به دلیل تحریم ها به حداکثر رساندن روابط با همسایگان امکان‌پذیر نیست

دیاکو حسینی، تحلیل‌گر ارشد سیاست خارجی، در ارزیابی شعار «سیاست خارجی متوازن» و اولویت‌بخشی به رابطه با همسایگان که در آغاز دولت سیزدهم مورد تاکید قرار گرفت و در پاسخ به این سوال که آیا با گذشت شش ماه از آغاز به کار دولت جدید، جهشی در حوزه رابطه با همسایگان و به منصه ظهور رسیدن این شعار رخ داده است، گفت: در زمان آغاز دولت سیزدهم، یک تصور، ناشی از یک برداشت مرتبط با نوع نگاه دولت پیشین وجود داشت و این برداشت این بود که دولت آقای روحانی و وزارت امور خارجه در آن مقطع، به کشورهای منطقه بی‌توجه بوده و تمام تخم‌مرغ‌ها را در سبد غرب گذاشته بودند؛ در نتیجه برای مقابله با این طرز تفکر، ناشی از همان برداشت که البته نارسایی‌های فراوانی هم داشت و الزاما گویای واقعیت نبود، دولت جدید شعار تعامل با همسایگانش را برجسته کرد که البته این شعار در دولت پیشین هم وجود داشت و آقای دکتر ظریف هم بارها به این موضوع که همسایگان اولویت هستند تاکید کرده بودند اما این دولت این چنین نشان داد که پرداختن به این موضوع از شعارهای کلیدی دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم است.

به گزارش ایلنا، وی ادامه داد: دولت تلاش داشت که با این شعار و نحوه بازنمایی آن نشان دهد که ایران فارغ از برجام و سرنوشت آن با همسایگان تعامل خواهد کرد؛ با این حال همانطور که تجربه شش ماه گذشته نشان می‌دهد، واقعیت این است که اجرای چنین شعاری ساده نیست و مشکلات ما با همسایگان‌مان دقیقا همان مشکلاتی هستند که با کشورهای غیر همسایه در مناسبات تجاری و سیاسی داریم. محدودیت‌های تحریم‌ها و همین‌طور فشارهایی که غالبا کشورهای غربی و به طور خاص آمریکا وارد می‌کنند، بر کیفیت مناسبات کشورهای دیگر با ایران و همینطور جایگاهی که ایران در منظومه سیاست خارجی این کشورها پیدا می‌کند، تاثیر دارد.    

وی افزود: بنابراین همانطور که انتظار می‌رفت، به رغم اینکه این شعار همچنان به کرات تکرار می‌شود، به غیر از دیدارهایی که به طور روتین و عادی میان سران کشورها برگزار می‌شود و در ایران و در دولت پیشین هم جریان داشت، ما شاهد تحول منحصر به فردی که نشان دهد که پتانسیل عظیمی وجود داشته و مغفول مانده، نبوده و نیستیم. البته این موضوع واقعیت دارد که روابط ما با همسایگان‌مان در چهار جهت جغرافیایی پتانسیل بسیار بالایی دارد اما این پتانسیل صرفا با تغییر دولت و تغییر شعار و تکرار اینکه همسایگان اولویت ما هستند، محقق نمی‌شود و بستگی به این دارد که سیاست کلانی در خصوص منطقه وجود داشته باشد و همچنین ایران ارزش استراتژیک خودش را چه در بعد سیاسی و چه در بعد امنیتی ارتقا دهد و این ارتقا دادن توسط رهبران این کشورها تائید شود و مهم‌تر از همه اینکه با توجه به اینکه این کشورها روابط گسترده‌ای را با قدرت‌های بزرگ دارند، تا زمانی که روابط ایران با این قدرت‌ها در حال تنش است، بهره‌مندی از حداکثر پتانسیل این روابط تا اندازه بسیار زیادی دشوار و حتی غیرممکن است. 

این تحلیل‌گر سیاست خارجی گفت: در نتیجه معتقدم علیرغم اینکه این اراده نه تنها در دولت سیزدهم، بلکه در دولت‌ پیشین هم وجود داشت اما نه در آن دولت و نه دولت کنونی عملا امکان به حداکثر رساندن روابط با همسایگان در اقتصاد و در روابط سیاسی و امنیتی امکان‌پذیر نیست و علت این امکان‌ناپذیری نیز وجود تحریم‌ها که عملا محدودیت زیادی وضع کرده و همینطور تنش بین ایران و برخی کشورهای غربی مانند آمریکا است و این مولفه‌هایی است که اکثر کشورها را در ارتباط با ایران محتاط کرده است. بنابراین معتقد نیستم که جهش قابل توجهی را در این شش ماه شاهد بوده‌ایم و قرار نیست در آینده نیز شاهد باشیم اگر وضع در روابط خارجی ایران به همین منوال ادامه یابد.

حسینی در پاسخ به این سوال که یکی از پرونده‌های مهم منطقه‌ای ایران یعنی کاهش تنش با عربستان سعودی که به منزله کاهش تنش با شورای همکاری خلیج فارس تلقی می‌شود، چند ماهی دچار تعلیق شده و این چنین برداشت می‌شود که ریاض نیز چشم به وین دوخته تا براساس آنچه در خصوص آینده برجام تعیین می‌شود، برای ادامه پروسه کاهش تنش با ایران تصمیم‌گیری کند، با توجه به این موضوع دستور کار ایران برای فردای توافق احتمالی در وین در بعد منطقه چه خواهد بود، گفت: درست است که کشورهای منطقه ما به ویژه عربستان حتما نگاهی به وین دارند تا نتیجه مذاکرات را ببینند اما در عین حال این کشورها مخصوصا کشورهایی مانند عربستان که خودش را رقیب ایران در ابعاد مختلف می‌داند، نمی‌خواهد در موضع ضعف وارد گفت‌وگو شود. ریاض در پروژه سوریه شکست خورده و در پروژه یمن تاکنون به هیچ کدام از اهدافش نرسیده و بنابراین در موضع ضعف قرار دارد و طبیعی است که در چنین شرایطی باید بسیار محتاط باشد و تلاش کند که حداقل در نتیجه نهایی این گفت‌وگوها طرفی که با شکست وارد مذاکره شده و بیشترین امتیازها را می‌دهد، شناخته نشود. 

وی ادامه داد: بنابراین یک بخشی از این ماجرا به این مربوط می‌شود که آن‌ها امیدوار هستند که در گفت‌وگوهای وین، در نوع نگاه آمریکا به عربستان سعودی برای محدود کردن نفوذ ایران شواهدی را ببینند و تطبیق دهند. معتقدم اگر برجام احیا شود، با شناختی که از محیط داخلی آمریکا داریم، واشنگتن حتما به دنبال این خواهد بود که مذاکراتی را در پیامد این گفت‌وگوهایی که در وین در جریان است، صورت دهند تا در داخل آمریکا نشان دهند که موفق شده‌اند به نگرانی مربوط به ایران رسیدگی کنند و بخشی از آن رسیدگی به رفتارهایی است که در منطقه به ایران نسبت داده می‌شود. 

وی افزود: طبیعتا ما در آینده باید شاهد این فشارها باشیم و ممکن است عربستان سعودی بیش از قبل در این حوزه موضوعیت پیدا کند و استدلال‌های عربستان در فردای توافق هسته‌ای در اروپا و آمریکا خریدار خواهد داشت و در آن صورت می‌تواند ابزارهای فشاری را علیه ایران فراهم کند. کاری که ایران باید انجام دهد این است که اگر می‌خواهیم تحت چنین فشارهایی قرار نگیریم، لازم است با همسایگان گفت‌وگو کنیم و این گفت‌وگوها را به مذاکرات هسته‌ای پیوند نزنیم هرچند تا امروز هم این کار را نکردیم ولی در عین حال لازم است در یک فرمت مستقل و حتی منطقه‌ای با این کشورهایی که اختلاف داریم، در خصوص موضوعات مورد اختلاف گفت‌وگو کنیم و پیش از ایجاد مقدمات هم‌افزایی منطقه‌ای علیه کشورمان، به این شکواییه‌هایی که به طور پراکنده علیه ایران مطرح می‌شود رسیدگی و غلبه کنیم.  

این کارشناس سیاست خارجی گفت: ما بیش از هر چیز به یک دستور کار و نقشه راه نیاز داریم که باید بدانیم از ابزارهایی که امروز در منطقه داریم چگونه می‌توانیم استفاده کنیم که ضمن تثبیت نفوذ ایران، یک منطقه امن‌تری را نیز ایجاد کنیم که همسایگان ما به دنبال تغییر وضع موجود نباشند. وجود این دستور کار ضروری است تا ما بتوانیم به آن توافقات منطقه‌ای دست پیدا کنیم. گام‌هایی تاکنون در این حوزه برداشته شده اما سرعت کافی را ندارد و هدف اصلی ما در این مقطع یعنی در آستانه توافق هسته‌ای باید این باشد که از هم‌افزایی فشارهای غرب علیه سیاست منطقه‌ای ایران جلوگیری کنیم.