مروری بر پیامدهای حمله روسیه به اوکراین

مصطفی اعلایی، دیپلمات و کارشناس سیاست خارجی، در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: تا همین جای کار چه ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه در عملیات ویژه خود به اهداف تعیین شده دست پیدا کند یا نکند، حمله نظامی روسیه به اوکراین اثرات وضعی خود را در منطقه و نظم بین‌الملل گذاشته است. البته اگر همین لشکرکشی توسط غرب انجام می‌گرفت و امریکا و ناتو همانند عراق و افغانستان و لیبی در جای دیگری اقدام نظامی می‌کردند، به علت تفوق نظم امریکایی بر جهان، تاثیرات جانبی بسیار کمتری از خود برجای می‌گذاشت. اما حمله نظامی روسیه به تمامیت ارضی کشور همسایه به ویژه با عدم دخالت نظامی ناتو و غرب حتما تاثیرات جانبی بلندمدت خواهد داشت:

۱- یک‌بار دیگر اصالت نظامی‌گری و اهمیت راهبردی بازدارندگی دفاعی از جنس تحولات دهه‌های قبل از جنگ جهانی دوم و در نتیجه گرایش بیشتر به مسابقه تسلیحاتی در مناطق و جهان شدیدا تقویت خواهد شد. متعاقب این تحول، تشدید فروش و داد و ستد تسلیحات و تجهیزات نظامی به‌گونه‌ای که حتی بودجه‌های اقتصادی را تحت تاثیر بودجه‌های نظامی قرار دهد و تاثیر متعاقب خود را بر کیفیت و کمیت روابط اقتصادی شرکا بگذارد، شکل خواهد گرفت.

۲- تقویت و تحکیم و تفوق نظریه رئالیسم بر نظریه لیبرالیسم در روابط بین‌الملل و پیامدهای آن بر روابط بین‌الملل‌. در چنین وضعیتی بی‌شک احساس ناامنی در محیط هرج و مرج بین‌المللی تقویت خواهد شد که تاثیرات زیانباری را بر توسعه جهانی به ویژه کشورهای در حال توسعه خواهد گذاشت.

۳- ایجاد و تشدید گونه‌ای از احساس ناامنی در کشورهای حوزه خلیج فارس و تشدید هراس از اقدام نظامی احتمالی ایران در وضعیت‌های غیر قابل پیش‌بینی در آینده به ویژه در پرتو ادامه جنگ و مخاصمه در یمن توسط امارات و عربستان، قابل پیش‌بینی نبودن درجه دخالت نظامی غرب به طرفداری از آنان و در نتیجه بروز پیامدهای مثبت و منفی ناشی از آن در روابط آنان با ایران. 

۴- تضعیف اقتصادی روسیه، از جمله تضعیف شدید ارزش روبل و اثرگذاری تحریم‌های غرب بر وضعیت واردات روسیه از غرب، اختلال در فعالیت شرکت‌های بزرگ اقتصادی روسیه و عملیات مالی آنان و سخت شدن کار برای شرکت‌های غربی برای ادامه کار با روسیه، افت شاخص‌های اقتصادی روسیه را در پی خواهد داشت. ادامه این وضعیت می‌تواند به ایجاد فضای مثبت برای ایران جهت افزایش منافع اقتصادی از این ناحیه (البته به شرط درک موقعیت و آمادگی ساختار اقتصادی ایران برای افزایش منافع) بینجامد.

۴- تقویت بیش از پیش چین به عنوان نیروی دست نخورده و برنده بحران کنونی روسیه و غرب به لحاظ سیاسی و اقتصادی که همین امر در دوران‌های آتی می‌تواند به تضعیف بیشتر غرب و برآمدن بیشتر چین در صحنه‌های بین‌المللی کمک کند که این تحول نهایتا به نفع ایران است. 

۵- بنا به دلایل آشکار و واضح، این مسلم است که روسیه میل ندارد برجام آن‌گونه که ایران می‌خواهد احیا و به سرانجام برسد، چراکه اگر برجام به سرانجام برسد، روسیه یکی از فضاها، ظرفیت‌ها و عرصه‌های سیاسی و امنیتی خود را برای بده‌بستان با غرب از دست خواهد داد. ضمنا ایرانِ برآمده از تحریم‌ها و احیای برجام از جهات متعدد از جمله ورود ایران به بازار انرژی و بازیافت جایگاه خود در اوپک، ورود ایران به عرصه دیپلماسی منطقه‌ای و جهانی و باز شدن دست ایران برای بازیگری موثر در قفقاز و همچنین دلایل مثبت اقتصادی که می‌تواند به توازن قوا کمک کند، هرگز به نفع روسیه نخواهد بود. لذا روسیه قاعدتا در بحران اوکراین و تشدید فشارهای بین‌المللی سعی می‌کند موضوع هسته‌ای و برجام را در وضعیت لیمبو و هاله‌ای از ابهام قرار دهد که به نفع ایران نیست. 

6-بحران اوکراین می‌تواند ظرفیت‌ها، فرصت‌ها و اشتراکاتی را در حوزه منافع اقتصادی و سیاسی بین ج.ا.ا و غرب به ویژه در حوزه انرژی ایجاد کند که ج.ا.ا در صورت اعتقاد به موازنه مثبت و ضرورت ایجاد تعادل در منفعت‌های مختلف می‌تواند از آن در چارچوب منافع ملی استفاده کند.