی درباره موضوعات مورد بحث در جریان این سفر تبادل نظر کردند. 

سرگئی لاوروف روز جمعه هم در نشست خبری سالانه خود درباره سفر رییس‌جمهور ایران به روسیه گفته بود: «این یک دیدار مهم است و باید ارتباطات در عالی‌ترین سطح ادامه پیدا کند، اهمیت این دیدار در لزوم تطبیق یادداشت‌ها درخصوص تمام مسائل و دستورکارها به‌ویژه با توجه به تغییر ریاست دولت ایران است و باید تضمین تداوم تبادلات اقتصادی و دیگر حوزه‌ها را تحلیل کنیم.» 

بر اساس خبری که وزارت خارجه ایران درباره گفت‌وگوی تلفنی امیرعبداللهیان و لاوروف منتشر کرد، وزیر امور خارجه ایران در این تماس تلفنی درباره مشکل پیش آمده در زمینه صادرات یکی از اقلام کشاورزی ایران به روسیه که اکنون به دلیل برخی تشریفات اداری با مشکل مواجه شده، بر ضرورت تسریع در حل و فصل موضوع تاکید کرد. وزیر امور خارجه روسیه در پاسخ، ضمن تاکید بر فنی بودن مشکل پیش آمده گفت که موضوع از طریق نهادهای ذی‌ربط در حال پیگیری و حل و فصل است. لاوروف افزود: «بر اساس توافقات موجود، واردات و صادرات اقلام کشاورزی بین دو کشور به صورت طبیعی جریان دارد و برای حل مشکل واردات فلفل دلمه از ایران نیز جهات ذی‌ربط دو کشور در حال هماهنگی هستند.»

همزمان کاخ ریاست‌جمهوری روسیه نیز با صدور بیانیه‌ای درباره حضور رییسی در مسکو اعلام کرد در دیدار رییس‌جمهور ایران با «ولادیمیر پوتین» دو طرف درباره برجام رایزنی خواهند کرد. در ادامه این بیانیه آمده است: در مذاکرات ۱۹ ژانویه، پوتین و رییس‌جمهور ایران در مورد اجرای پروژه‌های مشترک اقتصادی و موضوعات بین‌المللی گفت‌وگو خواهند کرد.

به گزارش رسانه روسی ایتارتاس، «الکساندر ژاکوف»، قانونگذار ارشد مجلس دومای روسیه و ابراهیم رییسی روز پنجشنبه در جمع گروهی از قانونگذاران این مجلس سخنرانی خواهند کرد. به گفته این مقام روسی جلسه روز پنجشنبه «دومای دولتی» که مجلس سفلای روسیه است با سخنرانی رییس‌جمهور ایران آغاز خواهد شد.

نخستین سفر ابراهیم رییسی به مسکو در جامه رییس‌جمهور ایران در رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی انعکاس قابل توجهی یافته و بسیاری آن را مهم‌ترین سفر خارجی رییس دولت سیزدهم از ابتدای آغاز به کار از میانه مرداد ماه دانسته‌اند. تایمز اسراییل در گزارشی درباره این سفر به همزمانی آن با مذاکرات احیای برجام در وین اشاره کرده و نوشته است که وزیر خارجه روسیه اخیرا از پیشرفت در این مذاکرات خبر داده بود. مسکو و تهران پیوندهای قوی سیاسی، اقتصادی و نظامی با هم دارند و در حالی که در پرونده سوریه در چند سال اخیر متحد حساب شده‌اند در پرونده افغانستان هم منافع مشترکی دارند. ابراهیم رییسی در چند ماه گذشته از دولتش به تاجیکستان و ترکمنستان سفر کرده و سفر به روسیه سومین سفر خارجی او حساب می‌شود.

همزمانی سفر رییس‌جمهور ایران به روسیه در میانه مذاکرات برای احیای برجام میان ایران و 1+4 و ایالات متحده در وین بیشتر نگاه‌ها و خطوط خبری در رسانه‌ها را به سمت نقش روسیه در مذاکرات هسته‌ای متمرکز کرده و این در حالی است که روایتی که تهران و مسکو از اولویت‌های اصلی این سفر ارایه می‌کنند متمرکز بر دستورکار اقتصادی و تجاری این سفر است. 

جدا از پرونده‌های سیاسی و امنیتی چون برجام، سوریه، افغانستان، بحران قره‌باغ یا تلاش برای رسیدن به مکانیسمی برای تامین ثبات در منطقه خلیج فارس، ایران و روسیه از تلاش برای توسعه رابطه تجاری و اقتصادی هم در حوزه دو و چندجانبه خبر می‌دهند. علی بهادری‌جهرمی، سخنگوی دولت در حساب کاربری خود در توییتر با اشاره به اینکه دیدار با فعالان اقتصادی یکی از برنامه‌های رییسی در مسکو است، نوشت: محور مباحث و جلسات ‎توسعه صادرات به روسیه و تقویت ارتباطات تجاری و اقتصادی است.

مسائلی چون مهیا‌سازی مقدمات برای امضای سند راهبردی ۲۰ ساله بین ایران و روسیه، آغاز روند عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و تمدید توافقنامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای سه سال دیگر از نمونه‌های شکل‌گیری این اراده در دو طرف است. ایران و روسیه هر دو در زمره کشورهایی هستند که از سوی ایالات متحده هدف تحریم قرار گرفته‌اند و به نظر می‌رسد که این مساله می‌تواند نقش موتور محرک در تلاش‌ها برای توسعه روابط اقتصادی دوجانبه را بازی کند. در چند سال اخیر، دو طرف به سمت تعریف و تبیین کانال‌های نقل و انتقال مالی مستقل از سیستم دلار حرکت کرده‌اند و همزمان بر یافتن راهکارهایی برای توسعه تجارت دو جانبه به گونه‌ای که از سیستم تحریم‌های یک‌جانبه امریکا تاثیر نپذیرد هم متمرکز شده اند. 

 این نکته در گفت‌وگوی سفیر روسیه در تهران در آستانه سفر رییسی به مسکو نیز مورد اشاره قرار گرفته است. لوان جاگاریان در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی ایرنا با اشاره به انتصاب جواد اوجی، وزیر نفت به عنوان رییس کمیسیون مشترک ایران و روسیه گفت: امیدواریم که در این سفر، آقای اوجی فرصت دیدار با «نیکلای شولگینوف» همتای روسی خود را پیدا کند تا تاریخ و محل نشست بعدی کمیسیون مشترک دو کشور مشخص شود. دو سال و نیم از برگزاری نشست قبلی کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه گذشته و زمان آن فرا رسیده که کمیسیون دوباره تشکیل جلسه بدهد. در حال حاضر، نوبت میزبانی طرف روسی است. برگزاری نشست کمیسیون مشترک دو کشور برای تداوم همکاری‌ها بسیار مهم است زیرا دو کشور پروژه‌های مشترک اقتصادی زیادی را دنبال می‌کنند که راه‌آهن، نیروگاه حرارتی سیریک در هرمزگان و نیروگاه بوشهر از جمله این پروژه‌ها هستند.

یکی از نکته‌های مورد انتقاد در رابطه ایران و روسیه، پایین بودن روابط تجاری میان دو کشور به‌رغم مهیا بودن بسترهای آن در چند دهه اخیر است. به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، سخنگوی گمرک ایران در آستانه سفر رییسی به روسیه خبر داد: «از تجارت سه میلیون و ۵۵۸ هزار و ۴۹۱ تنی با روسیه به ارزش ۱/۶۵۶/۹۹۷/۳۲۲ دلاری تا پایان آذرماه، ۸۳۸ هزار و ۶۰۲ تن کالا به ارزش ۳۹۲ / ۸۷۷ /۴۳۲ دلار سهم صادرات ایران به روسیه بود.» این در حالی است که کل واردات روسیه در سال ۲۰۲۰ بیش از ۳۰۵ میلیارد دلار بود که نشان می‌دهد روابط تجاری دو کشور در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. شعیب بهمن از کارشناس‌های مسائل اوراسیا در این باره می‌گوید: «تفاهمنامه‌های تجاری زیادی بین ایران و روسیه منعقد شده. میزان قراردادهای تجاری که به مرحله امضا رسیده به بیش از ۲۵ میلیارد دلار می‌رسد اما شاهد آن هستیم که سطح روابط تجاری عملیاتی شده بین دو کشور کمتر از ۲ میلیارد دلار است.»

انتظار می‌رود که در این سفر، هیات اقتصادی همراه با رییس‌جمهور مقدمات قرار گرفتن دو کشور در آستانه امضای «سند همکاری  ۲۰ ساله» میان تهران و مسکو را فراهم کنند. ایران و روسیه یک سند همکاری راهبردی ۲۰ ساله را در سال 13۷۹ امضا کرده‌اند که مهلت آن اسفند سال گذشته به پایان رسید اما به گفته برخی منابع، مراحل آماده‌سازی این سند هنوز نهایی نشده است. 

به گزارش «اعتماد» در حوزه سیاسی و امنیتی هر روز بر تعداد پرونده‌های مشترک ایران و روسیه افزوده می‌شود. تهران و مسکو پس از قرار گرفتن در یک جبهه در بحران سوریه اقدام به شکل دادن به روند آستانه با مشارکت ترکیه برای پایان دادن به جنگ داخلی در سوریه کردند. روندی که به نظر می‌رسد نسبت به سایر روندهای منطقه‌ای و بین‌المللی در بحران سوریه موفق‌تر بوده است. علاوه بر این روسیه و ایران هر دو برای بازگشت ثبات و امنیت به خلیج‌فارس هم طرح‌های مشابهی برای شکل‌گیری ساختار امنیتی با حضور بازیگران منطقه‌ای ارائه کرده‌اند که همچنان روی میز و در انتظار پاسخ مثبت کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به خصوص عربستان قرار دارد. با خروج ایالات متحده از افغانستان و روی کار آمدن طالبان در این کشور، تهران و مسکو در این پرونده نیز منافع مشترکی یافته‌اند که بر حجم همکاری‌ها میان دو کشور افزوده و امروز مطالبه تشکیل دولت فراگیر در افغانستان به بخشی از ادبیات سیاسی هر دو در قبال افغانستان بدل شده است. در بحران قره‌باغ نیز هر چند روسیه نقش کلیدی را در کاستن از تنش میان ارمنستان و آذربایجان ایفا کرد اما مشورت‌های مداوم تهران و مسکو هم در این پرونده ادامه دارد. از سوی دیگر روسیه در مذاکرات جاری برای احیای برجام در وین نقش پررنگ‌تری را برعهده گرفته و در پای میز مذاکره نگه داشتن تهران و تروییکای اروپایی به علاوه ایالات متحده هم قوی‌تر از پیش ظاهر شده است. 

ایران، روسیه و چین در خلیج فارس رزمایش برگزار می‌کنند 

روز گذشته خبرگزاری ریانووستی روسیه از برگزاری یک رزمایش مشترک دریایی میان ایران، چین و روسیه خبر داد. ریانووستی این خبر را به نقل از ناوگان دریایی منطقه پاسیفیک (اقیانوس آرام) روسیه اعلام کرده اما به زمان برگزاری این رزمایش اشاره‌ای نکرده و جزییات بیشتری درباره آن ارایه نداده است. سفارت مسکو در تهران اعلام کرده است که این رزمایش اوایل سال 2022 در خلیج فارس و با تمرکز بر امنیت دریانوردی و مبارزه با راهزنی و دزدی دریایی انجام خواهد شد. 

پیش از این، «لوان جاگاریان» سفیر فدراسیون روسیه در تهران اعلام کرده بود که نیروهای دریایی ایران، روسیه و چین در روزهای پایانی سال ۲۰۲۱ یا اوایل سال ۲۰۲۲، رزمایش نظامی در خلیج فارس برگزار می‌کنند. بر اساس این گزارش، تاکنون چندین ناو روسیه از ناوگان اقیانوس آرام نیروی دریایی این کشور در بندر چابهار پهلو گرفته است. مقامات ناوگان دریایی روسیه در یک کنفرانس برای برگزاری این رزمایش دریایی مشترک که با حضور کشتی‌های جنگی ایران، روسیه و چین برگزار خواهد شرکت خواهند کرد.