پیش‌نمایش جنگ بزرگ؛ اعزام نیروهای روسی به دونتسک و لوهانسک
رییس‌جمهور روسیه دوشنبه شب پس از یک سخنرانی طولانی و زیر سوال بردن ماهیت وجودی کشوری به نام اوکراین، استقلال دو جمهوری خودخوانده دونتسک و لوهانسک را به رسمیت شناخت و به نیروهای روس دستور داد به منظور «حفظ صلح» وارد این منطقه در خاک اوکراین شوند.
ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه دوشنبه شب پس از یک سخنرانی طولانی و زیر سوال بردن ماهیت وجودی کشوری به نام اوکراین، استقلال دو جمهوری خودخوانده دونتسک و لوهانسک را به رسمیت شناخت و به نیروهای روس دستور داد به منظور «حفظ صلح» وارد این منطقه در خاک اوکراین شوند؛ اقدامی قابل پیش‌بینی اما خطرناک که خطر جنگ همه‌جانبه را بیش از پیش نزدیک کرده است.
به گزارش روزنامه اعتماد، در بند اول بیانیه چهار‌بندی که شامگاه دوشنبه از سوی کاخ کرملین منتشر شد، دولت روسیه تاکید کرد که با توجه به عدم تمایل اوکراین به حل مساله از طریق صلح‌آمیز و اراده مردم دو جمهوری دونتسک (DNR) و لوهانسک (LNR)، مسکو استقلال این دو جمهوری را به رسمیت می‌شناسد. در بندهای دوم و سوم این بیانیه، کرملین از آغاز رسمی روابط دیپلماتیک خود با این جمهوری‌ها و همچنین امضای توافق‌های دوستی میان آنها و روسیه خبر داد و در بند چهارم، اعلام شد که نیروهای نظامی روسیه برای «اهداف مربوط به حفظ صلح» وارد دونتسک و لوهانسک می‌شوند.
تعجب‌برانگیزترین بخش به رسمیت شناختن جمهوری‌های خودخوانده DNR و LNR از سوی روسیه، اظهارات پوتین برای توجیه این مساله بود. پوتین در دفاع از تصمیم خود درباره این مناطق غرب را متهم کرد که درصدد است نگرانی‌های امنیتی روسیه را نادیده بگیرد: «مجبورم تصمیمی را بگیرم که باید مدت‌ها پیش گرفته می‌شد: به رسمیت شناختن فوری استقلال و حاکمیت جمهوری خلق دونتسک و لوهانسک.» رییس‌جمهور روسیه گفت: «اوکراین را لنین پایه‌گذاری کرد اما امروز برخی از آنها مجسمه‌های لنین را می‌شکنند و به این کار کمونیسم زدایی می‌گویند. روسیه آماده است به اوکراین نشان دهد که کمونیسم زدایی واقعی چیست. هدف اصلی بلشویک‌ها این بود که بعد از انقلاب [اکتبر 1917] در قدرت بمانند. اصول دولت‌سازی لنین بسیار بدتر از صرفا یک اشتباه بود. البته اتفاقاتی که در گذشته رخ داده را نمی‌توان تغییر داد، اما حداقل باید در مورد آنها صریح و صادقانه صحبت کنیم؛ بدون هیچ‌گونه محافظه‌کاری و ملاحظات سیاسی. حق جدا شدن جمهوری‌ها از اتحاد جماهیر شوروی مانند یک مین بود که در شالوده آن کار گذاشته شد.» او تاکید کرد: « من به شما چیزی را می‌گویم که هرگز در مورد آن صحبت نکردم؛ در اوایل دهه 2000 از کلینتون درباره نگرش او نسبت به ورود روسیه به ناتو پرسیدم، اما آنها به سردی واکنش نشان دادند.»
محکومیت بدون تنبیه جدی
این اقدام دولت روسیه، به سرعت از سوی کشورهای غربی محکوم شد و مقام‌های ارشد اروپایی و امریکایی وعده دادند که واکنش قاطعی به نقض تمامیت ارضی اوکراین نشان خواهند داد. هرچند ورود روسیه به خاک اوکراین به منزله اشغال بخشی از خاک اوکراین از سوی مسکو بدون وقوع جنگی گسترده است، اما ایالات متحده از اعمال تحریم‌های «سختگیرانه» و فلج‌کننده که پیش‌تر وعده داده بود در صورت حمله نظامی روسیه به اوکراین علیه مسکو اعمال می‌شود، خودداری کرد. در اولین واکنش عملی، رییس‌جمهوری امریکا دستور اجرایی را امضا کرد که بر اساس آن سرمایه‌گذاری، تجارت و کمک‌مالی جدید امریکا به این مناطق ممنوع شد. این دستور اجرایی همچنین به بایدن قدرت اعمال تحریم علیه هر شخصی را که در جمهوری‌های خودخوانده لوهانسک و دونتسک فعالیت داشته باشد، می‌دهد. جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید در بیانیه‌ای گفت: «ما اقدامی مشابه این را از جانب روسیه پیش‌بینی کرده‌ایم و آماده‌ایم تا فورا به آن پاسخ دهیم. این اقدام پوتین نقض فاحش تعهدات بین‌المللی روسیه است.»
علاوه بر امریکا، کشورهای اروپایی به ویژه آلمان، فرانسه و بریتانیا نیز اقدام روسیه را محکوم کردند و بنابر درخواست وزیر امور خارجه اوکراین، شورای امنیت سازمان ملل متحد، دوشنبه شب جلسه اضطراری تشکیل داد. رزماری دیکارلو، معاون سیاسی دبیرکل سازمان ملل متحد جلسه شورای امنیت را با هشدار آغاز کرد: «خطر درگیری بزرگ، واقعی است و باید به هر قیمتی از آن جلوگیری کرد.» نیکلاس دی ریویر، سفیر فرانسه در سازمان ملل متحد، لحظاتی پیش از برگزاری این نشست به خبرنگاران گفت: «ما با یک شرایط بسیار دراماتیک مواجه هستیم.» در این نشست که به ریاست فدراسیون روسیه تشکیل شده بود، لیندا توماس-گرینفیلد سفیر ایالات متحده در سازمان ملل متحد نیز به‌شدت به اقدام ولادیمیر پوتین مبنی بر اعزام نیروی نظامی به دونتسک و لوهانسک اعتراض کرد و گفت: «او این نیروها را حافظ صلح می‌نامد. این حرف مهمل است. ما می‌دانیم که آنها واقعا کیستند.» سفیر امریکا در سازمان ملل افزود که عصر جدید عصر «استعمارزدایی است، نه استعمارگری.» سرگئی کیسلیتا، سفیر اوکراین در سازمان ملل هم از روسیه خواست تا به رسمیت شناختن استقلال مناطق جدایی‌طلب در شرق این کشور را لغو کند. وی همچنین از مسکو خواست تا فورا «سربازان اشغالگر» خود را از این مناطق خارج کند و به میز مذاکرات برگردد.
از اتحادیه اروپا، جوزپ بورل هماهنگ‌کننده ارشد سیاست خارجی این اتحادیه اولین نفری بود که به اقدام پوتین واکنش نشان داد. دیگر مقامات ارشد اتحادیه اروپا هم اعلام کردند که این نهاد قرار است چندین مقام روس و همچنین بانک‌های تامین‌کننده منابع مالی نیروهای نظامی روسیه را تحریم کند. آنها همچنین قصد دارند دسترسی مسکو به سرمایه و بازارهای مالی اتحادیه اروپا را محدود کنند. در بیانیه‌ای که روز سه‌شنبه منتشر شد، آمده است که این اقدام «کسانی را که در تصمیم غیرقانونی دست داشته‌اند» هدف قرار می‌دهد. اورزولا فن درلاین، رییس کمیسیون و شارل میشل، رییس شورای اتحادیه اروپا گفتند که تجارت در دو منطقه جدایی‌طلب نیز هدف قرار خواهد گرفت.
محتوای بسته تحریمی که از سوی اتحادیه اروپا در حال آماده‌سازی است هنوز رسما اعلام نشده اما روایت لارنس نورمن، خبرنگار روزنامه وال استریت ژورنال در بروکسل نشان می‌دهد که این بسته قرار نیست سورپرایز عجیبی علیه روسیه باشد. به نوشته او، این بسته شامل «۱- تحریم تمامی اعضای دومای روسیه ۲- مسدود کردن دارایی‌های سه بانک روسی مرتبط با مناطق جدایی‌طلب ۳- مسدود کردن وام‌های قبلی و ممنوعیت اعطای وام جدید به دولت و بانک مرکزی روسیه ۴- گسترش تحریم‌های تجاری موجود علیه کریمه و اعمال آنها علیه مناطق جدایی‌طلب.» خواهد بود و در صورتی اعمال می‌شود که هر 27 کشور عضو اتحادیه اروپا با آن موافق باشند.
جدی‌ترین واکنش به اقدام روسیه را می‌توان واکنش برلین دانست. اولاف شولتز، صدراعظم آلمان روز سه‌شنبه گفت که برلین همزمان با آغاز اقدامات تنبیهی غرب علیه مسکو به‌دلیل بحران اوکراین، اقداماتی را برای توقف روند صدور مجوز بهره‌برداری از خط لوله گاز نورداستریم۲ از روسیه را انجام داده است. او به خبرنگاران در برلین گفت که دولت او این اقدام را در واکنش به اقدامات مسکو در اوکراین اتخاذ کرده است. شولتز تاکید کرد که دولت تصمیم گرفته است با توجه به آخرین تحولات، مجوز خط لوله را که هنوز شروع به کار نکرده است، بازنگری کند. صدراعظم آلمان در نشست خبری تصریح کرد: «علاوه بر نخستین تحریم‌ها، اجتناب از تشدید تنش جدید و در نتیجه فاجعه مهم است. 8 دهه پس از پایان جنگ جهانی دوم، یک جنگ دیگر اروپای شرقی را تهدید می‌کند و هدف همه تلاش‌های دیپلماتیک ما بر این محور است.»
به گزارش یورونیوز، آلمان حدود یک‌چهارم نیاز انرژی خود را با گاز طبیعی تامین می‌کند. حدود نیمی از گاز طبیعی مورد استفاده آلمان از روسیه تامین می‌شود. بریتانیا، اتریش و تعدادی دیگر از کشورهای اروپایی نیز در واکنش به این اتفاق سفیر روسیه را احضار کردند.
در این میان، برخی کشورها نظیر چین و ایران با صدور بیانیه‌ای طرفین را به خویشتنداری فراخواندند و برخی کشورها نظیر سوریه، کوبا و نیکاراگوئه هم استقلال دو جمهوری خودخوانده دونتسک و لوهانسک را به رسمیت شناختند.
در حالی که اروپایی‌ها و اوکراین روسیه را به نقض توافق مینسک متهم می‌کنند، روسیه همچنان اوکراین را مقصر این وضعیت می‌داند. روز گذشته سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه اظهار کرد: « در شرایطی که توافق‌های مینسک سال‌هاست به دلیل چنین اقداماتی از سوی کی‌یف برای خرابکاری در تعهدات و به دلیل همدستی یا شاید حتی چشم‌پوشی غرب در برابر چنین موضعی از رژیم اوکراین مرده، برای همه روشن است که این توافقات قبلا دفن شده‌اند؛ اما نه توسط ما.» لاوروف ادامه داد: «دولت کی‌یف همتایان اروپایی خود را به حساب نیاورده و به دنبال اجرای توافق‌های مینسک نیست. مایلم با کمال تاسف خاطرنشان کنم که نقش منفی و تحریک آمیز اتحادیه اروپا که بارها ثابت کرد نمی‌تواند مسوولیت حرف‌هایش را بپذیرد، باعث این رویدادهای اخیر شده است. روسیه می‌داند که غرب به هر دلیل یا بدون دلیل، علیه روس‌ها در هر موردی تحریم وضع می‌کند.»
ریشه‌های بحران در شرق اوکراین
به رسمیت شناخته شدن استقلال دونتسک و لوهانسک از سوی کرملین و ورود نیروهای نظامی روسیه به این منطقه باعث شد تا کارشناسان گمانه‌زنی‌هایی را درباره دلایل شکل‌گیری این بحران و آنچه باعث رسیدن به وضعیت امروز شد، بیان کنند. دو نگاه کلی درباره این مساله وجود دارد؛ اول اینکه روسیه فارغ از اینکه سیاست‌های ناتو و ایالات متحده چه بوده روسیه چنین کاری را انجام می‌داد و نگاه دوم که برای هریک از طرف‌ها سهمی از تقصیر را قائل است. ایوو دالدر، رییس اندیشکده شورای شیکاگو و سفیر پیشین ایالات متحده دوشنبه شب نوشت: «شنیدن صحبت‌های پوتین و نگاهی به مجموعه اتفاقات سال‌های اخیر نشان می‌دهد که مساله روسیه با اوکراین هیچ‌گاه توسعه ناتو یا تلاش اوکراین برای عضویت در ناتو نبوده است. مساله او فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و اصل استقلال اوکراین به عنوان یک جمهوری مستقل است.» استفان والت، استاد مطرح روابط بین‌الملل نیز همزمان اقدام روسیه را نامشروع خواند و از سیاست‌های دهه‌های اخیر ایالات متحده انتقاد کرد. او در توییتر نوشت: «فقط یادآوری این است که می‌توان باور کرد که اقدامات فعلی روسیه کاملا نامشروع است و همچنین معتقد بود که مجموعه متفاوتی از سیاست‌های ایالات متحده در چند دهه گذشته احتمال آنها را کاهش می‌دهد.»
سناریوی بعدی روسیه چیست؟
ایالات متحده معتقد است روسیه در پی یک حمله مرگبار به کی‌یف و تغییر رژیم در اوکراین است. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید گفت امریکا معتقد است که روسیه در حال برنامه‌ریزی یک «حمله بسیار خشونت‌آمیز» علیه اوکراین است و همچنین مسکو به دنبال «نابود کردن» مردم اوکراین خواهد بود. سالیوان تاکید کرد: «ما معتقدیم هرگونه عملیات نظامی در هر اندازه و بزرگی که روس‌ها در حال برنامه‌ریزی آن هستند، بسیار خشونت‌آمیز خواهد بود. این اتفاق به قیمت جان اوکراینی‌ها، روس‌ها، غیرنظامیان و نیروهای نظامی تمام خواهد شد. اما ما همچنین اطلاعاتی در دست داریم که نشان می‌دهد شکل بزرگ‌تری از این وحشیگری و خشونت وجود خواهد داشت زیرا این یک جنگ متعارف بین ارتش دو کشور نخواهد بود. این جنگی خواهد بود که روسیه علیه مردم اوکراین به راه می‌اندازد تا آنها را سرکوب و نابود کند و به آنها آسیب بزند.» سالیوان اظهار کرد: «آماده هستیم تا در صورت حمله روسیه به اوکراین، قاطعانه پاسخ دهیم و ما همچنین آماده‌ایم تا این مساله را به‌طور مسالمت‌آمیز از طریق دیپلماسی حل و فصل کنیم. در حال حاضر، وضعیت نیروهای روسی طوری است که نشان می‌دهد آنها برای یک حمله بزرگ و اساسی علیه اوکراین آماده می‌شوند.»
تحلیلگران نظامی نیز به نظر می‌رسد با ایالات متحده هم نظرند. راب لی، تحلیلگر نظامی وب‌سایت مطالعات جنگ با اشاره به استقرار 190 هزار نظامی روس در امتداد مرزهای غربی، جنوبی و شمالی اوکراین نوشته است: «آرایش نظامی روس‌ها در مرزهای اوکراین، پیش زمینه به رسمیت شناختن دونتسک و لوهانسک نبود و برای به رسمیت شناختن استقلال این مناطق نیازی به این حجم از نیرو و تجهیزات نظامی نیست. نیروهای روسیه اکنون در سراسر مرز اوکراین در بلاروس، کریمه، بلگورود، کورسک، و بریانسک (که هیچ کدام با دونباس هم مرز نیستند) استقرار یافته‌اند.» او نتیجه گرفته است که احتمالا روسیه برای اهداف بزرگ‌تری آماده می‌شود. مایکل کافمن، تحلیلگر مسائل روسیه در اندیشکده CNAS هم نظر مشابهی دارد: «روسیه نیازی به استقرار 190 هزار نظامی در مرزهای اوکراین ندارد تا فقط استقلال جمهوری‌های دونباس را به رسمیت بشناسد. بسیاری از این نیروها حتی نزدیک به مرزهای دونباس هم نیستند. این استقرار نیرو، گام اول برای حمله نظامی به اوکراین و تغییر نظام سیاسی در این کشور است.» بن رودز، مشاور سیاست خارجی و از اعضای شورای امنیت ملی باراک اوباما، رییس‌جمهور سابق ایالات متحده می‌نویسد: «تمایل همیشگی روسیه به کنترل مناطقی مانند دونتسک و لوهانسک همواره در چارچوب تمایل این کشور به کنترل سیاست داخلی اوکراین مربوط می‌شود. به همین دلیل است که اقدام اخیر روسیه را باید یک گام اولیه دانست.»
در این میان همچنان برخی کارشناسان باور دارند که ممکن است روسیه با توجه به واکنش نسبتا ضعیف غرب، به همین وضعیت راضی شود و دست کم در کوتاه‌مدت اقدام دیگری علیه اوکراین انجام ندهد.
دیدگاه تان را بنویسید