حتما راه‌حلی برای برون‌رفت از بحران فعلی مذاکرات وجود دارد

توقف در مذاکرات احیای برجام در حالی به دو ماه می‌رسد که هنوز هیچ دورنمایی برای از سرگیری یا به نتیجه رسیدن مذاکرات وجود ندارد. این توقف در حالی ادامه پیدا می‌کند که ناتوانی طرفین در رسیدن به توافقی برای احیای برجام بعد از ۱۳ ماه گفت‌وگو، از یک سو همچنان فشار کمرشکن تحریم‌ها را بر دوش شهروندان ایرانی حفظ کرده و از سوی دیگر نگرانی‌های اعلانی طرف‌های 1+4 و امریکا را از برنامه‌ هسته‌ای ایران برطرف نکرده است.

به گزارش روزنامه اعتماد و براساس گزارش‌های غیررسمی تنها اختلاف‌نظر باقیمانده میان طرفین، مساله حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی ایالات متحده امریکاست، موضوعی که تهران و واشنگتن هنوز به توافقی برای نحوه اجرای آن نرسیده‌اند، اما رسانه‌ها از احتمال سفر قریب‌الوقوع انریکه مورا هماهنگ‌کننده اروپایی مذاکرات وین به تهران با هدف حل این اختلاف‌نظر میان تهران و واشنگتن خبر داده‌اند. این در حالی است که چهارشنبه هفته گذشته، سنای امریکا بیانیه‌ای غیرالزام‌آور خطاب به دولت تصویب کرد که در آن از دولت خواسته‌ بود که از حذف نام سپاه پاسداران از این فهرست خودداری کند. در طول هفته‌های گذشته گزارش‌های متفاوتی در مورد پیشنهادهای طرفین در مورد حل و فصل این واپسین اختلاف باقیمانده در مذاکرات منتشر شده است. روزنامه وال‌استریت ژورنال، اوایل هفته گذشته گزارش داده‌ بود که انریکه مورا، معاون نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا قصد دارد برای مذاکره در این مورد به تهران سفر کند، اما تهران هنوز برای پذیرش او اعلام آمادگی نکرده است. علی واعظ، مدیر برنامه ایران در اندیشکده بین‌المللی گروه بحران به لورا روزن، خبرنگار مستقل می‌گوید: «ایران به این دلیل علاقه‌ای به دعوت از هماهنگ‌کننده اروپا ندارد که تصور می‌کند او به جای داشتن پیشنهادی تازه از سوی امریکا، با این هدف قصد سفر به تهران دارد که مقام‌های ایران را به کنار گذاشتن درخواست‌شان برای حذف نام سپاه از فهرست گروه‌های تروریستی قانع کند.» انریکه مورا، هفتم فروردین ماه سال جاری با ماموریت پادرمیانی میان تهران و واشنگتن برای کنار گذاشتن اختلاف نظر به تهران سفر کرده ‌بود. بر اساس گزارش‌های غیررسمی در این سفر تهران پیشنهادهای خود برای حل اختلاف باقیمانده را در اختیار هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا قرار داده و قرار بود که او بعد از سفر به واشنگتن و مشورت با مقام‌های امریکا پاسخ واشنگتن را به تهران بیاورد. هر چند بلافاصله بعد از سفر نوروزی مورا به تهران، او به امریکا رفت، اما برگرداندن پاسخ امریکا هرگز عملی نشد.

عبدالرضا فرجی‌راد، استاد جغرافیای سیاسی و تحلیلگر مسائل بین‌الملل معتقد است که باید منتظر ماند تا سفر انریکه مورا به تهران انجام شود و بعد در مورد نحوه حل و فصل مساله باقی‌مانده و از سرگیری یا توفیق مذاکرات برجام اظهارنظر کرد. فرجی‌راد می‌گوید: «اروپایی‌ها این سفر را با هدف ایجاد گشایشی در گره موجود در مذاکرات پیشنهاد کرده‌اند. قطعا پیشنهادهایی از سوی امریکا برای حل و فصل مساله مطرح شده است.» وی معتقد است سکوت جاری در اروپا و واشنگتن در مورد کوتاه بودن فرصت برای بازگشت به تعهدات برجامی و تهدید برای شتاب در رسیدن به توافق نشان می‌دهد که طرفین آماده انعطاف برای رسیدن به نتیجه هستند. لورا روزن، خبرنگار مستقل و نویسنده خبرنامه دیپلماتیک به نقل از مقام‌های غربی آگاه نوشته است که ایران و امریکا در طول ماه‌های گذشته به توافق برای نحوه حذف نام سپاه پاسداران از فهرست بسیار نزدیک شده‌اند. به نوشته او از جمله راهکارهای پیشنهادی تعهد طرفین به عدم هدف قرار دادن مقام‌های پیشین دو کشور بوده است. جمهوری اسلامی ایران، برای بازداشت و محاکمه آمران و عاملان عملیات تروریستی فرودگاه بغداد که منجر به ترور شهید سپهبد قاسم سلیمانی، فرمانده ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شد، احکامی را صادر کرده است. به نوشته لورا روزن، توافق در مورد عدم هدف قرار دادن مقام‌های پیشین زمانی به هم خورد که مقام‌های تهران باخبر شدند، واشنگتن تمایلی برای محرمانه نگه داشتن این توافق ندارد. 

فرجی‌راد می‌گوید: «وقتی تصمیم انریکه مورا برای سفر به تهران اعلام شده است، وی با توجه به نقشی که در مذاکرات دارد و با توجه به شناختی که نسبت به پرونده دارد، قطعا بدون دلیل اقدام به این سفر نمی‌کند.» وی می‌گوید: «علاوه بر این وزیر و سخنگوی وزارت امورخارجه بارها اعلام کرده‌اند که مذاکرات از طریق رد و بدل کردن پیام همچنان ادامه دارد، پس طبیعتا مورا به عنوان واسطه انتقال پیام‌ها، پیشنهاد دندانگیر یا راهکار تازه‌ای در اختیار دارد که درخواست سفر به تهران را مطرح کرده است.» فرجی‌راد معتقد است که حتما راه‌حلی برای برون‌رفت از بحران فعلی وجود دارد. وی می‌گوید: «مفهوم مذاکره و دیپلماسی به همین معنی است. خیلی گره‌ها و اختلاف‌های سخت و پیچیده دیگر وجود داشت که تاکنون از طریق مذاکره حل و فصل شده است.»

وضعیت برزخی مذاکرات وین تا کی؟

روز پنجشنبه سخنگوی وزارت خارجه امریکا در پاسخ به سوالی در مورد برنامه جایگزین امریکا در صورت شکست مذاکرات احیای برجام، تاکید کرد که واشنگتن همچنان برجام را در راستای منافع ملی امریکا می‌داند، اما همزمان تهدید کرد که وضعیت جاری نمی‌تواند تا ابد ادامه پیدا کند. ند پرایس تاکید کرد: «وضعیت موجود نمی‌تواند مدت زیادی ادامه پیدا کند. یا ما در موقعیت بازگشت به پایبندی به برجام قرار می‌گیریم و شاهد اعمال دوباره آن محدودیت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران خواهیم بود یا مسیر دیگری را در پیش می‌گیریم.» وی با این حال گفت: «ممکن است زمانی فرا برسد که ارزیابی‌های ما نشان دهد برنامه هسته‌ای ایران بیش از حد پیشرفت داشته است که اجرایی کردن بازگشتی بالقوه به برجام دیگر در راستای منافع‌مان نیست. اما ما هنوز به آن نقطه نرسیده‌ایم.» 

عبدالرضا فرجی‌راد با اشاره به بحران اوکراین و درگیر شدن روزافزون امریکا و اروپا در این بحران معتقد است که امریکایی‌ها در حال حاضر علاقه‌ای به ایجاد یک بحران تازه بین‌المللی ندارند. او می‌گوید: «شکست مذاکرات احیای برجام در سکوت اتفاق نخواهد افتاد، بلکه یک بحران تازه در سطح جهانی برای غرب ایجاد می‌کند که در شرایط کنونی جنگ اوکراین، بسیار بهای سنگینی دارد.»

مذاکرات برجام زیر سایه اختلافات داخلی امریکا؟

روز چهارشنبه سنای امریکا مصوبه غیرالزام‌آوری داشت که به دولت بایدن توصیه می‌کرد از توافق با ایران بدون درنظر گرفتن آنچه از سوی نمایندگان امریکا «حمایت ایران از تروریسم» توصیف شده ‌بود، خودداری کند و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را از فهرست «سازمان‌های تروریستی خارجی» حذف نکند. هر چند این طرح به عنوان یک طرح مشورتی به دولت و غیرالزام‌آور ارایه شد، اما رای ۱۶ نماینده دموکرات به این طرح و حمایت تقریبا کامل اعضای حزب جمهوری‌خواه از آن نشان داد که تا چه اندازه دولت بایدن برای راضی کردن کنگره در صورت رسیدن به یک توافق با ایران مشکل خواهد داشت. به نوشته پایگاه خبری پولیتیکو این مصوبه یک تیر هشدار برای دولت امریکا در مورد مذاکرات برجام محسوب می‌شد.عبدالرضا فرجی‌راد معتقد است که واپسین اختلاف‌نظر باقیمانده در برجام یک مساله سیاسی سنگین برای دولت امریکاست. او می‌گوید: «کاخ سفید از یک طرف تحت فشار شدید لابی‌های منطقه‌ای از جمله اسراییل و کشورهای عربی منطقه قرار دارد، از طرف دیگر در آستانه یک انتخابات سرنوشت‌ساز در پاییز جاری قرار گرفته است.» انتخابات ماه نوامبر نه تنها می‌تواند اکثریت مجلس نمایندگان و سنا را از حزب دموکرات سلب کند، بلکه به گفته فرجی‌راد در نتیجه انتخابات سال ۲۰۲۴ هم تاثیرگذار خواهد بود. فرجی‌راد می‌گوید: «دولت بایدن آمادگی دارد سپاه را از فهرست خارج کند، اما می‌خواهد این اقدام را در مقابل امتیازی قابل توجه از ایران انجام دهد که در سیاست داخلی امریکا به رقیب نشان دهد و از تاثیرگذاری این اقدام بر نتایج انتخابات اجتناب کند.»به‌‌رغم اینکه ۱۶ سناتور دموکرات به این طرح رای مثبت دادند، اما مخالفان طرح این آرا را چندان جدی نمی‌دانند. معاون رهبر اکثریت سنای امریکا، سناتور دیک دوربین از ایالت ایلینوی معتقد است که دست‌کم نیمی از سناتورهای دموکراتی که از این طرح حمایت کردند نهایتا موضعی مشابه دولت بایدن در مورد توافق هسته‌ای می‌گیرند. او با اشاره به نزدیک بودن انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره امریکا در پاییز سال جاری گفت: «این یک طرح غیرالزام‌آور در یک‌سال به لحاظ سیاسی مهم بود. اگر وارد مذاکرات اساسی مهار بالقوه سلاح‌های هسته‌ای در خاورمیانه شویم، تصور می‌کنم که نمایندگان با رویکرد دیگری به قضیه نگاه کنند.» برایان شاتز، سناتور دموکرات هاوایی نیز با اشاره به غیرالزام‌آور بودن این طرح خطاب به خبرنگاران گفت: «آرای مشورتی در حد تصمیم‌های شورای دانش‌آموزی مدرسه‌هاست. لطفا این را به نقل از من بنویسید.»دست‌کم دو سناتور دموکرات هم که به این طرح رای داده‌اند، این رای را به معنای مخالفت خود با توافق احیای برجام نمی‌دانند. کریس کونز، از سناتورهای دموکرات نزدیک به بایدن که به این طرح رای مثبت داد، می‌گوید: «رای من به این مصوبه باعث زیر سوال رفتن حمایت دایمی من از تلاش‌های دولت برای مذاکرات در جهت توافق نمی‌شود و من همچنان نسبت به نتیجه احتمالی مذاکرات وین رویکردی باز دارم.» ران وایدن، سناتور دموکرات ایالت اورگان هم می‌گوید: «برای من این یک فرصت بود که نشان بدهم نسبت به تلاش‌های ایران که در نظر من در جهت ترویج تروریسم است و عدم تمایل‌شان به اجرای تعهدات در توافق اول، نگرانی‌هایی دارم.»