ایران برای مواجهه با بدترین سناریو در وین هم آماده باشد

کوروش احمدی، دیپلمات و کارشناس سیاست خارجی در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: با وارد شدن مذاکرات وین به مرحله نهایی، جریانات تندرو در هیات حاکمه امریکا بر تحرکات خود برای اخلال در روند نیل به توافق افزوده‌اند. سخنان تفصیلی سناتور دموکرات باب منندز در سه‌شنبه گذشته را می‌توان نقطه شروع پرحجمی در این رابطه دانست. یک روز بعد از این سخنرانی اعلام شد که چهارشنبه آینده قرار شده رابرت مالی، مذاکره‌کننده اصلی امریکا، در نشست غیرعلنی این کمیته به سوالات اعضای آن در مورد مذاکرات وین پاسخ دهد. منندز که به عنوان رییس کمیته روابط خارجی سنای امریکا از نفوذ و اختیارات قابل توجهی برخوردار است، در سخنرانی یک ساعته خود مانند دیگر عناصر تندرو کوشید تا برنامه هسته‌ای ایران را ترسناک جلوه دهد و برای این منظور مدعی شد که ایران برای تولید مواد لازم برای ساخت اولین بمب هسته‌ای به سه تا چهار هفته و برای بمب دوم به 4 ماه نیاز دارد. وی گفت که از ابتدا موافق بازگشت به برجام بوده، مشروط بر اینکه این توافق همان‌طور که بایدن و بلینکن وعده داده بودند، «طولانی‌تر» و «قوی‌تر» شود.

او افزود: این امر از آن جهت مهم است که شماری از محدودیت‌های هسته‌ای ایران مطابق برجام سال آینده منقضی می‌شوند و در نتیجه معلوم نیست بازگشت به برجام چه سودی می‌تواند داشته باشد. وی در این سخنرانی خواستار تصویب پروتکل الحاقی توسط ایران، منع سانتریفیوژهای پیشرفته، تعطیلی سایت فردو، تکمیل تحقیق در مورد ابعاد احتمالی نظامی (پی‌ام‌دی)، دایمی کردن محدودیت‌های هسته‌ای، تعیین مجازات برای نقض‌های مختلف توسط ایران در آینده شد.

او نهایتا پیشنهاداتی مثل اعمال شدیدتر تحریم‌ها، تحریم شرکت‌های چینی خریدار نفت ایران، فشار به دیگر اعضای برجام برای فعال کردن مکانیسم ماشه و فشار به ایران برای پذیرش یک توافق قوی‌تر و طولانی‌تر و توقف برنامه موشکی و «رفتارهای خطرناک منطقه‌ای ایران» مطرح کرد. 

 منندز اگر چه در 1394 به همراه 3 سناتور دموکرات دیگر (شومر، کاردین و منشن) با برجام مخالفت کرده بود، اما با خروج ترامپ از برجام نیز مخالف بود. وی از ابتدای دولت بایدن به همراه سناتور جمهوری‌خواه لیندسی گراهام در نامه‌ای به بایدن در مارس و مقاله‌ای در واشنگتن‌پست در ژوئن گذشته مدعی ضرورت توافق جدیدی با ایران که شامل برنامه موشکی و سیاست منطقه‌ای ایران نیز باشد، شده بود. سخنرانی جدید او را می‌توان دستور کار جدیدی برای عناصر تندرو در کنگره و خارج از آن برای خرابکاری در مذاکرات دانست.

سنا این‌بار بر خلاف سال 94 با 50 سناتور دموکرات در برابر 50 سناتور جمهوری‌خواه و تنها به لطف ریاست معاون بایدن بر سنا در کنترل دموکرات‌هاست، (ترکیب سنا در 94، 54 در برابر 46 به سود جمهوری‌خواهان بود.) اما عناصر تندرو سنا به شمول دموکرات‌های تندرو این‌بار امیدوارند که میزان پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران و شرایط جدید، از جمله برخی تحولات منطقه‌ای را به حربه‌ای برای جذب شمار بیشتری از دموکرات‌ها تبدیل و با توسل به آن در برابر دولت دموکرات مقاومت کنند. امتیاز دیگر تندروها این است که هم رییس کمیته سیاست خارجی سنا (منندز) و هم رهبر اکثریت در سنا (چاک شومر) مخالف برجام 94 بودند.

سوال مهم ‌اکنون این است که دموکرات‌ها نهایتا تا چه حد حاضر به همکاری با جمهوری‌خواهان علیه یک دولت دموکرات خواهند بود.

قانون «بررسی توافق هسته‌ای ایران» (INARA) مهم‌ترین حربه‌ای است که تندروهای کنگره امیدوارند بتوانند از آن استفاده کنند. این قانون که در مارس 2015 با 98 رای در سنا و 400 رای در مجلس نمایندگان تصویب شد و اوباما نتوانست آن را وتو کند، به کنگره اختیار بررسی و رد هر گونه توافق هسته‌ای با ایران را می‌دهد. دولت بایدن معتقد است که چون یک توافق احتمالی با ایران معطوف به احیای توافقی است که قبلا توسط کنگره بررسی و رد نشده است، ضرورتی به بررسی دوباره آن در کنگره وجود ندارد.

در مقابل جمهوری‌خواهان، از جمله در نامه‌ای به بلینکن در 14 ژوئن 2001، مدعی شدند که این قانون «عامدا شمولی گسترده دارد» و دولت «الزام قانونی» به دادن فرصت به کنگره برای بررسی «هر توافقی که با ایران حاصل شود»،  خواهد داشت. در نامه ادعا شده که به علت پیشرفت‌های گسترده در برنامه هسته‌ای ایران، ماهیت توافق تغییر کرده و «بازگشت ساده به تعهدات ذیل برجام 94 عملا غیرممکن شده است.»

در نامه ادعا شده که پیشرفت‌های هسته‌ای ایران محدودیت‌های 8، 10 و 15 ساله در برخی حوزه‌ها را بی‌معنی و بی‌اعتبار کرده، به‌طوری که حتی در صورت نابودی تمام دستاوردهای فیزیکی ایران، دانش فنی حاصله در این سه سال قابل برگشت نخواهد بود. در نتیجه، شرایط اکنون ماهیتا متفاوت با شرایطی است که در برجام 94 حاصل شد. در نامه ادعا شده که گروسی، مدیرکل آژانس نیز در مه ‌گذشته استدلال مشابهی را مطرح کرده بود. 

هدف تندروها در این مقطع حساس الزام بایدن به ارسال توافق به کنگره و سپس جذب 10 و 17 سناتور دموکرات به ترتیب برای عبور از فیلی‌باستر (نوعی آبستراکسیون) و عبور از سد وتو رییس‌جمهور است. این تلاش‌ها، صرف‌نظر از اینکه به نتیجه می‌رسد یا خیر، می‌تواند در گام اول بر تصمیمات سیاسی کاخ سفید برای نهایی کردن توافق تاثیر بگذارد.

در شرایطی که محافل رسمی و غیررسمی امریکایی به دقت تحرکات در سیاست داخلی ایران را پیگیری می‌کنند، امید است که مقامات ایرانی نیز نگاهی به سیاست داخلی امریکا داشته و ضمن امید به تحقق بهترین سناریو، آماده مواجهه با بدترین سناریو هم باشد.