آیا دورنمایی برای پایان بزرگ‌ترین فاجعه بشری جهان وجود دارد؟
جنگ یمن در سال هشتم
برخی از تحلیل‌گران معتقدند که اقدام‌های نظامی فرامرزی نیروهای مسلح یمن ممکن است باعث گسترده‌تر شدن جنگ و درگیر شدن منطقه به یک جنگ فراگیر شود.
شهاب شهسواری در سالنامه اعتماد نوشت: جنگ یمن وارد هشتمین سال خود شده‌است و هنوز هیچ راه حلی برای پایان آن متصور نیست. وضعیت یمن از سوی سازمان ملل متحد «بزرگ‌ترین فاجعه بشری جهان» توصیف شده‌است، اما هنوز محاصره کامل اقتصادی این کشور از سوی ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی ادامه دارد و مسیرهای دسترسی یمن به جهان خارج کاملا مسدود است و دسترسی نهادهای امدادگر و کمک‌های بشردوستانه به مردم یمن بسیار محدود است. در طول ماه‌های گذشته نیروهای مسلح یمن، وفادار به انصارالله، با انجام حملات موشکی و پهپادی به خاک امارات متحده عربی برای نخستین بار موفق شدند خاک امارات را هدف قرار دهند تا جنگ یمن بعد از ۷ سال وارد مرحله‌ای تازه شود.
تحولات ماه‌های پایانی سال هفتم جنگ یمن، نشان از این داشت که بار دیگر امکان پایان این جنگ فاجعه بار که از سوی سازمان ملل متحد «بزرگ‌ترین فاجعه بشری جهان» توصیف شده‌است، از دسترس دور شده‌است. تمام فرآیندهای گفتگوها چه تحت نظارت سازمان ملل متحد و چه با میانجی‌گری آمریکا متوقف شده‌است و هیچ نشانه‌ای از آغاز مجدد آنها وجود ندارد.
همزمان دو سال بعد از آغاز عملیات انصارالله برای تصرف استان کلیدی مارب، جنگ در این استان به شکل فرسایشی ادامه دارد و هنوز انصارالله موفق به تصرف مرکز این استان نفت‌خیز نشده‌است. عربستان سعودی برای توقف پیشروی انصارالله در این استان نفت‌خیز و کلیدی، به صورت مستمر حملاتی را علیه مناطق مسکونی و زیرساخت‌های صنعا و دیگر مناطق تحت تصرف انصارالله انجام می‌دهد.
مجتبی امانی، رییس پیشین دفتر حافظ منافع ایران در قاهره و تحلیل‌گر مسائل منطقه معتقد است: «واضح است که پیش‌بینی عربستان سعودی در مورد مدت زمان لازم برای تمکین انصارالله یمن در مقابل شروط سعودی‌ها و همچنین استمرار حمایت کشورهای مختلف از این حمله تحت عنوان تحالف یا ائتلاف بین‌الملل علیه انصارالله، درست از آب در نیامده‌است و سعودی‌ها یک خطای استراتژیک مرتکب شده‌اند. گرچه در همان ابتدا هم ایران و کشورهای دیگری بودند که عربستان سعودی را از این اقدام منع کردند و صحنه یمن را صحنه پیچیده‌ای از معادلات توصیف می‌کردند که سعودی‌ها قصد داشتند آن را به شکل ساده‌ای حل بکنند. آنچه که سعودی‌ها در جنگ با مردم یمن نادیده گرفتند، اراده یک ملت برای دفاع از خود بود که همیشه در برابر هر اشغال‌گری پاسخ دندان‌شکن داده‌است.»
امانی به نزدیک شدن جنگ به پایان خوش‌بین است و می‌گوید: «پیش‌بینی می‌شود در سال هشتم نبردتلاش برای یافتن راه حل‌های سیاسی از سوی عربستان است که در آنها از بسیاری از مواضع و شروط خودشان در ابتدای حمله عقب نشینی کرده‌اند و مجبورند به اراده مردم یمن و انصارالله تمکین کنند.»
آمریکا و جنگ یمن
سال ۱۳۹۹ با انتخاب جو بایدن به ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا و وعده مهم‌ترین متحد غربی عربستان سعودی برای قطع کمک‌های تهاجمی به عربستان سعودی و وادار کردن این کشور به پایان جنگ در یمن تصور می‌شد دورنمای روشن‌تری در انتظار مردم جنگ‌زده یمن باشد؛ اما در طول ماه‌های پایانی سال گذشته روند بحران یمن به سمت تشدید رفت و دورنمای پایان این جنگ و ادامه رنج مردم یمن، تاریک‌تر از هر زمان دیگر شده‌است.
همزمان دولت آمریکا بعد از سه حمله متوالی یمن به خاک امارات، یک سال بعد از خروج گروه انصارالله از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی، اعلام کرد که بازگشت این گروه به فهرست مذکور را بررسی می‌کند. اما برخی تحلیل‌گران معتقدند که این اقدام برای آمریکا اقدامی هزینه‌زا است و راه برای مذاکرات پایان جنگ در یمن را مسدود می‌کند. مجتبی امانی، تحلیل‌گر مسائل منطقه به اعتماد می‌گوید: «در مورد جا دادن انصارالله در فهرست گروه‌های تروریستی آمریکایی‌ها دچار یک تناقض می‌شوند و آن این است که اگر بخواهند با این گروه در هر سطحی برای گفتگوهای سیاسی مشارکت کنند، تروریست خطاب کردن آنها نقض غرض خواهد بود و آنها را از چنین گفتگویی منع می‌کند.» با این حال او تاکید می‌کند: « فشار سعودی‌ها برای این اقدام روی آمریکا زیاد است.»
آینده امارات در جنگ یمن
اوخر دی ماه امسال بود که انصارالله یمن از یک عملیات موفق در خاک امارات متحده عربی خبر داد. در این عملیات که به گفته انصارالله با استفاده از ده‌ها پهپاد و چندین موشک انجام شد، دست کم ۳ شهروند خارجی در یک منطقه صنعتی در نزدیکی ابوظبی کشته‌شدند. این نخستین حمله موفق نیروهای مسلح یمن به خاک امارات متحده عربی بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر دورتر از مرزهای یمن بود. مقام‌های یمنی این اقدام را در تلافی اقدامات نظامی امارات در خاک یمن اعلام کردند. هر چند ابوظبی از سال ۲۰۱۹ پایان عملیات مستقیم نظامی خود را در جنگ یمن اعلام کرده‌بود، اما این کشور همچنان به اشغال بخش‌هایی از خاک یمن و همچنین تسلیح، آموزش و کمک به نیروهای شبه‌نظامی حامی ائتلاف تحت رهبری عربستان ادامه می‌داد.
بعد از عملیات موفق ۲۷ دی ماه ۱۴۰۰، نیروهای مسلح یمن دو عملیات موشکی دیگر نیز علیه امارات انجام دادند که یکی از آنها توسط نظامیان آمریکایی مستقر در امارات و دیگری توسط پدافند هوایی امارات رهگیری شد. امارات تلاش کرد تا این اقدام نیروهای مسلح یمن را با ایجاد اجماع بین‌المللی علیه یمن تلافی کند. دوشنبه ۹ اسفند ۱۴۰۰ شورای امنیت سازمان ملل متحد بار دیگر قطعنامه‌ای را که توسط امارات متحده عربی برای استمرار تحریم تسلیحاتی یمن تهیه شده‌بود در این شورای به تایید رساند. قطعنامه جدید با ۱۱ رای مثبت و چهار رای ممتنع مکزیک، برزیل، ایرلند و نروژ به تصویب رسید. امارات متحده عربی معتقد است که این قطعنامه با تاکید بر مفاد قطعنامه ۲۱۴۰ انصارالله یمن را تحت لوای گروه‌های تروریستی قرار می‌دهد.
مجتبی امانی در خصوص اثر این حملات بر آینده مشارکت امارات در یمن می‌گوید: «امارات با شلیک چند موشک به سمت این کشور و فرود آمدن برخی از آنها در مراکز اقتصادی، دچار آسیب‌پذیری و ضربه‌پذیری شدید در ابعاد مختلف اقتصادی شده‌است. از آنجا که کشور امارات بر موضوع اقتصاد بر موضوع اقتصاد بنا نهاده شده‌است، در نتیجه بزرگ‌ترین متضرر از فراگیر شدن جنگ و گسترده‌تر شدن آن در منطقه خود اماراتی خواهند بود. در نتیجه این اماراتی‌ها هستند که مجبور می‌شوند راه حل میانه یا راه حل بهتر را انتخاب کنند یا به نوعی میان گزینه بد و بدتر برای خودشان مجبور به انتخاب باشند. این گزینه بهتر برای امارات این است که شراکت خودش را در جنگ پایان دهد و از ائتلاف مهاجم کناره‌گیری کند. به نظر من واضح است که انصارالله هم می‌داند از این حملات چه می‌خواهد و معتقدم که نتیجه این حملات کوتاه منطقه‌ای منجر به این می‌شود که اماراتی‌ها از صحنه یمن کنار بکشند.»
با این حال برخی از تحلیل‌گران معتقدند که اقدام‌های نظامی فرامرزی نیروهای مسلح یمن ممکن است باعث گسترده‌تر شدن جنگ و درگیر شدن منطقه به یک جنگ فراگیر شود. امانی در این مورد می‌گوید: «اینکه حملات محدود انصارالله یمن به امارات باعث جنگ منطقه‌ای شود، به نظر من امکان‌پذیر نیست. واضح است که انصارالله عملیات خودش را علیه امارات به گونه‌ای شکل داده‌است که از بروز چنین سناریویی جلوگیری می‌کند. دلیل محدود بودن این حملات و پیشگیری از گسترده‌تر شدن جنگ به این دلیل نیست که انصارالله نگرانی چندانی از این موضوع داشته‌باشد، بلکه معتقد است وسعت گرفتن دایره این جنگ به نفع مردم یمن نیست. انصارالله به دنبال پایان دادن به این حمله است. از طرف دیگر هیچ قدرت بین‌المللی و کشور منطقه‌ای خواهان گسترده‌تر شدن جنگ نیست، چرا که خسارت‌های زیادی متوجه کشورهای منطقه‌ای می‌شود و به ویژه خود اماراتی‌ها بیشترین خسارت را خواهند دید.»
گفتگوهای یمنی- یمنی
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های جامعه یمن، تنوع قومی، مذهبی و سیاسی در این کشور است. میان شهروندان یمن اختلافات و تنوع رویکرد گسترده‌ای وجود دارد. در یمن اخوان المسلمین را در قالب حزب اصلاح داریم، زیدی‌ها را داریم، زیدی‌های سنی شده را داریم، وهابی‌ها و سنی‌های دیگر را داریم، جنوبی‌های وحدت‌طلب را داریم، جنوبی‌های استقلال‌طلب را داریم، گروه‌های تروریستی پراکنده در المهره را داریم و قبایل المهره و مارب.
مجتبی امانی می‌گوید: «صحنه یمن یک صحنه پیچیده سیاسی است. همین موضع بود که سعودی‌ها تصور می‌کردند می‌توانند یک قوم، قبیله یا گروه را به عنوان وابستگان خودشان بر بقیه حاکم کنند. تجربه ثابت کرد که چنین چیزی محقق نمی‌شود و هر زمان هم که این گروه‌ها و گرایش‌ها و احزاب که در صحنه یمن حضور دارند با یک دشمن خارجی مواجه شوند، قطعا همه در مقابل دشمن خارجی به یک نوع اتحاد می‌رسانند. بنابراین اگر قدرت سلطه‌گر خارجی دخالت خودش را پایان دهد و دست از نظامی‌گری بردارد، قطعا گروه‌های داخلی در پرتوی یک تفامی که کشورهای دیگر می‌توانند به آن کمک کنند، با هم گفتگوهای یمنی-یمنی را شکل دهند و در چارچوب این گفتگوها به یک حکومت منسجم ملی که برآیند همه نظرات و گرایش‌های داخلی یمن باشد برسند. ما تا وقتی چنین روحیه‌ای در کشورهایی ببینیم که به این شکل بخواهند در یمن دخالت کنند و با حمله نظامی قصد به تمکین وادار کردن گروه‌ها داشته‌باشند، همه گروه‌های علیه متجاوز متحد خواهند شد.»
امانی در مورد موضع جمهوری اسلامی ایران در خصوص جنگ یمن توضیح می‌دهد: «جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای اعتقاد دارد که گفتگوهای یمنی-یمنی باید فراگیر و بین همه گروه‌ها باشد و در این مسیر استفاده از ابزار نظامی هیچ فایده‌ای ندارد. بنابراین چه سعودی‌ها و چه آمریکایی‌ها که در ابتدا فکر می‌کردند با حمله نظامی می‌توانند موضوع‌ها را به نفع خود حل کنند، حالا باید این واقعیت را بپذیرند که سلاح نظامی ناکارآمد شده‌است و قطعا باید به دنبال همان راه حلی باشند که جمهوری اسلامی ایران در ابتدای امر بیان کرد.»
تاثیرپذیری سیاست خارجی ایران از جنگ یمن
از فروردین ماه سال ۱۴۰۰ بعد از ۶ سال اختلاف سیاسی و دیپلماتیک میان ایران و عربستان سعودی، برای نخستین بار خبرهایی از مذاکرات میان تهران و ریاض با وساطت بغداد منتشر شد. علاوه بر گفتگوهای تهران و ریاض که در چندین دوره در سال ۱۴۰۰ برگزار شد و به گفته مقام‌های دو کشور قرار است در سال ۱۴۰۱ هم دور جدیدی از این گفتگوها از سر گرفته‌شود، روابط میان تهران و ابوظبی هم به شکل چشمگیری بهبود پیدا کرد.
سفر طحنون بن زائد، رییس دستگاه اطلاعاتی امارات متحده عربی به تهران و دیدار او با علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و سفر معاون سیاسی وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران به ابوظبی و دیدار او با انور قرقاش مشاور سیاست خارجی رییس امارات، از جمله تحولات دیپلماتیک مثبتی بود که در روند روابط سیاسی ایران با کشورهای عرب جنوب خلیج فارس رخ داد. با این حال اتهام همیشگی امارات و عربستان به حمایت نظامی ایران از انصارالله یمن، این گمانه را ایجاد کرده‌است که شعله‌ور شدن مجدد آتش جنگ در یمن، چه تاثیری بر روابط ایران با امارات و عربستان خواهد گذاشت.
مجتبی امانی در این مورد توضیح می‌دهد: «سعودی‌ها متوجه این هستند که روند حوادث به نفع آنان نیست، بنابراین اگر سعودی‌ها و اماراتی‌ها اشتباه بکنند که در آینده وضعیت بهتری برای آنها نسبت به گذشته یا زمان فعلی در رابطه با ایران رخ می‌دهد، این ارزیابی هم ادامه مسیر اشتباه هفت سال گذشته آنها است. آنچه که به نظر من باید تغییر بکند، ایجاد نوعی از واقع‌گرایی در نگاه عربستان و امارات نسبت به موضوع‌های منطقه‌ای است. ایران هم بارها دست خودش را به سمت کشورهای منطقه دراز کرده‌است؛ خصوصا بارها در مورد عربستان سعودی این موضوع را مطرح کرده‌است که تنها همکاری بین کشورهای منطقه می‌تواند امنیت برای منطقه ایجاد کند و اتکا به خارج و تصور اینکه از خارج از منطقه می‌توان امنیت وارد کرد، راه خطایی است که بارها اشتباه بودن آن تجربه شده‌است.»
دیدگاه تان را بنویسید