کابوس آمریکا محقق شد: اتحاد پکن و مسکو در برابر واشنگتن

محمدحسین  لطف‌الهی در اعتماد نوشت: رهبران چین و روسیه روز جمعه در دیداری که طراحی شده بود تا نمایشی از همبستگی دو کشور باشد، در بیانیه‌ای مشترک ضمن مخالفت با توسعه ناتو، ایالات متحده و غرب را به دامن زدن به بی‌ثباتی و تنش‌زایی به منظور دستیابی به اهداف مد‌نظر خود متهم کردند.

برای بیش از دو سال، رییس‌جمهور چین به دلیل آنچه ملاحظات کرونایی خوانده می‌شد حاضر نبود با رهبران دیگر کشورها به صورت حضوری گفت‌وگو داشته باشد و ترجیح می‌داد گفت‌وگوهای خود با سایر رهبران جهان را به کنفرانس‌های ویدیویی یا تماس‌های تلفنی محدود کند. روز جمعه چهارم فوریه اما شی جین‌پینگ تصمیم گرفت با ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه که برای حضور در افتتاحیه المپیک زمستانی به پکن سفر کرده بود، ملاقات کند. او در این دیدار، علاوه بر اعلام حمایت قاطع خود از روسیه در رویارویی با غرب، بر ضرورت تقویت روابط میان چین و روسیه که می‌تواند چالشی بزرگ برای سلطه جهانی ایالات متحده باشد، تاکید کرد.

در پی دیدار شی جین‌پینگ و ولادیمیر پوتین، پکن و مسکو اقدام به صدور بیانیه‌ای مشترک کردند. در این بیانیه بیش از 5300 کلمه‌ای- که نسبت به بیانیه‌های مشابه که پس از دیدار سران کشورها صادر می‌شود بسیار مفصل‌تر است- به مواضع دو کشور درخصوص بسیاری از موضوعات روز جهان و مسائل دوجانبه پرداخته شده و به نظر می‌رسد چین و روسیه کوشیده‌اند تا نزدیکی مواضع سیاسی‌شان را به رخ غربی‌هایی بکشند که این روزها اختلافات بسیاری در مواجهه با اتفاقات مهم بین‌المللی دارند.

طی این بیانیه، چینی‌ها ایالات متحده را به ایجاد آشوب و تظاهرات در هنگ‌کنگ و تحریک تایوان به استقلال از چین متهم کرده‌اند و روس‌ها نیز به انتقاد از نقش بی‌ثبات‌کننده واشنگتن در اوکراین و شرق اروپا پرداخته‌اند و دو کشور تاکید کردند در برابر این مداخلات خواهند ایستاد: «دو کشور قصد دارند با مداخله نیروهای خارجی در امور داخلی دیگر کشورها به هر بهانه‌ای که باشد و به راه انداختن انقلاب‌های رنگی مقابله کنند و همکاری‌ها در این حوزه را افزایش دهند.»

در این بیانیه آمده است: «طرفین با گسترش بیشتر ناتو مخالف هستند و از اتحاد آتلانتیک شمالی می‌خواهند که رویکردهای ایدئولوژیک جنگ سردی خود را کنار بگذارد.» همچنین چین تاکید کرده است که از «پیشنهادات ارایه‌شده توسط فدراسیون روسیه در مورد ضرورت ارایه تضمین‌های امنیتی الزام‌آور بلندمدت از سوی اروپا» حمایت می‌کند. در ازای حمایت بی‌چون و چرای پکن از مسکو در مساله اوکراین، روسیه نیز به حمایت از رویکرد چین در قبال مساله تایوان پرداخته است: «طرف روسی مجددا بر حمایت خود از اصل چین واحد تاکید می‌کند که تایوان بخشی جدایی‌ناپذیر از چین است و با هر شکلی از استقلال تایوان مخالف است.» براساس اعلام تلویزیون دولتی چین، ولادیمیر پوتین روز جمعه به شی جین‌پینگ گفت روابط چین و روسیه «ماهیت واقعا بی‌سابقه‌ای به خود گرفته است» و این رابطه «نمونه‌ای از یک رابطه شرافتمندانه است که به هر یک از ما کمک می‌کند از توسعه یکدیگر حمایت کنیم.»

در روزهای منتهی به سی‌وهشتمین دیدار روسای جمهور روسیه و چین، پکن چندین بار حمایت خود را از موضع روسیه درقبال مساله اوکراین اعلام کرده بود. همچنین پکن در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد در کنار مسکو ایستاد و مانع از به نتیجه رسیدن قطعنامه مدنظر ایالات متحده در مساله اوکراین شد. تحلیلگران معتقدند از نگاه رهبران چین، مساله اوکراین آزمونی برای اعتبار و ایستادگی ایالات متحده است و می‌تواند عاملی موثر در راستای جلوگیری از متمرکز شدن امریکا روی مساله مهار چین باشد.

همکاری‌های اقتصادی؛ کابوسی برای غرب

از جمله بخش‌های مهم در بیانیه مشترک صادرشده پس از نشست دیروز، تاکید هر دو طرف بر «نامحدود بودن» ظرفیت تقویت روابط و گسترش همکاری‌ها بود. هم روسیه و هم چین تصریح کرده‌اند «محدوده ممنوعه‌ای» برای توسعه روابط دوجانبه وجود ندارد و نه تغییر شرایط بین‌المللی و نه اقدامات هیچ کشور ثالثی نمی‌تواند روی روابط دو کشور تاثیر بگذارد. 

پکن و مسکو همچنین از عزم دو کشور برای تقویت روابط اقتصادی در حوزه‌های تولید، حمل‌ونقل، انرژی، سرمایه‌گذاری و سایر حوزه‌هایی که منافع مشترک دوطرف را تامین کند، خبر داده‌اند؛ مساله‌ای که برای غرب می‌تواند یک کابوس بزرگ باشد. به گزارش «اعتماد»، از زمان آغاز بحران اوکراین هم ایالات متحده و هم اروپایی‌ها تنها دو ابزار برای مقابله با روسیه دراختیار داشتند؛ اول تهدید روسیه به وضع و اعمال تحریم‌های فلج‌کننده و دوم حمایت نظامی از اوکراین. کارشناسان معتقدند در صورتی که روسیه واقعا خواستار اشغال اوکراین باشد، حمایت نظامی غرب از این کشور نمی‌تواند تغییر زیادی در واقعیت میدانی ایجاد کند.

با این وجود از نگاه آنها با توجه به تاثیراتی که تحریم‌های 2014 به این سو روی اقتصاد روسیه داشت، ممکن است این مساله در متزلزل ساختن اراده روس‌ها موثر باشد. در چنین شرایطی گسترش قابل توجه همکاری‌های اقتصادی روسیه و چین می‌تواند اصلی‌ترین اهرم فشار غرب و ایالات متحده را بی‌اثر کند. روزنامه نیویورک‌تایمز روز چهارشنبه در این باره نوشته بود: «هرگونه وعده جدیدی که چین در موضوعات اقتصادی و تجاری به روسیه بدهد، استراتژی دولت بایدن در راستای جلوگیری از تهاجم روسیه به اوکراین را تضعیف خواهد کرد.» این هراس غرب از افزایش همکاری‌های اقتصادی اما خیلی زود رنگ واقعیت به خود گرفت.

براساس گزارشی که خبرگزاری رویترز روز جمعه پس از دیدار پوتین و شی منتشر کرد، روسیه با قراردادی 30 ساله برای تامین گاز چین از طریق یک خط لوله جدید موافقت کرده است. در این قرارداد همچنین اشاره شده است که چین، هزینه خرید گاز از روسیه را به یورو پرداخت خواهد کرد. رویترز به نقل از منابع خود در مسکو و پکن نوشته است، شرکت گازپروم که انحصار صادرات گاز روسیه از طریق خطوط لوله را در اختیار دارد، موافقت کرده تا سالانه 10 میلیارد متر مکعب گاز بیشتر به چین صادر کند.

این منابع همچنین اعلام کردند صادرات از طریق این خط لوله جدید طی دو الی سه سال آینده آغاز خواهد شد. روسیه قبلا از طریق خط لوله Power of Siberia به چین گاز صادر می‌کرد. براساس توافق پیشینی که میان دو کشور وجود داشت قرار بود صادرات سالانه گاز روسیه به چین تا سال 2025 به 35 میلیارد متر مکعب در سال برسد اما با انعقاد توافق جدید، 10 میلیارد متر مکعب دیگر به این رقم افزوده خواهد شد. این قرارداد در کنار دیگر قراردادهایی که طی سال‌های اخیر با چین به امضا رسیده، به روسیه اطمینان خاطر می‌دهد که حتی در صورت اعمال تحریم‌های گسترده از سوی امریکا و اروپا، این کشور می‌تواند منابع درآمدی خود را حفظ کند.

تحرکات دیپلماتیک در غرب

همزمان با سفر پوتین به چین، غربی‌ها رویکردی مبتنی بر استفاده همزمان از فشار و دیپلماسی را درقبال روسیه در پیش گرفته‌اند. ایالات متحده بدون ارایه هیچ شواهدی - که از سوی خبرنگاران امریکایی نیز مورد اعتراض قرار گرفت - روسیه را متهم کرده است که این کشور در تلاش برای پخش اطلاعات دروغین و بهانه‌سازی برای آغاز حمله به اوکراین است.

در اروپا اورسولا فن در لاین، رییس کمیسیون اروپا در جریان گفت‌وگو با دو روزنامه آلمانی و فرانسوی اعلام کرد که اتحادیه اروپا بسته‌ای «قوی و جامع» از تحریم‌های مالی و اقتصادی را علیه روسیه آماده کرده است. فن در لاین روز پنجشنبه گفت که این تحریم‌ها شامل «محدود کردن دسترسی‌ به سرمایه‌های خارجی» همچنین «وضع محدودیت‌های صادراتی، به‌ویژه در موضوع کالاهای فنی» می‌شود.

به گفته او در این بسته تحریمی خط لوله جنجالی «نورد استریم۲» نیز قرار دارد و اینکه این خط لوله درنهایت به بهره‌برداری برسد یا خیر، به رفتار روسیه بستگی دارد. همزمان امانوئل مکرون رییس‌جمهور فرانسه می‌کوشد تا از طریق به‌کارگیری روش دیپلماسی مستقیم با رهبران اوکراین و روسیه، راهی برای کاهش تنش‌ها پیدا کند. کاخ الیزه روز جمعه خبر داد که مکرون قرار است روز دوشنبه (۷ فوریه/ ۱۸ بهمن) به روسیه و روز سه‌شنبه (۸ فوریه/۱۹ بهمن) به اوکراین سفر کند. از سوی دیگر رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه که به کی‌یف سفر کرده است، روز پنجشنبه ۱۴ بهمن گفت که ترکیه «آماده است تا نقش خود را برای پایان دادن به بحران میان دو ملت دوست که در همسایگی آن در مجاورت دریای سیاه قرار دارند، ایفا کند.» براساس گزارش‌ها، ولودیمیر زلنسکی از این پیشنهاد اردوغان و همچنین طرح ترکیه برای گسترش روابط دیپلماتیک با اوکراین استقبال کرده است.

رابطه مستقیم میان عملیات‌های نظامی روسیه و المپیک

یکی از موارد جالب توجه درخصوص بحران اوکراین و سفر ولادیمیر پوتین به چین برای حضور در افتتاحیه المپیک زمستانی در پکن، رابطه زمانی مستقیمی است که میان عملیات‌های نظامی روسیه در دهه‌های اخیر و رقابت‌های المپیک وجود داشته است. در حال حاضر روسیه بیش از 100 هزار نفر از نیروهای نظامی خود را در مرز با اوکراین مستقر کرده و کشورهای غربی مدعی هستند که این کشور قصد حمله به اوکراین را دارد.

در سال 2008، هشتم آگوست و همزمان با آغاز المپیک پکن روسیه حملات خود را به گرجستان آغاز کرد. در سال 2014 نیز، روز 22 فوریه همزمان با روزهای واپسین المپیک زمستانی سوچی، پوتین در جلسه شورای امنیت روسیه خواستار بازپس‌گیری کریمه شد، فردای همان روز اعتراضات جدایی‌طلبان در کریمه آغاز شد و 27 فوریه نیروهای روس اقدام به اشغال مراکز حساس این شبه‌جزیره کردند.