ادامه تلاش‌ها برای ترغیب روسیه به عقب‌نشینی از مطالبه جدید

مذاکرات برای احیای برجام در ایستگاه آخر متوقف شده و تحولات حاشیه‌ای عملا حرکت به سمت جلو را سخت کرده است. درحالی‌که هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و ایالات متحده چند روز پس از ترک وین توسط روسای هیات‌های تروییکای اروپایی حاضر در برجام (فرانسه، آلمان و بریتانیا) برای مدت زمان نامعلومی به پایتخت‌ها بازگشتند، تحولات تاثیرگذار بر این مذاکرات از مسکو تا دوحه از واشنگتن و تل‌آویو تا کردستان عراق در جریان است. 

هشتمین دور مذاکرات از مذاکرات وین در فضایی متوقف شد که مقام‌های ایرانی عمده‌ترین دلیل آن را طرح مطالبه‌های جدید از سوی ایالات متحده امریکا می‌دانند اما طرف‌های اروپایی و ایالات متحده توپ را به زمین روسیه انداخته‌ و مدعی هستند که درخواست فرابرجامی روسیه برای معافیت از تحریم‌های اوکراین در سایه برجام منجر به توقف مذاکرات شده است؛ ادعایی که مقام‌های روس در عین صرفه‌جویی در مصرف کلمات صرفا آن را تکذیب می‌کنند. همزمان مقام‌های متفاوت ایرانی هرچند بر تمرکز همه بازیگران بر احیای برجام و نه درخواستی فراتر تاکید دارند، ترجیح می‌دهند مطالبه روسیه را در زمین اختلاف مسکو با غرب در سایه جنگ اوکراین طبقه‌بندی کرده و از ورود مستقیم به رویارویی با روسیه در این پرونده حداقل فعلا پرهیز کنند. در‌حالی‌که زمان بازگشت هیات‌های مذاکره‌کننده به وین مشخص نیست، تروییکای اروپایی می‌گویند آنچه باید را انجام داده‌اند و در صورت حل اندک اختلاف باقیمانده میان ایران و امریکا و تعیین‌تکلیف برای مطالبه روسیه، توافق قابل حصول خواهد بود. در قریب به دو هفته گذشته از زمان طرح مطالبه جدید روسیه از زبان سرگئی لاوروف، وزیر خارجه این کشور بحث‌های بسیاری درباره انگیزه پشت پرده مسکو به علاوه سناریوهای پیش روی حاضران در گعده مذاکرات وین برای حل‌وفصل این اختلاف صورت گرفته است. همزمان در چند روز اخیر طرف‌های غربی به شمول تروییکای اروپایی و ایالات متحده با غیرقابل قبول خواندن مطالبه روسیه هشدار داده‌اند که می‌توانند به گزینه احیای برجام بدون جلب موافقت روسیه فکر کنند. گزینه‌ای که مشخص نیست تا چه اندازه با موافقت چین و پس از آن ایران به دلیل تبعات آن بر رابطه دو جانبه مسکو با پکن و تهران روبه‌رو خواهد شد. روز گذشته رسانه امریکایی وال‌استریت‌ژورنال در گزارشی به نقل از یک مقام وزارت خارجه امریکا نوشت: «واشنگتن درباره معافیت‌های تحریم‌ها علیه روسیه که در ارتباط با اوکراین اعمال شده، برای اینکه توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران را نجات دهد، وارد مذاکره نمی‌شود و در عوض تلاش می‌کند به توافقی جایگزین دست یابد که اگر کرملین از خواسته‌های لحظه آخری خود عقب‌نشینی نکند، روسیه را مستثنی کند.» 

براساس ترجمه خبرگزاری فارس، به نوشته این نشریه امریکایی، با به خطر افتادن یکی از اهداف اصلی سیاست خارجی بایدن، این مقام ارشد امریکایی گفت که مسکو یک هفته فرصت دارد تا درخواست خود را برای تضمین‌های کتبی در خصوص معاف کردن روسیه از هرگونه تحریم مرتبط با اوکراین که تجارت آینده مسکو با ایران را محدود می‌کند، پس بگیرد. چنین تضمین‌هایی می‌تواند مجموعه‌ای از تحریم‌های غرب را که علیه روسیه به دلیل حمله به اوکراین اعمال‌شده، تضعیف کند. این مقام ارشد امریکایی افزود: فضایی برای فراتر رفتن از آنچه در چارچوب برجام است، نمی‌بینم. فکر می‌کنم که می‌توان گفت هیچ جایی برای معافیت‌های فراتر از آن وجود ندارد. توافق بین ایران و ایالات متحده «در دسترس است» است و تنها چند موضوع مانع از رسیدن به آن شده که درخواست‌های روسیه «جدی‌ترین مشکل سر راه و مانع برای دستیابی به توافق» است. این مقام امریکایی مدعی شد اگر روسیه برای خواسته‌های خود فشار بیاورد یا در هفته آینده پاسخی ندهد، واشنگتن باید خیلی سریع یک مسیر جایگزین را در نظر بگیرد. طبق این گزارش، مقام‌های اروپایی هم روز جمعه گفتند که آماده بررسی یک توافق جایگزین با ایران بدون روسیه هستند. یکی از گزینه‌های امریکا و شرکای آن ایجاد یک توافق موقت است که برخی فعالیت‌های ایران را متوقف کند و جنبه‌های برنامه هسته‌ای این کشور را در ازای برداشتن سطحی از تحریم‌ها از سوی ایالات متحده به عقب برگرداند، اما ایران همیشه ایده یک توافق موقت را رد کرده است. گزینه دیگر ایجاد چیزی است که مقام ارشد امریکایی آن را «نسخه المثنی برجام» بدون روسیه نامید که وظایف مسکو در این توافق را در جای دیگری محول می‌کند. فکر می‌کنم که ما آماده گزینه‌های مختلف باشیم. به اینکه آنها چه می‌توانند باشند، فکر می‌کنیم. در این مرحله هیچ‌چیز را رد نمی‌کنیم.  به گزارش «اعتماد»، وال‌استریت‌ژورنال در حالی ایده توافق موقت را مطرح کرده که تهران در 11 ماه گذشته بارها و بارها این ایده را رد کرده است. توافق موقت عملا به نوش دارویی می‌ماند که منجر به عادی‌سازی رابطه اقتصادی و تجاری ایران با سایر کشورها نخواهد شد و در عین حال تهران را وادار به عقب‌نشینی از برخی گام‌های معکوس برجامی خواهد کرد. 

میانجیگری فعال دوحه میان تهران و واشنگتن 

درحالی‌که مذاکرات برای احیای برجام در وین متوقف شده اما به نظر می‌رسد که تلاش‌ها برای حفظ فضای مثبت کافی به منظور ادامه روند در آینده‌ای نزدیک ادامه دارد. انریکه مورا، معاون جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در وین در چند هفته اخیر مسوولیت نامه‌رسانی در پاکت‌های سربسته میان هیات‌های ایران و امریکا را بر عهده داشته است اما به نظر می‌رسد که کشور دیگری هم در حاشیه خلیج‌فارس در این مدت نقش میانجی میان ایران و ایالات متحده به خصوص در برخی مسائل غیربرجامی مانند تبادل زندانیان را برعهده داشته است. روز یکشنبه محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر ابتدا با وزیرخارجه ایران و سپس وزیرخارجه ایالات متحده تلفنی گفت‌وگو کرد. هرچند که به دلیل حساسیت موضوع، دو طرف به بیان کلیاتی درباره محورهای این گفت‌وگو بسنده کردند اما به نظر می‌رسد که باید نتیجه رایزنی‌های غیرمستقیم تهران و واشنگتن با وساطت دوحه را در چند روز آتی در برخی تحولات غیربرجامی جست‌وجو کرد. 

پس از تماس تلفنی وزیر امور خارجه قطر با همتای امریکایی مجید الانصاری سخنگوی وزارت خارجه قطر در توییتر اعلام کرد که محمد بن عبدالرحمن آل ثانی به روسیه سفر خواهد کرد تا با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در مورد وضعیت اوکراین گفت‌وگو کند. او در این توییت تاکید کرد که گفت‌وگو روی آخرین تحولات در بحران روسیه و اوکراین به عنوان بخشی از جست‌وجو برای تلاش‌های دیپلماتیک برای حل آن متمرکز خواهد شد.

شبکه بلومبرگ در گزارشی درباره سفر وزیر خارجه قطر به روسیه ادعا کرده که ایران نیز یکی از محورهای مورد بحث در این سفر است. بلومبرگ در این باره نوشت: پس از آنکه مذاکرات بر سر احیای برجام در وین متوقف شد، محمد بن عبدالرحمان آل ثانی وزیر امورخارجه قرار است به روسیه سفر تا با مقامات این کشور درباره ایران رایزنی کند. قطر تلاش می‌کند مذاکرات با ایران بر سر احیای برجام را که به تازگی به دلیل درخواست روسیه از امریکا متوقف شده است، نجات دهد. بلومبرگ در ادامه گزارش داد که قطر در این میان تلاش می‌کند در رابطه با جنگ اوکراین نیز نقش میانجی را ایفا و به حل‌وفصل این مناقشه کمک کند. در همین راستا، امیر قطر تاکنون دو بار با ولودیمیر زلنسکی رییس‌جمهور ‌اوکراین گفت‌وگوی تلفنی داشته است.