احتمال گفت‌وگوهای رودررو هیات‌های ایران و امریکا؟

آیا هیات‌های جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده امریکا برای نخستین‌بار پس از اعمال سیاست فشار حداکثری واشنگتن علیه تهران به شمول خروج از توافق هسته‌ای، بازگرداندن تحریم‌های ثانویه و گسترده‌تر کردن دامنه تحریم‌های اولیه (غیرهسته‌ای) و ترور سردار شهید قاسم سلیمانی در راستای تلاش برای احیای برجام دوباره مقابل یکدیگر خواهند نشست؟ 

به گزارش روزنامه اعتماد، پاسخ منفی به این پرسش در دو هفته اخیر دیگر به سادگی ممکن نیست و حتی ادله‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد با پیشرفت نسبی مذاکرات برای احیای برجام در وین، احتمال گفت‌وگوهای رودررو هیات‌های ایران و امریکا از قوت خوبی برخوردار است. 

در دو ماهه اخیر مجموعه‌ای از تحولات، بحث مذاکره مستقیم میان ایران و امریکا را دوباره به سرفصل اخبار و تحلیل‌ها بازگرداند. دور هفتم مذاکرات در وین که نخستین دور مذاکره میان هیات مذاکره‌کننده جدید ایرانی با 1+4 بود با بروز اختلاف جدی میان ایران و تروییکای اروپایی به پایان رسید. براساس گزارش‌های رسانه‌ای منتشر شده، علی باقری کنی، رییس هیات مذاکره‌کننده در دولت جدید که در فاصله انتصاب تا برگزاری نخستین جلسه کمیسیون مشترک در وین در تاریخ 29 آذر ماه مجموعه‌ای از رایزنی‌های دو و چندجانبه با کشورهای عضو برجام را پیش برده بود در جلسه فوق متن تغییریافته پیش‌نویس به دست آمده در 6 دور مذاکرات در دولت دوازدهم را روی میز می‌گذارد. هرچند که روایت هیات ایرانی این بود که اصلاحات صورت گرفته برمبنای متن برجام است و چیزی فراتر از آن درخواست نشده اما حرف تروییکای اروپایی به‌علاوه ایالات متحده که تا حدودی هم از حمایت چین و روسیه برخوردار بود بر نبود وقت برای بازکردن دوباره پرانتزهای بسته شده متن و نادیده گرفتن تفاهم‌های صورت گرفته در 6 دور قبل متمرکز بود. در این فضا دور هشتم در حالی با بازگشت هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و 1+4 و ایالات متحده به وین آغاز شد که به گفته میخاییل اولیانوف، رییس هیات مذاکره‌کننده روسیه این مسکو و پکن بودند که توانستند مواضع تهران را تعدیل و مذاکرات را برمبنای متن به دست آمده در دور ششم با درنظر گرفتن موارد محدودی از نظرات جدید هیات ایرانی پیش ببرند. تصاویری که نماینده روسیه از رایزنی‌های خود با رابرت مالی، رییس هیات مذاکره‌کننده امریکا منتشر کرد در فضای مجازی و رسانه‌ای با واکنش‌های بسیار روبه‌رو شد و به خصوص در توییتر بسیاری از کاربران با انتقاد از عدم شکل‌گیری مذاکره مستقیم میان ایران و امریکا، حضور واسطه در این میان اعم از اروپایی یا روس و چینی را تهدید‌کننده منافع ایران دانستند.

این تحلیل از زبان دیپلمات کارکشته‌ای چون حسین موسویان با سابقه حضور در مذاکرات هسته‌ای ایران با غرب یا ناصر هادیان، تحلیلگر ارشد مسائل ایران و امریکا در گفت‌وگوهای جداگانه با روزنامه اعتماد هم شنیده شد. موسویان و هادیان هر دو معتقدند که مذاکره مستقیم ایران با ایالات متحده از چند جهت سودمند است: نخست آنکه به تسریع روند مذاکرات کمک می‌کند. دوم آنکه تجربه می‌گوید اگر امریکا بخواهد در حوزه‌ای به ایران به اصطلاح مذاکراتی امتیاز بدهد یا از موضع اعلامی در عمل عقب‌نشینی کند ترجیح می‌دهد آن را در مذاکره مستقیم مطرح کند و سوم آنکه سایر کشورها چه تروییکای اروپایی و چه روسیه یا چین هر کدام حافظ منافع خود در مسیر انتقال پیام ایران به امریکا هستند و نه ایران. همزمان با داغ شدن بحث منافع و مضرات مذاکره مستقیم میان ایران و امریکا، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه میزبان فواد حسین همتای عراقی خود در تهران بود. وزیر خارجه عراق در نشست خبری در تهران تاکید کرد که به نظر بغداد وقت آن فرارسیده که تهران و واشنگتن در مسیر احیای برجام به مذاکره مستقیم روی آورند و از اعلام آمادگی بغداد برای فراهم کردن مقدمات چنین نشستی خبر داد. 

 در چنین فضایی بود که سخنان مقام معظم رهبری در تاریخ 19 دی ‌ماه درباره رویکرد ایران به بحث مذاکره با دشمن به نخستین جرقه‌ها درباره احتمال شکل‌گیری گفت‌وگو میان تهران و واشنگتن تبدیل شد. رهبری در این سخنرانی با اشاره به اینکه ایران تاکنون تسلیم دشمن نشده و نخواهد شد، گفت: «اینکه در مقطعی با دشمن مذاکره، صحبت و تعامل شود به معنای تسلیم شدن در مقابل آن نیست.»

کمتر از 24 ساعت پس از این سخنرانی بود که سایت خبری «نورنیوز» نزدیک به شورای عالی امنیت ملی در نوشتاری از «هنر متوازن‌سازی نقش طرف‌های مذاکره در وین» نوشت. در بخش‌هایی از این نوشته آمده بود: «مذاکره برای تامین منافع ملی و استیفای حقوق ملت هیچ‌گاه برای جمهوری اسلامی ایران تابو نبوده است. رویکرد ایران در مذاکرات وین تابع اصولی است که مهم‌ترین آن تامین منافع ملی، حفظ عزت، دفاع از حقوق از دست رفته ملت و دستیابی به توافق خوب است. در مسیر تحقق اهداف ذکر شده، تیم مذاکره‌کننده ایران بهره‌گیری از مجموعه ظرفیت‌های موجود به صورت هوشمندانه و در زمان مناسب را در دستور کار خود دارد و در این چارچوب بدون هیچ‌گونه محدودیتی از ابزارهای مذاکره، رایزنی و تبادل پیام با همه طرف‌های حاضر در مذاکرات برای رسیدن به اهداف تعیین شده بهره خواهد برد.»

درحالی که تایید مذاکره به منظور تامین منافع ملی و تابو ندانستن آن در نوشته فوق در سایت نورنیوز خبر از تحولی متفاوت در روند مذاکرات در آینده‌ای نه چندان دور می‌داد، مقام‌های متفاوت ایرانی از وزیر خارجه تا سخنگوی این وزارتخانه تاکید کردند که ایران و امریکا نظرات خود را به شکل مکتوب و با واسطه‌گری عمدتا انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مبادله می‌کنند. به گزارش «اعتماد» دو مساله مذاکره هیات ایرانی با مترجم با اعضای باقی مانده در برجام و انتقال پیام میان ایران و امریکا به شکل مکتوب با واسطه‌گری یکی از اعضای 1+4 عملا به طولانی شدن روند مذاکرات برای احیای برجام منتهی شده و این در حالی است که از نظر طرف ایرانی تداوم تحریم‌ها و از نظر طرف مقابل توسعه برنامه هسته‌ای ایران عوامل تاثیرگذاری هستند که ضرورت تسریع روند مذاکرات به منظور احیای هرچه سریع‌تر برجام را گوشزد می‌کنند. هرچند که طرف ایرانی در موضع‌گیری‌های رسمی، اولویت خود را رسیدن به یک توافق خوب و پایدار عنوان کرده و لازمه آن را رسیدن به مکانیسمی می‌داند که در سایه آن رفع موثر تحریم‌ها قابل راستی‌آزمایی باشد و همزمان طرف مقابل برای عدم تکرار سناریو خروج از برجام تضمین محکمه‌پسندی هم ارایه کند اما پرهیز از فرسایشی شدن روند مذاکرات نیز توصیه اکید رهبری به تیم‌های مذاکره‌کننده دولت دوازدهم و سیزدهم بوده است. 

درحالی که هشتمین دور از مذاکرات برای احیای برجام در وین وارد سخت‌ترین فاز آن به معنی نیاز به تصمیم‌گیری‌های سیاسی شده به نظر می‌رسد که ایران حاضر است برای گرفتن آنچه که می‌تواند تامین‌کننده مختصات توافق خوب باشد با هیات امریکایی وارد گفت‌وگوی مستقیم شود. در این مسیر حسین امیرعبداللهیان عصر روز دوشنبه (چند ساعت پس از شرکت در جلسه‌ای پیرامون آخرین وضعیت مذاکرات در وین) اعلام کرد که اگر در روند مذاکرات به مرحله‌ای برسیم که رسیدن به یک توافق خوب با تضمین بالا لازمه‌اش سطحی از گفت‌وگوها با امریکا باشد، آن را نادیده نمی‌گیریم. عبارتی که بلافاصله به سرفصل اخبار درباره مذاکرات وین تبدیل شد و سخنگوی کاخ سفید نیز به آن پاسخ داد. 

ند پرایس تنها چند ساعت پس از سخنان وزیر خارجه ایران در واکنش به آن گفت: «ما آماده دیدار مستقیم هستیم. ما پیوسته بر این موضع تاکید کرده‌ایم که تعامل مستقیم با ایران هم در مذاکرات برجام و هم سایر مسائل خیلی موثرتر خواهد بود. این شامل چارچوب‌های دوجانبه یا چندجانبه می‌شود. ملاقات رودررو امکان ارتباط خیلی موثرتری را فراهم می‌کند، چیزی که برای رسیدن به تفاهم در مورد بازگشت متقابل به اجرای برجام فورا به آن نیاز داریم. ما قبلا به این مساله اشاره کرده‌ایم، اما با توجه به سرعت توسعه برنامه هسته‌ای ایران، فرصت خیلی ناچیز است.»

صبح روز سه‌شنبه، علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی در توییتر خود در رابطه با بحث مذاکره مستقیم با امریکا نوشت: «تاکنون ارتباط با هیات امریکایی حاضر در وین با مبادله نوشتار غیررسمی انجام شده و نیازی به بیش از این نیز نبوده و نخواهد بود. این روش ارتباطی تنها زمانی با روش‌های دیگر جایگزین می‌شود که #توافق_خوب در دسترس باشد.»

یک منبع آگاه دیپلماتیک در این باره به «اعتماد» می‌گوید: آنچه که از سوی وزیر خارجه مطرح شد، بیان سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران بود و فعلا درباره تغییر شکل مذکرات که به شکل غیرمستقیم است، تصمیم تازه‌ای اتخاذ نشده است. دیدار مستقیم زمانی ضروری است که بدانیم می‌تواند به رسیدن به توافقی خوب منتهی شود. موضع ایران از ابتدا این بوده که حاضر نیست صرفا برای گرفتن یک عکس یادگاری یا مانور تبلیغاتی دیداری انجام دهد. 

سرعت گرفتن پیشرفت در مذاکرات 

اعلام آمادگی مشروط ایران برای گفت‌وگو با هیات امریکایی با انتشار اخبار نسبتا مثبت از فضای مذاکرات در وین همراه شده است. یک منبع آگاه درباره وضعیت مذاکرات احیای برجام می‌گوید: «در نتیجه مذاکرات فشرده صورت گرفته در وین مباحث به مرحله‌ای رسیده که عبارات باقی‌مانده خصوصا در حوزه تضمین‌ها نیازمند تصمیم‌گیری و تعیین تکلیف هستند، لذا جلسات نگارش متن که پیش از این در سطح کارشناسی برگزار می‌شد، در سطح روسای هیات‌ها و با حضور ایران، اتحادیه اروپا و تمام اعضای گروه 1+4 برگزار شده است.» به گفته این منبع آگاه، در دو جلسه در روزهای یکشنبه و دوشنبه، حاضران به بحث و بررسی عبارات مربوط به تضمین‌ها پرداخته و توانسته‌اند از برخی اختلاف‌نظرها کاسته و موارد نیازمند تصمیم‌گیری را مشخص کنند. 

بازی رسانه‌ای امریکا هم‌راستا با هشدار وزیر خارجه بریتانیا 

درحالی که در داخل ایران مساله موافقت با گفت‌وگوی تهران و واشنگتن انعکاس قابل‌توجهی یافت اما در رسانه‌های غربی با این مساله با احتیاط برخورد شد و همزمان با این موضع‌گیری در تهران، رسانه امریکایی وال استریت ژورنال در گزارشی جزییات بیشتری درباره اختلاف در هیات امریکایی درباره نحوه برخورد با ایران منتشر کرد. ابتدای هفته جاری بود که یک رسانه امریکایی از جدا شدن ریچارد نفیو از کارشناسان حوزه تحریم در هیات امریکایی از تیم این کشور در وین خبر داد. وال استریت ژورنال با انتشار جزییاتی از این مساله تلاش کرد در فضاسازی رسانه‌ای به گمان خود تهران را متوجه ضرورت هرچه سریع‌تر به نتیجه رسیدن مذاکرات کند. در گزارش این رسانه به نقل از مقام‌های امریکایی تایید شده که ریچارد نِفیو، معاون فرستاده ویژه امریکا، این تیم را ترک کرده و به این دلیل که از مواضع سرسختانه‌تر در قبال تهران حمایت می‌کرده از اوایل دسامبر در جلسات مذاکراتی وین شرکت نکرده است. البته ظاهرا این جدایی به نفیو محدود نشده و دو عضو دیگر این تیم هم در روند گفت‌وگوهای وین شرکت ندارند، چون خواستار «موضع‌گیری سخت‌تری» در آن بودند. منابع مطلع به وال استریت ژورنال گفته‌اند که شدت اعمال تحریم‌های جاری و زمان پایان دادن به مذاکرات به دلیل آنچه وقت‌کشی ایران توصیف می‌شود، از جمله مسائل مورداختلاف در تیم امریکا بوده است. این اختلافات از تابستان ظاهر شد و برخی اعضای تیم اوایل دسامبر -با ورود تیم تازه ایران به وین و کنار گذاشتن امتیازاتی که دولت قبلی ایران پذیرفته بود- خواستار پایان دادن به روند مذاکرات شدند.

در حالی که در خبر این رسانه امریکایی هم تایید شده که جدایی نفیو به قریب به یک ماه پیش بازمی‌گردد، زمان‌بندی انتشار این جزییات قابل توجه است. به نظر می‌رسد که اصلی‌ترین هدف انتشار این اطلاعات ارسال این پیام به ایران بوده که اکنون آخرین فرصت برای توافق است و مذاکره‌کنندگان بعدی امریکا موضعی سخت‌تر اتخاذ خواهند کرد. ایالات متحده و تروییکای اروپایی در چند هفته اخیر دایما بر موضوع کمبود وقت برای رسیدن به توافق تاکید کرده و ادعا می‌کنند که نه چند ماه بلکه تنها چند هفته برای احیای برجام زمان باقی است. 

در همین راستا، عصر روز سه‌شنبه «لیز تراس» وزیر امور خارجه انگلیس نیز در ادامه تلاش غرب برای القای حس فوریت ساختگی در ارتباط با مذاکرات رفع تحریم‌ها در وین، مدعی شد پیشرفت در مذاکرات به اندازه کافی سریع نبوده است. براساس ترجمه خبرگزاری فارس از متن خبر رویترز، تراس در سخنانی در پارلمان انگلیس گفت: این مذاکرات فوری است و پیشرفت به اندازه کافی سریع نبوده است. ما به همکاری نزدیک با متحدان خود ادامه می‌دهیم، اما مذاکرات به بن‌بست خطرناکی نزدیک می‌شود. ایران اکنون باید انتخاب کند که آیا می‌خواهد توافقی را نهایی کند یا مسوول فروپاشی برجام (توافق هسته‌ای) باشد و اگر برجام فرو بپاشد، همه گزینه‌ها روی میز است.»