شورای عالی امنیت ملی باقری را برای شکست بن بست به مذاکرات فرستاده

مذاکرات وین برای انجام توافق میان ایران و کشورهای ۵+۱ به مرحله حساسی رسیده و علی باقری کنی رئیس تیم مذاکره کننده بعد از نشست شورای عالی امنیت ملی به وین بازگشت.

به گزارش ایلنا، رضا نصری کارشناس حقوق بین‌الملل تحلیل جدیدی از دور جدید مذاکرات ارائه کرد که در زیر متن کامل گفت‌وگو را می‌خوانید:

مهم‌تر از احیای توافق این است که چطور و طی چه فرایندی آن را زنده نگه دارند

جریان‌های متنفذ و پر سروصدایی هویت و پروژه سیاسی‌‌اش به تداوم تنش با آمریکا گره خورده است

*مذاکرات امروز به مرحله‌ای رسیده که دو طرف پیشنهادات خود را روی میز گذاشته و هر یک دیگری را به اتخاذ تصمیم فرامی‌خواند؛‌ اساسا احیای برجام به تصمیم کدام طرف بستگی دارد؟ آیا در تهران برای توافق اتفاق نظر وجود دارد؟

در مذاکرات معمولاً مرسوم است هر طرف در رسانه‌ها می‌گوید آنچه وظیفه‌اش بوده را به سهم خود انجام داده و حال نوبت طرف مقابل است که متقابلاً تصمیم بگیرد! هدف از این موضع‌گیری این است که در صورت شکست مذاکرات، بتواند طرف مقابل را مقصر جلوه دهد. اما حقیقت این است که معمولاً موفقیت مذاکرات منوط به تصمیم‌گیری و فداکاری هر دو طرف است. در این مورد نیز ایران و آمریکا هر دو باید تصمیمات جدی و اساسی بگیرند. معتقدم مهم‌ترین تصمیم هم الزاماً این نیست که چطور مجدداً وارد قرارداد بشوند؛ مهم‌ترین تصمیم این است که وقتی قرارداد احیا شد، چطور و طی چه فرایندی آن را زنده نگه دارند.

در تهران تصمیم نهایی در مورد توافق، یک تصمیم حاکمیتی است. اما جریان‌های متنفذ و پر سروصدایی - به ویژه درون مجلس - وجود دارد که هویت و پروژه سیاسی‌‌اش به تداوم تنش با آمریکا گره خورده است و با هر توافقی حتی پیش از آشکار شدن مفاد آن مخالفت می‌کنند. در زمان برجام، پیش از انتشار متن توافق مخالفت می‌کردند و امروز نیز حتی پیش از اینکه معلوم شود در وین بر سر چه مواردی توافق شده، تیم آقای باقری را به واگذاری منافع ملی ایران و عبور از خطوط قرمز متهم می‌کنند. این‌ها در تصمیم‌ کلان نظام تاثیر نمی‌گذارند ولی خواسته یا ناخواسته فضای کسب‌وکار را مدام متشنج نگه‌ می‌دارند و دل سرمایه‌گذاران و کارآفرینان را خالی می‌کنند.

با گذر زمان، دو اتفاق نتیجه مذاکرات را به مخاطره می‌اندازد

*با توجه به اینکه ایران همواره اعلام کرده به ضرب‌الاجل‌های غرب اعتقاد ندارد و البته به دنبال فرسایشی کردن مذاکرات نیست، عنصر زمان چه اهمیتی در مقطع فعلی دارد و دو طرف تا چه مدت دیگر حاضر هستند به برجام زمان دهند؟

«ضرب‌الاجل» یک کارکرد سیاسی دارد و اهمیتی ندارد؛ اما «زمان» بسیار مهم است. چراکه با گذر زمان، دست‌کم دو اتفاق خواهد افتاد که نتیجه مذاکرات را به مخاطره می‌اندازد:‌ اول اینکه جریان مخالف برجام در واشنگتن فرصت بیش‌تری می‌یابد تا موانع حقوقی و سیاسی بیش‌تری بر سر راه احیای توافق ایجاد کند.

به عنوان مثال، از آخرین باری که چند هفته پیش در رسانه این پرسش از من مطرح شد تا امروز، در مجلس سنای آمریکا یک طرح جدید به ابتکار سناتور گراهام و سناتور منندز علیه برجام ارائه شده که کار را سخت‌تر خواهد کرد! اگر توافق نشد و یک ماه دیگر مجدداً پای گفت‌وگو بنشینیم، احتمالاً با چند مانع سیاسی و حقوقی جدید بر سر راه برجام سروکار خواهیم داشت!

دوم اینکه در صحنه بین‌المللی نیز ممکن است اتفاقاتی رخ دهد که انعقاد توافق را ناممکن یا بسیار دشوار کند. مثلاً‌ تصور کنید در جریان جنگ روسیه و اوکراین یک سفارتخانه غربی آسیب ببیند، یک شهروند آمریکایی یا یک دیپلمات اروپایی کشته شود، یک درگیری نظامی میان نیروهای ناتو و روسیه صورت بگیرد یا یک فاجعه انسانی رخ دهد. قطعاً‌ ادامه راه در چارچوب کنونی بسیار دشوار خواهد شد. تصور کنید یک شهروند یا دیپلمات آمریکایی یا غربی در اوکراین کشته شود و بعد نماینده آمریکا بخواهد بر سر میز مذاکره روبروی آقای اولیانف بنشیند یا در پایان مذاکرات با او عکس یادگاری بگیرد! قطعاً نیروهای مخالف برجام در واشنگتن تلاش خواهند کرد مانع بروز چنین صحنه‌ای شوند! 

جریان‌های افراطی در واشنگتن دارند به بایدن فشار می‌آورند تا میز مذاکره با روسیه را ترک کند

*تنش در روابط آمریکا و روسیه تا چه میزان بر مذاکرات تاثیر گذاشته است و آیا در صورت شکست احتمالی مذاکرات می‌توان این موضوع را به عنوان یکی از دلایل مطرح کرد؟

تا امروز تاثیر قابل‌ ملاحظه‌ای نگذاشته اما ممکن است با گذر زمان و تشدید اختلافات در مورد اوکراین این دینامیک عوض شود. آن هم دست‌کم به دو صورت؛ یکی اینکه از هم‌اکنون جریان‌های افراطی مخالف برجام در واشنگتن دارند به دولت بایدن فشار می‌آورند تا میز مذاکره با روسیه را ترک کند! آن‌ها از فضای احساسی و جو سیاسی پدید آمده دارند استفاده می‌کنند تا پوتین را جنایتکار جنگی معرفی کنند و به دولت بایدن فشار بیاورند تا دیگر با او مذاکره و همکاری نکند!‌ بعید نیست در اقدام بعدی آقای لاوروف و همکاران ارشد او در وزارت خارجه روسیه را متهم به معاونت در جنایت جنگی و تحریم یا بایکوت کنند.

دوم اینکه، همانطور که می‌دانید ایران برای خنثی‌سازی تحریم‌ها بسیار روی کمک و همکاری روسیه حساب باز کرده و این موضوع را یک امتیاز در مذاکرات می‌داند. اما امروزه روسیه خود نیز در معرض شدید‌ترین تحریم‌ها قرار گرفته و احتمالاً در میان‌مدت دیگر توان و قابلیت لازم برای تأمین نیازهای ایران را نخواهد داشت. در نتیجه، موقعیت مذاکراتی ایران با خروج بانک‌های روسی از مدار شبکه مالی بین‌المللی و تضعیف اقتصاد روسیه تضعیف خواهد شد. علاوه بر این، با توجه به اینکه روابط اروپا و روسیه در حوزه تأمین انرژی و گاز مختل خواهد شد ممکن است با پیش‌بینی احتمال ورود ایران به بازار گاز اروپا در صورت احیای برجام، روسیه نیز انگیزه لازم برای همکاری بیش‌تر در وین را از دست بدهد. در هر حال، شرایط جدید بر محاسبات طرفین تاثیر خواهد داشت و هر چه زمان بگذرد این تاثیر نیز بیش‌تر خواهد شد.

راه محافظت از توفق احتمالی، مذاکرات منطقه‌ای یا آغاز فرایند دیپلماتیک تهران و واشنگتن

*افق پیش روی برجام در دو حالت توافق و عدم توافق چگونه است؟

در صورت توافق باید راهی برای تثبیت و محافظت از آن پیدا کرد. این راه می‌تواند در چارچوب مذاکرات منطقه‌ای با کشورهای منطقه پیدا شود؛ یا در چارچوب مذاکرات ایران و آمریکا و آغاز یک فرایند دیپلماتیک با هدف تعلیق تنش‌ شکل بگیرد.

در هر حال،‌ در صورت توافق طرفین در مسیر سازندگی قرار خواهند گرفت و این خود به تنهایی فضای اقتصادی و کسب‌وکار ایران را آرام‌تر خواهد کرد. مضاف براینکه، در صورت موفقیت مذاکرات،‌ پرونده ایران تا دو سال دیگر از دستور کار شورای امنیت خارج خواهد شد و این شمشیر داماکس بعد از ۱۹ سال از بالای سر کشور برچیده می‌شود. تنها ریسک در صورت انعقاد توافق در وین،‌ واکنش اسرائیل است که ممکن است به شکل اقدامات خرابکارانه یا اقدامات شبهه‌نظامی بروز کند. اما در صورت عدم توافق، جدا از شوک شدیدی که به بازار ارز وارد خواهد شد، ایران مجدداً با چالش‌های امنیتی بسیار مهمی دست‌ و پنجه نرم خواهد کرد.

اولین آن، ورود مجدد شورای امنیت به موضوع ایران و امنیتی‌سازی مجدد پرونده هسته‌ای است. در واقع، در صورت شکست مذاکرات، بستر سیاسی و حقوقی‌ای ایجاد خواهد شد که در آن آمریکا و جریا‌ن‌های متخاصم در منطقه می‌توانند با سهولت بیش‌تری برنامه‌های خود را علیه ایران پیاده کنند. در چنین بستری، محال است این بار آمریکا اجازه دهد ایران - مانند گذشته - بدون اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت و بدون مذاکره بر سر فعالیت‌های موشکی دوباره پای میز مذاکره بنشیند.

شورای عالی امنیت ملی باقری را برای شکستن «بن‌بست» به وین اعزام کرده است

انعطاف در مقطع فعلی به مصلحت کشور است

*خبری که شورای عالی امنیت ملی برای بازگشت آقای باقری به وین داده است، چه معناست؟

از لحن گزارش به نظر می‌رسد شورای عالی امنیت ملی آنچه تاکنون در وین بدست آمده را کافی نمی‌داند و آقای باقری را برای شکستن «بن‌بست» به وین اعزام کرده است. اما آنچه باید مدنظر داشت این است که اگر رسیدن به توافق امروز سخت‌ است، رسیدن به توافق در آینده از این هم سخت‌تر خواهد شد. در نتیجه، انعطاف در مقطع فعلی به مصلحت کشور است.