ایست به مذاکرات وین!/ تلاش‌ها برای احیای برجام فعلا متوقف شد

مذاکرات برای احیای برجام برای چندمین‌بار در 11 ماه گذشته متوقف شد تا روسای هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و ایالات متحده به تهران و واشنگتن بازگردند. شامگاه پنجشنبه بود که خبرنگاران رسانه‌های غربی حاضر در وین اعلام کردند که احتمالا مذاکرات از روز جمعه با یک وقفه همراه خواهد شد.

به گزارش روزنامه اعتماد، خبری که حوالی بعدازظهر روز جمعه با توییت جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا عملا تایید شد. مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که روز پنجشنبه در تماس تلفنی با حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران از تهران و واشنگتن خواسته بود که برای رسیدن به توافق انعطاف بیشتری از خود نشان دهند در توییت روز گذشته‌اش نوشت: «به دلیل عوامل خارجی به وقفه در گفت‌وگوهای وین نیاز است. متن نهایی اساسا آماده و روی میز است. به عنوان هماهنگ‌کننده، من به همراه تیمم به ارتباط با همه اعضای برجام و ایالات متحده برای غلبه بر وضعیت فعلی و نهایی کردن توافق ادامه خواهم داد.»

در حالی که فضای رسانه‌ای پیگیر مذاکرات وین تحت‌تاثیر خبر توقف مذاکرات آن‌هم با اشاره به عوامل خارجی به عنوان مانع اصلی قرار گرفته بود، سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه در یک توییت به زبان انگلیسی روایت ایران از آنچه باعث این وقفه شده را منتشر کرد و نوشت: وقفه اعلام‌شده در مذاکرات وین می‌تواند زمینه‌ساز حل موضوعات باقیمانده و بازگشت نهایی باشد. دستیابی به موفقیت در گفت‌وگوها تمرکز اصلی همه طرف‌ها خواهد بود. هیچ عامل خارجی بر اراده مشترک ما به منظور حرکت به سمت یک توافق جمعی اثر نخواهد گذاشت.

وقفه در مذاکرات وین در حالی با تمرکز طرف غربی بر کلمه دخالت «عامل خارجی» اعلام شد که به نظر می‌رسد تعداد اختلاف‌های ایران و ایالات متحده در مسیر احیای برجام به دو مورد، متمرکز بر جزییاتی پیرامون خروج نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست گروه‌های تروریستی ایالات متحده و تضمین مورد درخواست ایران محدود شده و به گفته برخی منابع برای حل این دو موارد هم فرمول‌هایی پیدا شده است. مساله باقی ماندن اختلاف بر سر جزییاتی از خروج نام سپاه از لیست گروه‌های تروریستی در متنی که وزارت خارجه ایران از گفت‌وگوی تلفنی وزیر خارجه با مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا منتشر کرد نیز عیان بود. وزیر خارجه در بخشی از این گفت‌وگو به بورل گفته بود که برخی مباحث که مرتبط با قهرمانان ملی ماست، قابل مذاکره نیست. امیرعبداللهیان همچنین در این تماس تلفنی توپ را به زمین ایالات متحده انداخته و هشدار داده بود که طرح برخی درخواست‌های جدید از سوی امریکا هیچ‌گونه توجیه منطقی نداشته و با مواضع این کشور در مورد دستیابی سریع به توافق در تناقض است. موضوعات اصلی و لغو موثر تحریم‌ها نباید تحت‌تاثیر زیاده‌خواهی طرف امریکایی قرار گیرد. 

در همین راستا، «ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه امریکا بامداد جمعه مدعی شد توافق هسته‌ای با ایران در وین، به تعداد بسیار کمی از مسائل باقی‌مانده رسیده اما این مسائل بسیار قابل توجه و دشوار هستند. پرایس با اشاره به اینکه در مرحله نهایی مذاکراتی که تقریبا یک سال طول کشیده قرار دارند، گفت: «از همه طرف‌ها، از جمله روسیه می‌خواهیم که بر توافق تمرکز کنند. ما به توافق بر سر پرونده هسته‌ای ایران بسیار نزدیک هستیم. توافق در این باره، ممکن است در روزهای آینده حاصل شود.»

ساعتی پس از اعلام خبر وقفه در مذاکرات وین، روسای هیات‌های روسیه و چین و انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مقابل هتل کوبورگ (محل مذاکرات) در جمع خبرنگاران حاضر شده و هرکدام روایت‌های خود را از دلیل این وقفه و نتیجه محتمل در مسیر احیای برجام بیان کردند. علی باقری، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران غایب این جمع بود که گفته می‌شود بلافاصله پس از آخرین دیدارها راهی فرودگاه شده تا به تهران بازگردد. 

انریکه مورا که در چند روز گذشته با روسای هیات‌های ایران، امریکا و روسیه دیدارهای دو جانبه متعددی داشته در جمع خبرنگاران گفت: ما به نقطه‌ای رسیدیم که باید [مذاکرات] را متوقف کرده و به دلیل عوامل بیرونی، به پایتخت‌ها بازگردیم. متنی داریم که همه‌چیز در آن انجام شده است. ما در محدوده پانوشته‌های مذاکراتی هستیم. برای حفظ فضا و روح مثبت و سازنده مذاکرات، خوب است که وقفه‌ای داشته باشیم. من با همه هیات‌ها کار خواهم کرد تا بر شرایط فایق آییم. به عنوان هماهنگ‌کننده اروپایی مذاکرات باید بگویم که تمامی هیات‌ها با روح روشن مصالحه با یکدیگر مذاکره کردند و امریکا و ایران نیز رویکردی بسیار سازنده داشتند. نتیجه آنکه ما تقریبا به توافق رسیده‌ایم.

وانگ کوان، مذاکره‌کننده ارشد چین در مذاکرات وین نیز با اشاره به پیشرفت این مذاکرات گفت که پکن از این وقفه متاسف است. براساس ترجمه خبرگزاری ایرنا، وانگ گفت: «این مذاکرات پیگیری خواهد شد و متن نهایی به تدریج آماده و در چند روز آینده تکمیل خواهد شد. ما از این تنفس و وقفه متاسفیم. مذاکرات را نمی‌توان در خلأ سیاسی انجام داد. ما همیشه بر این عقیده‌ایم که نگرانی‌های همه طرف‌ها باید بررسی شود. امیدواریم ادامه گفت‌وگو و مذاکره ادامه یابد، من فکر می‌کنم تا چند روز دیگر باز خواهیم گشت.

میخاییل اولیانوف، رییس هیات مذاکره‌کننده روسیه که اروپایی‌ها مطالبه‌های کشور او را عامل خارجی مانع مذاکرات می‌دانند، در جمع خبرنگاران از چنین تاثیری بر مذاکرات اعلام برائت کرده و گفت: اطلاعی از وجود بن‌بستی در مذاکرات ندارم. نهایی شدن توافق تنها به روسیه بستگی ندارد و بازیگران دیگری هستند که به زمان بیشتری نیاز دارند و نگرانی‌های بیشتری دارند... [موضوعات باقیمانده] هیچ ارتباطی با روسیه ندارد. می‌توانم بگویم که ما خواستار 

به نتیجه رسیدن مذاکرات در زودترین زمان ممکن هستیم و نهایت تلاش خود را می‌کنیم.

مذاکره‌کننده ارشد بریتانیا نیز در توییتی در واکنش به توقف در مذاکرات وین نوشت: «عمیقا ناامیدکننده؛ مذاکرات وین متوقف شد. توافق منصفانه و جامع روی میز است و آماده نتیجه‌گیری هستیم. ایران و امریکا سخت کار کرده‌اند تا اختلافات نهایی را حل کنند. عوامل خارجی باید در چند روز آینده حل‌وفصل شوند یا توافق احتمالا از بین خواهد رفت.»

در حالی که مقام‌های ایرانی در یک هفته اخیر تلاش کردند ضمن اشاره به لزوم پرداختن کشورهای حاضر در گعده مذاکرات وین به مساله برجام غیرمستقیم مطالبه روسیه را فراتر از متن برجام و قطعنامه 2231 بدانند اما نوعی محافظه‌کاری در این موضع‌گیری‌ها به چشم می‌خورد که به نظر می‌رسد ریشه در رابطه متفاوت تهران و مسکو دارد و البته در این مدت مورد انتقاد بخشی از افکار عمومی هم قرار گرفته است. در این میان یک منبع دیپلماتیک آگاه در پاسخ به «اعتماد» درباره ماهیت عوامل خارجی که در موضع‌گیری‌های مقام‌های اروپایی دیده شده، می‌گوید: موضع ایران صرفا مبتنی بر حقوق، منافع ملت ایران بوده و به همه طرف‌ها در جلسات متعدد هم اعلام کرده که مذاکرات صرفا باید در چارچوب برجام جلو رفته و هیچ معادله فرابرجامی در مذاکرات مطرح نخواهدشد.

درحالی‌که طرف‌های غربی مطالبه جدید روسیه مبنی بر دریافت مصونیت تحریمی هرگونه کار تجاری با ایران از تحریم‌های وضع‌شده بر مسکو به دلیل تحولات اوکراین را عامل کندشدن مذاکرات می‌دانند، طرف روسی ترجیح می‌دهد این مطالبه را در قالب برجام تعبیر و تفسیر کند. این در حالی است که هدف‌گذاری برجام رفع تحریم علیه ایران است و نه رفع تحریم علیه هرکدام از کشورهایی که در این توافق حضور دارند! در این فضا سخنان اخیر ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه درباره هدف ایالات متحده از تمایل به مذاکره با ایران و ونزوئلا هم نشان از تمایل روسیه برای سهم‌خواهی بیشتر و البته فراتر از برجام از مذاکرات وین دارد. پوتین در سخنانی اشاره کرد که امریکا برای جبران مساله انرژی در میانه بحران با روسیه در اوکراین حاضر است با ایران صلح کند و فورا تحریم‌ها را علیه ایران بردارد. او اشاره کرد که این تحریم‌ها از ابتدا نباید وضع می‌شدند. 

در 10 روز اخیر پس از سخنان سرگئی لاوروف درباره لزوم اعطای مصونیت تحریمی به مسکو برای کار با ایران، همه کلیات این مطالبه را تکرار کرده‌اند اما جزییات بیشتری به رسانه‌ها درز پیدا نکرده و مشخص نیست که روسیه در صورت عدم توجه به مطالبه‌اش از سوی ایالات متحده و اروپا چه تهدیدی را روی میز خواهد گذاشت. یک مقام اروپایی در این باره به خبرنگار وال استریت ژورنال گفته است: روسیه عضو توافق برجام است و ما می‌خواهیم مذاکرات برای احیای این توافق را با حضور روسیه به پایان برسانیم اما اگر روسیه به روند بلوکه کردن پروسه مذاکرات ادامه بدهد ما ناچار به بررسی گزینه‌های دیگر خواهیم بود. 

تریپتا پارسی از تحلیل‌گران روابط ایران و امریکا در توییترش در این باره نوشت: هرچند که مطالبه جدید روسیه قاتل برجام نیست اما مسکو این توانایی را دارد که با به تعویق انداختن حصول توافق دست امریکا را در زمانی که بیشترین آسیب را از افزایش قیمت نفت می‌بیند در پوست گردو بگذارد. روسیه می‌تواند با استفاده از مکانیسم ماشه در شورای امنیت کل تحریم‌ها را بازگرداند یا مانع از این شود که در کمیسیون مشترک برجام تصمیم لازم برای بازگشت امریکا به توافق تصویب شود. بادی گفت که طرف‌های حاضر در مذاکرات برجام به اشتباه تصور می‌کردند که روسیه در میانه بحران با غرب همچنان در مذاکرات احیای برجام روند قبلی را ادامه خواهد داد. با این‌همه هنوز مشخص نیست که آیا هدف روسیه به تعویق انداختن توافق است یا از بین بردن کامل آن. هرچند که ایران در موضع‌گیری‌ها محافظه‌کاری نشان می‌دهد اما قطعا از این موضع روسیه عصبانی است. ایران بر سر یک دو راهی قرار گرفته است: احتمال شکست مذاکرات را بپذیرد یا به توافقی خارج از برجام با امریکا تن دهد. گزینه دوم قطعا باعث عصبانیت روسیه خواهد شد و البته ایران را در میانه مخالفت شدید جمهوری‌خواهان با احیای برجام و همچنین تهدید به از بین بردن آن در آینده‌ای نزدیک به واشنگتن وابسته خواهد کرد. خوشبختانه هنوز می‌توان از نجات برجام سخن گفت اما اگر این مذاکرات به شکست بینجامد حماقت بایدن را به تصویر خواهد کشید که در همان ابتدای ریاست‌جمهوری با یک دستور اجرایی به برجام بازنگشت. هیچ‌کس نمی‌توانست جنگ اوکراین را پیش‌بینی کند اما مشخص بود که با گذر زمان پروسه بازگشت به برجام سخت خواهد شد. 

به گزارش «اعتماد» عصر روز گذشته واشنگتن‌پست نیز در گزارشی درباره بن بست مذاکرات وین به نقل از یک مقام ارشد اروپایی ادعا کرد که ایران خیلی مشخص آشکار کرد که حس می‌کند نمی‌تواند ریسک اختلاف علنی با روسیه را بپذیرد و به نگرانی‌های مسکو‌ پشت کند.

در حالی که خبر اعلام وقفه در مذاکرات وین فضای رسانه‌ای و افکار عمومی را نسبت به شانس احیای برجام بدبین کرده اما یک مقام امریکایی روز گذشته در گفت‌وگو با برخی خبرنگاران ابراز امیدواری کرده که بتوان در چند روز آتی به توافق احیای برجام دست یافت. این مقام امریکایی ادعا کرده که شاید این آخرین فرصت برای احیای برجام باشد. به گزارش «اعتماد» این چندمین بار در چند ماه اخیر است که مقام‌های امریکایی و اروپایی نسبت به حصول توافق در یک بازه زمانی محدود هشدار می‌دهند اما مذاکرات تاکنون از تمامی این ضرب‌الاجل‌ها جان سالم به در برده است. به نظر می‌رسد که غرب با توجه به گرفتاری بی‌سابقه در رابطه با روسیه و دست و پنجه نرم کردن با بحران اوکراین توان بحران‌سازی از پرونده احیای برجام و مقابله با تبعات شکست آن را نداشته باشد. همزمان چین نیز مستقیما از مطالبه روسیه در مسیر احیای برجام استقبال نکرده و به نظر می‌رسد که ترجیح پکن نیز تلاش برای مقابله با سناریوی شکست مذاکرات باشد. در چنین شرایطی باید دید که آیا ایران و امریکا در نتیجه بازگشت مذاکره‌کنندگان‌شان به پایتخت‌ها به ابتکارهایی برای پایان دادن به دو اختلاف باقیمانده و همچنین جلب رضایت روسیه دست خواهند یافت یا خیر. در این میان شاید ایجاد تغییری در میدان تحولات اوکراین و همچنین مذاکرات غرب با مسکو بتواند به تعدیل مطالبه روسیه در زمین برجام هم منتهی شود.