لبنان سال پربحرانی را پشت سرگذاشت/ عروس غمگین خاورمیانه

فاطمه کلانتری در سالنامه اعتماد نوشت: افزایش مالیات، کاهش بی‌سابقه ارزش پول ملی، تورم سرسام‌آور، قطعی برق، کمبود سوخت، فساد و از هم گسیختگی جریان‌های سیاسی و نمایش خشونت آشکار در خیابان‌‎های این کشور همه بحران‌هایی هستند که لبنان در بیش از دوسال گذشته در کنار بحران پاندمی کرونا با آن دست و پنجه نرم کرده است و سال ۲۰۲۲ نیز چالش برگزاری دو انتخابات مهم را نیز برایش به ارمغان آورده است و این در حالی است که کشور همچنان با عواقب و تاثیرات انفجار آگوست ۲۰۲۰ بندر بیروت دست به گریبان است.

خانواده‌های دغدار و متضررین انفجار مهیبی که موجب کشته شدن ۱۹۰ نفر و زخمی شدن بیش از شش هزار نفر دیگر شد و هزاران ساکن پایتخت را بی‌خانمان کرد، همچنان به دنبال عدالت هستند. اعتراضات گسترده این خانواده‌ها در کنار مخالفت حزب‌الله و امل با قضاوت طارق بیطار به دلیل آنچه سیاسی کردن پرونده عنوان شده، خیابان‌های بیروت و طرابلس را در ماه اکتبر صحنه درگیری‌های مسلحانه و ترس و کابوس آغاز جنگ‌های داخلی 15 ساله را تداعی کرد و نشان داد ظرفیت و وسعت تنش تا چه میزان در صحنه این کشور افزایش یافته است. میشل عون،‌ رئیس جمهور در واکنش به این ناآرامی‌ها عنوان کرد که کشور تحمل حل و فصل مسائل در خیابان را ندارد. نجیب میقاتی، نخست وزیر نیز گفت که بابت آنچه امروز رخ داد از مردم لبنان عذرمی‌خواهم و از وضعیت اسفناکی که به آن رسیده‌ایم شرم می‌کنم. در این اعتراضات دستکم 6 تن جان باخته و 32 تن زخمی شدند.

انتخابات پارلمانی لبنان در تاریخ ۱۵ مه، در فضای پرتنش حاکم میان جریان‌های سیاسی و سایه افکندن فضای ناامیدی و یاس نسبت به همین جریان‌ها در میان مردمی که جنبش «کلن یعنی کلن» به معنای مخالفت و اعلام انزجار از نسل فعلی سیاستمداران را پشت سرگذاشته‌اند، برگزار خواهد شد. پارلمانی که یکی از ماموریت‌های مهمش، انتخاب رئیس جمهور بعدی این کشور است چرا که دوره شش ساله ریاست جمهوری میشل عون، ۳۱ اکتبر به پایان می‌رسد.

حزب‌الله

در این میان حزب‌الله نخستین حزب سیاسی بوده که برای مشارکت در انتخابات پارلمانی اعلام آمادگی کرده و دبیرکل آن شعار انتخاباتی اینجریان سیاسی را در سخنرانی مراسم گرامیداشت فرماندهان شهید مقاومت در تاریخ ۱۷ فوریه ۲۰۲۲ با عنوان «می‌مانیم تا حمایت کنیم وبسازیم» را اعلام کرد.

حزب الله در سال گذشته میلادی و همچنین ماه‌های آغازین سال ۲۰۲۲ بارها به تیتر اخبار رسانه‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شدهاست که خرید سوخت از ایران در میانه بحران در این کشور و رونمایی از پهپاد ساخت این حزب از جمله این اخبار است.

سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب الله لبنان در تاریخ ۱۹ آگوست ۲۰۲۱ از ورود نخستین کشتی حامل مازوت از ایران طی ساعات آینده خبر داد. وی اعلام کرد: به آمریکایی‌ها و اسرائیلی‌ها اعلام می‌کنم که وقتی کشتی ظرف چند ساعت از ایران حرکت می‌کند، ما آن را قلمرو لبنان می‌دانیم.

ساعتی پس از اعلام خبر حرکت کشتی‌های ایرانی حامل سوخت به سمت لبنان؛ سعد حریری در رشته توئیتی کشتی‌های ایرانی را حاملان خطرو تحریم دانست.  کامیون های حامل گازوئیل در تاریخ ۱۶ اکتبر ۲۰۲۱ وارد لبنان شدند و نجیب میقاتی در مصاحبه با شبکه CNN در واکنش بهاین قادام گفت: من از نقض حاکمیت لبنان ناراحت هستم اما از تحریم‌ها هیچ ترسی ندارم زیرا این عملیات جدا از دولت لبنان انجام شده است.

حزب الله همچنین در تاریخ ۱۹ فوریه ۲۰۲۲ طی بیانیه‌ای اعلام کرد که یک فروند پهپاد با نام «حسان» به مدت ۴۰ دقیقه در عمق ۷۰ کیلومتریشمال فلسطین اشغالی به پرواز درآمده و پس از انجام ماموریت با موفقیت به لبنان بازگشته است.

بحران سوخت

لبنان در ماه‌های اخیر بحران بی‌سابقه سوخت را تجریه کرده و ابتکار حزب الله برای خرید گازوئیل از ایران نیز به همین دلیل صورت گرفت کهالبته واکنش دولت و برخی چهره های سیاسی را در بر داشت. در همین راستا قرارداد خرید گاز از مصر و خرید برق از اردن به امضا رسیدهاست.  در تاریخ ۸ سپتامبر ۲۰۲۱ دولت‌های مصر، اردن، سوریه و لبنان توافق کردند که برای کاهش بحران شدید انرژی، گاز مصر از طریق اردن و سوریه به لبنان صادر شود. وزیر نفت مصر در نشست مطبوعاتی اعلام این توافق گفت: این طرح که قرار است به زودی اجرا شود، بخشیاز اقدامات مورد جمایت آمریکا برای کاهش بحران انرژی در لبنان است.

اقدام دیگر دولت، انجام توافقی سه جانبه با اردن و سوریه برای صادرات برق اردن به این کشور از طریق خاک سوریه بود که ۲۸ اکتبر ۲۰۲۱ بهامضای وزرای انرژی سه کشور رسید؛ با این باید دید مذاکرات فنی برای عملی شدن این توافقات چه زمانی آغاز خواهد شد.

خداحافظی سعدالدین، بازگشت بهاالدین

جریان اهل سنت لبنان نیز روزگار خوشی را نمی‌گذراند؛  سعد حریری که پس از ترور پدرش نخست وزیر فقید لبنان، رهبری جریان اهل سنتلبنان را به عهده گرفته بود، پس از فراز و نشیب های فراوان در جریان فعالیت‌های سیاسی خود که شاید پس از گروگان گرفته شدن از سویعربستان سعودی و آزادی با وساطت فرانسه دیگر اعتماد به نفس لازم برای نقش آفرینی در صحنه سیاسی لبنان پیدا نکرد در تاریخ ۲۴ ژانویه۲۰۲۲ با قرائت یک بیانیه سیاسی، فعالیت خود را به حالت تعلیق درآورد. وی در این بیانیه مدعی شد: «در راستای مسئولیت‌پذیری خودم و اینکهمتقاعد شده‌ام که با وجود نفوذ ایران در لبنان و سردرگمی بین‌المللی، تفرقه ملی و فرقه‌گرایی، هیچ فرصت مثبتی برای لبنان وجود ندارد، تعلیقفعالیت سیاسی خود را اعلام می‌کنم و از اعضای جریان المستقبل هم می‌خواهم که اقدام مشابه را انجام دهند».

درپی این تصمیم حریری، طرفداران او که این تصمیم را ناشی از قطع حمایت ریاض از رهبر خود می‌دانستند به خیابان‌ها آمده و رسانه‌های لبنانی گزارش دادند که در جریان این راهپیمایی، طرفداران حریری شعارهایی در حمایت از او و علیه عربستان سعودی و پادشاه این کشور سردادند.  البته جریان المستقبل با صدور بیانیه‌ای آنچه را که «توهین» برخی در این راهپیمایی‌ علیه عربستان سعودی نامید، محکوم کرد.

پس از این اقدام سعد حریری، میشل عون، رئیس‌جمهور لبنان در دیدار با مفتی اهل سنت گفت: به طور حتم ما نمی‌خواهیم جامعه سنی ازفعالیت سیاسی در لبنان عقب نشینی کند. ما نمی‌خواهیم شاهد تحریم انتخابات باشیم زیرا لبنان یکی از اجزای اصلی خود را از دست می‌دهدو این جامعه‌ای را که ما به آن عادت کرده‌ایم تهدید می‌کند.

در این میان بار دیگر نام بهاءالدین برادر سعد برای رهبری اهل سنت لبنان مطرح شده است؛ وی متولد سال ۱۹۶۶ میلادی و پسر بزرگ رفیقحریری، نخست وزیر فقید لبنان است و مادر وی نضال بستانی، زن اول رفیق حریری است که ملیت عراقی دارد.

بهاءالدین در تاریخ ۶ فوریه و در مصاحبه با یک رسانه عربستانی، ورود مجدد به عرصه سیاسی لبنان را کلید زد. برادر ارشد سعد در اینمصاحبه ضمن حمله به انصارالله یمن، تأکید کرد قصد دارد خود را برای انتخابات پارلمانی لبنان نامزد کند چون بر این باور است این انتخاباتنقطه عطفی در تاریخ لبنان خواهد بود.

علاوه بر جامعه اهل سنت لبنان، این کناره‌گیری متحدین حریری در جریان ۱۴ مارس مانند ولید جنبلاط، رهبر حزب سوسیالیست ترقی‌خواه وسمیر جعجع رهبر حزب نیروهای لبنانی را برای انتخابات ۱۵ مه به تکاپو انداخته است.

کابینه نجیب میقاتی در میانه بحران‌ها

لبنان سرانجام پس از ماه‌ها کشمکش و تلاش ناکام، با انتخاب نجیب میقاتی سیاستمدار کهنه‌کار که دوبار پیش از این نیز به سمت نخستوزیری رسیده بود، در تاریخ ١٠ سپتامبر ٢٠٣١ صاحب دولت شد. با این حال دیری نپایید که سخنان یکی از وزرای کابینه، رابطه این کشور باشورای همکاری خلیج فارس را تیره کرد تا جایی که سفرای سه کشور عربستان، امارات و بحرین از بیروت خارج شده و سفرای لبنات نیز از اینسه کشور اخراج شدند.

جرج قرداحی، ستاره رسانه‌ای که به عنوان وزیر اطلاع رسانی دولت سوم نجیب میقاتی انتخاب شده بود در اظهاراتی نسبت به حمله عربستانسعودی به یمن انتقاد کرد و همین امر نیز باعث شد تا عربستان و چند کشور دیگر شورای همکاری خلیج فارس در حمایت از ریاض رابطه خود بالبنان را قطع کنند. استعفای وزیر اطلاع رسانی در تاریخ ۲۴ نوامبر ۲۰۲۱ در جلسه هیات دولت به عنوان نخستین گام برای حل بحران دیپلماتیک با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، مورد موافقت قرار گرفت

در همین راستا کویت به منظور کاهش تنش میان لبنان و شورای همکاری خلیج فارس، پیشنهاداتی را به دولت میقاتی ارائه کرد. ۳۰ ژانویه۲۰۲۲، وزیر خارجه لبنان عازم کویت شد تا پاسخ دولت به لیست پیشنهادات شورای همکاری خلیج فارس برای پایان دادن به بن بست را ارائهدهد. ‌عبدالله بوحبیب پیش از ترک بیروت، به صراحت اعلام کرد که کشورش خلع سلاح حزب الله که به عنوان یکی از اقدامات اعتمادساز مطرح شده را نخواهد پذیرفت.

روز بعد کویت اعلام کرد که پاسخ لبنان به فهرستی از اقدامات پیشنهادی برای کاهش شکاف دیپلماتیک با کشورهای عربی خلیج فارس در حالبررسی است. ‌شیخ احمد ناصر المحمد الصباح، وزیر امور خارجه کویت گفت که دریافت این پاسخ، گامی مثبت از سوی مقامات لبنانی است.

منابع دیپلماتیک به خبرگزاری‌ها اعلام کردند که پیشنهاداتی که وزیر خارجه کویت با هدف خاموش کردن آتش بحران لبنان با برخی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس ارائه داده شامل پایبندی به توافقنامه طائف، اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت و برگزاری انتخابات در موعد خود می‌شود.

چالش دیگر دولت میقاتی موفقیت در مذاکرات با صندوق بین‌المللی پول برای دریافت وام و خارج کردن کشور از شرایط کنونی است. دور جدیداین مذاکرات که در ماه‌های پایانی سال گذشته میلادی آغاز شده و این درحالی است که اختلاف‌نظرها در لبنان درباره میزان خسارات موجب شکست مذاکرات با صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۲۰ شد.

انتخابات ریاست جمهوری

 در حالی گه همچنان برگزاری موفق انتخابات پارلمانی در موعد مقرر آن، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، این نگرانی وجود دارد که انتخابات ریاست جمهوری در ماه اکتبر نیز به بحران جدیدی برای لبنان بدل شود. لبنان تاکنون ۲ بار و در پی عدم موفقیت پارلمان برای انتخاب رئیس‌جمهور دچار بحران خلا سیاسی شده است و این نگرانی وجود دارد که از هم گسیختگی جریان‌های سیاسی، برای سومین بار کشور را دچار خلا سیاسی کند.

نخستین تجربه خلا سیاسی در لبنان در پایان ریاست جمهوری امیل لحود، شانزدهمین رئیس‌جمهور این کشور اتفاق افتاد و موجب شد تا لبنان از تاریخ ۲۴نوامبر ۲۰۰۷ تا ۲۵ می ۲۰۰۸ فاقد رییس جمهور باشد که با دخالت اتحادیه عرب و دعوت شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی حاکم قطر، کنفرانسی دردوحه با حضور گروه‌های مختلف لبنانی شکل گرفت و نهایتا منتهی به انتخاب میشل سلیمان به عنوان رییس جمهور جدید لبنان شد.

کنفرانس دوحه که منجر به پایان بحران پس از ریاست جمهوری امیل لحود شده بود، نتوانست راه حلی پایه‌ای برای این دست بحران‌ها پیدا کند و بحران بعدی، درست ۶ سال بعد و پس از پایان ریاست جمهوری میشل سلیمان در سال ۲۰۱۴ بروز کرد و گروه‌های لبنانی باز هم نتوانستند جهت تعیین ساکن جدید بعبدا، به تفاهم برسند و لبنان بار دیگر برای دو سال دچار خلا سیاسی شد.

بحران مشروعیت

نمود عینی جنبش «کلن یعنی کلن» به معنای مخالفت با همه سیاستمداران و جریان‌ها و احزاب سیاسی، در آغاز اعتراضات سراسری لبنان شکل گرفت و اثرات آن با ناامیدی از سیاستمداران همچنان در سطح جامعه وجود دارد بیش از هر زمان دیگری در جریان انتخابات پارلمانی به منصه ظهور خواهد رسید.

نسل جدیدی که در خیابان‌های بیروت و برخی شهرهای مهم دیگر بر علیه همه سران احزاب، جریان‌ها و طوایف از حسن نصرالله تا سمیر جعجع شعار «الشعب یرید اسقاط النظام» سر داده است، امروز نیز در شبکه‌های اجتماعی و نظرسنجی‌ها شعار عدم مشارکت در انتخابات سر می‌دهد که حتی اگر نتواند انتخابات را با مشکل جدی مواجه کند، قطعا تشکیل پارلمانی را رقم خواهد زد که نه تنها خود از مشروعیت تهی خواهد بود بلکه برای انتخاب رئیس جمهور در ماه اکتبر نیز با موانع جدی روبرو می‌شود.