پیچ خطرناک رایزنی‌های برجام در وین/ فاصله یکسان مذاکرات تا پیروزی و شکست
معاون سیاسی وزیر خارجه و رییس هیات مذاکره‌کننده ایران روز یکشنبه به وین بازگشت تا دور هشتم رایزنی‌ها با هیات‌های مذاکره‌کننده کشورهای عضو برجام (روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان) را به منظور احیای توافق هسته‌ای پیش ببرد.
علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه و رییس هیات مذاکره‌کننده ایران روز یکشنبه به وین بازگشت تا دور هشتم رایزنی‌ها با هیات‌های مذاکره‌کننده کشورهای عضو برجام (روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان) را به منظور احیای توافق هسته‌ای پیش ببرد. درحالی‌که هنگام بازگشت باقری به تهران گفته شد که او برای مشورت و کسب تکلیف درباره قدرت مانور نهایی در مذاکرات به پایتخت بازگشته، حضور کوتاه او در تهران با حاشیه‌سازی‌هایی همراه شد. همزمان با اظهارنظر برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت مذاکرات در وین و انتقاد از ستانده‌ها و هشدار درباره نادیده گرفته شدن مصوبه مجلس شورای اسلامی در صیانت از حقوق ایران در مسیر بازگشت به اجرای برجام، در فضای رسانه‌ای و مجازی نیز برخی چهره‌های اصولگرا با ناکافی خواندن ستانده‌های هیات مذاکره‌کننده ایران، عدم توافق را بهتر از احیای برجام خواندند. در نهایت در حالی که برخی از این منابع خبری ادعا می‌کردند مذاکرات وین به دلیل عدم انعطاف طرف مقابل ایران شکست خورده و همزمان منابع غربی از تعیین ضرب‌الاجل چند روزه از سوی مقام‌های امریکایی سخن می‌گفتند، علی باقری در داغ‌ترین روزهای جنگ روسیه با غرب به وین بازگشت.
به گزارش روزنامه اعتماد، این بازگشت نیز با حاشیه‌های رسانه‌ای بسیار در همان 24 ساعت نخست همراه شد. همزمان با بازگشت باقری، رییس هیات فرانسوی در توییترش ایران را به بازی با آتش متهم کرد. تنها ساعاتی پس از دیدار هیات ایرانی با نماینده اتحادیه اروپا و پس از آن سایر هیات‌های کشورهای عضو برجام، رسانه‌های امریکایی یک خط خبری واحد را در گزارش‌های متنوع دنبال کردند: «رویکرد ایران در نتیجه جنگ روسیه با اوکراین سختگیرانه‌تر شده و علاوه بر مطالبه‌های مورد اختلاف پیشین، مطالبه‌های دیگری را هم روی میز قرار داده است.»
این خط خبری در حالی از سوی رسانه‌های غربی پیگیری شد که بسیاری از کارشناسان پس از شروع جنگ میان روسیه و اوکراین پیش‌بینی کردند که تهران تلاش خواهد کرد با استفاده از این فضا، شانس خود را برای افزایش ستانده‌ها در مسیر احیای برجام امتحان کند. با این‌همه یک منبع آگاه به «اعتماد» می‌گوید که تهران هیچ مطالبه جدیدی را مطرح نکرده اما طبیعتا بر مطالبه‌های پیشین که حل نشده باقی مانده بودند، اصرار دارد.
درحالی‌که خبرگزاری رویترز در گزارشی اختصاصی ادعا کرد که ایران همزمان با پافشاری بر مطالبه پیشین برای خروج نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست گروه‌های تروریستی خواهان رفع تحریم‌های سپاه نیز هست، «میخاییل اولیانوف» نماینده روسیه در مذکرات وین در توییتی نوشت: «از آوریل ۲۰۲۱ که مذاکرات آغاز شد، پیشرفت فوق‌العاده‌ای حاصل شده است. اما یک قاعده وجود دارد: تا زمانی که بر سر همه‌چیز توافق نشود بر سر هیچ چیز توافق نمی‌شود. تلاش آخر برای پایان موفقیت‌آمیز گفت‌وگوهای وین ضروری است.»
در میانه این فضاسازی‌های منفی، توییت‌های مذاکره‌کننده ارشد انگلیس اندکی از التهاب فضا کاست. استفانی القاق، مذاکره‌کننده ارشد انگلیس در مذاکرات وین نوشت: «نشست غیررسمی مشارکت‌کنندگان در برجام پایان یافت. تلاش برای بستن مسائل نهایی همچنان ادامه دارد. او همچنین در توییت دیگری نیز نوشت: نشست تروییکای اروپایی با علی باقری کنی پایان یافت. کار ادامه دارد. این کار (بار دیگر) تا انتهای شب ادامه خواهد یافت. (او در انتهای توییت از هشتگ «مرحله پایانی مذاکرات وین» استفاده کرده است.)
با کشیده شدن مذاکرات به پاسی از شب در وین، میخاییل اولیانوف آخرین مقامی بود که با انتشار یک توییت اخبار جسته و گریخته درباره پیشرفت کند مذاکرات پشت درهای بسته را تایید کرده و نوشت: «دلایلی داشتیم تا باور کنیم که مذاکرات وین بر سر برجام تا آخر ماه فوریه به‌طور موفقیت‌آمیز به پایان برسد. این انتظارات به وقوع نپیوست. جای تاسف دارد اما دراماتیک نیست. این یک بازه زمانی بود و نه یک ضرب‌الاجل. ما هنوز فرصت نهایی ساختن مذاکرات طی روزهای آتی را داریم.»
همزمان با فضاسازی رسانه‌ها درباره متهم کردن تهران به عدم انعطاف، ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه امریکا نیز به زبان هشدار و تهدید تهران متوسل شد. پرایس در نشست خبری با طرح این ادعا که در صورتی که ایران در پیشرفتِ مذاکرات برای احیای برجام از خود ناسازگاری نشان دهد، ایالات متحده آمادگی دارد که این مذاکرات را ترک کند، افزود: «اینکه امریکا آمادگی دارد میز مذاکرات را ترک کند به این معنی نیست که وضعیت به همین صورت فعلی باقی بماند. واشنگتن پیش‌تر از گزینه‌های دیگر سخن گفته است و این گزینه‌ها با کمک متحدان و شرکای دیگر امریکا، در صورتی که ایران حسن‌نیت خود را در مورد مسائل باقیمانده نشان ندهد، اعمال خواهند شد. لازم است که ایران در روزهای آینده که در مقطع مهم و حساسی قرار می‌گیریم با وضوح بیشتری موضع خود را بیان کند.»
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران ساعتی پس از این اظهارنظر پرایس پاسخ شدیداللحنی به همتای امریکایی داد و هشدار داد که تهران برای توافق در مذاکرات وین، تا همیشه صبر نمی‌کند. خطیب‌زاده در صفحه توییتر خود نوشت: «امریکا از برجام خارج شده است. ما باید مطمئن شویم که این اتفاق تکرار نمی‌شود.»
خطیب‌زاده سپس با کنایه به اظهارات غربی‌ها مبنی بر داشتن نقشه دوم در صورت حاصل نشدن توافق در وین گفت: «هرکسی نقشه دوم خود را دارد، اما ثابت‌شده [نقشه‌های دوم] امریکا توخالی است. لفاظی‌ها و بلوف‌زنی‌ها جواب نداده و نخواهد داد. تصمیمات جواب می‌دهند. توافق در دسترس است، اگر کاخ سفید تصمیم بگیرد. ایران [به توافق] تمایل دارد، اما برای همیشه صبر نمی‌کند.»
با آغاز سومین ماه میلادی، عملا مذاکرات آن‌طورکه طرف غربی و حتی در مقاطعی روسیه خواهان آن بود تا پایان ماه فوریه به ایستگاه نهایی نرسید. یک منبع آگاه ایرانی درباره فضاسازی رسانه‌ای در وین پیرامون موضع سختگیرانه تهران و تاثیر آن بر نتیجه نهایی ده ماه مذاکره به «اعتماد» می‌گوید: «طراحان این صحنه می‌خواهند از یک سو ایران را به عنوان مقصر عدم توافق معرفی کنند و همزمان تهدید می‌کنند که در صورت پافشاری ایران بر خواسته‌هایش، طرف‌های غربی مذاکرات را ترک می‌کنند. در چنین فضایی، در صورت حصول توافق، ادعا خواهد شد که ایران تحت فشار مجبور به عقب‌نشینی شده است و در صورت عدم توافق نیز ادعا خواهد شد که ایران عامل شکست مذاکرات بوده است. طرف‌های غربی در تلاش هستند با طرح این ادعای غلط که ایران خواسته‌های تازه‌ای مطرح کرده است، مسوولیت عدم دستیابی به توافق را به گردن ایران بیندازند.»
در حالی که تا صبح روز سه‌شنبه فضای رسانه‌ای درباره آنچه در وین می‌گذرد در اختیار طرف مقابل بود، ظهر روز گذشته خبرگزاری دولتی ایرنا در گزارشی اختصاصی ضمن اشاره به اینکه هنوز توافق برای احیای برجام در وین نهایی نشده، از بخش‌های گزینشی از متن توافق احتمالی رونمایی کرد. بخش‌های منتشرشده از متن توافق در خبرگزاری دولت متمرکز بر ستانده‌های ایران در نتیجه 10 ماه مذاکره بود و به موارد اختلافی باقیمانده یا داده‌های ایران اشاره نشده بود. پس از انتشار این گزارش، خبرنگاران و تحلیلگران رسانه‌های خارجی با اشاره به مفاد آن ادعا کردند که اگر طرف مقابل تا این اندازه از خود انعطاف نشان داده چرا هنوز توافق به دست نیامده است؟
عصر روز گذشته نیز خط خبری دیگری در تکمیل خط خبری روز دوشنبه در متهم کردن تهران به زیاده‌خواهی مطرح شد که تمرکز آن بر اختلاف‌های پادمانی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود. رییس هیات مذاکره‌کننده انگلیس در یک رشته توییت در این باره نوشت: «سه کشور اروپایی حامی استقلال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستند و مسائل پادمانی جدا از برجام پیگیری می‌شوند. ما همواره هرگونه تلاش برای زیر سوال بردن استقلال آژانس را رد کرده‌ایم.»
ساعتی پس از این اظهارنظر یک منبع آگاه نزدیک به تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران در گفت‌وگو با خبرنگار فارس از نقش منفی فرانسه در حل‌وفصل موضوعات پادمانی باقیمانده بین ایران و آژانس خبر داد. به گفته وی فرانسوی‌ها که به‌صورت سنتی با توجه به ارتباطات قوی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین روابط حسنه با رژیم اسراییل از ادوار گذشته مذاکراتی، همواره تلاش کرده‌اند در حل موضوعات هسته‌ای بین ایران و آژانس مانع‌تراشی کنند، اکنون نیز در وین به همین نقش مشغول هستند.
خبرگزاری فارس به نقل از این منبع آگاه نوشت: فرانسوی‌ها در حال مانع‌تراشی بر سر حل‌وفصل موضوعات باقیمانده پادمانی بین ایران و آژانس هستند و در این خصوص رویکردی کاملا سیاسی را در پیش گرفته‌اند. حل مسائل پادمانی باقیمانده با آژانس یکی از پیش‌نیازهای مهم شکل‌گیری توافق در وین است و اگر چنین اتفاقی رخ ندهد، بدون شک، فرانسه عامل عدم توافق در وین نام خواهد گرفت. اگر طرف‌های غربی تصمیم‌های لازمی را که به آن آگاه هستند، اتخاذ کنند، می‌توان چند موضوع باقیمانده را حل کرده و ظرف چند روز به توافق نهایی دست یافت. با این حال به نظر می‌رسد فرانسوی‌ها در مسیری متفاوت و کاملا متضاد با تصمیم‌گیری‌های لازم گام برمی‌دارند.
یک منبع آگاه درباره اصرار ایران بر بسته شدن پرونده اختلاف با آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران در گذشته به «اعتماد» می‌گوید: «این مساله از نظر ایران مهم و اساسی است. نمی‌شود که ایران مجددا محدودیت‌های زیادی بر برنامه هسته‌ای خود بپذیرد و نیز نظارت‌های وسیع و گسترده آژانس به شمول پروتکل الحاقی و حتی فراتر را قبول کند، ولی در عین حال کماکان پرونده‌هایی ادعایی به بهانه برخی موضوعات کوچک و ناچیز مربوط به دو دهه پیش مفتوح باشد. طرف مقابل به دلایل کاملا سیاسی و نه دغدغه فنی هسته‌ای با این درخواست مشخص ایران مخالفت می‌کند.
به گزارش «اعتماد»، ساعات پیش روی مذاکره‌کنندگان ایران، 1+4 و ایالات متحده در وین حیاتی خواهد بود. با توجه به پررنگ شدن بحران میان غرب و روسیه و تبدیل شدن آن به اولویت نخست اروپا و امریکا به نظر می‌رسد که تلاش‌ها برای احیای برجام و همزمان دریافت بیشترین امتیاز در دقیقه نود چه از سوی ایران و چه طرف‌های مقابل به راه رفتن روی یک طناب باریک قابل تشبیه است که جبران سقوط از آن شاید دیگر غیرممکن باشد.
دیدگاه تان را بنویسید