باز هم اردوغان، باز هم تهدید یونان/ شوخی ندارم، سر عقل بیایید

​اختلافات اخیر ژئوپلیتیکی در دریای اژه بین یونان و ترکیه ماهیتی پایدار دارد، به‌گونه‌ای که هر دو کشور سعی می‌کنند تا در دریای اژه و مناطق پیرامونی آن دست برتر خود را حفظ کنند. این دو کشور عضو ناتو، علاوه بر فراز و نشیب‌ها در روابط چندصدساله، بر سر اکتشافات در حوزه منابع طبیعی دریای اژه، بر سر قبرس و همچنین تفاسیر متفاوت از معاهدات بین‌المللی با یکدیگر اختلاف دارند.

به گزارش یورونیوز، در یکی از آخرین نمونه های این مناقشات، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه روز پنج‌شنبه ۱۹ خرداد گفت درباره هشدارهایش به یونان مبنی بر نظامی زدایی از جزایر دریای اژه «شوخی ندارد».

اردوغان در اظهاراتی تند که احتمالاً به تجدید تنش‌های دیرین بین ترکیه، یونان و برخی همسایگان دامن خواهد زد از آتن خواست تا اعزام نیروهای نظامی به این جزایر را متوقف کند و به توافقات بین‌المللی پایبند باشد.

رئیس‌جمهور ترکیه به دلایل اختلاف‌نظر با نخست‌وزیر یونان و آنچه آنکارا نقض حریم هوایی می‌خواند هفته گذشته اعلام کرده بود که مذاکرات با یونان را متوقف می‌کند. پس از پنج سال وقفه، این دو عضو ناتو در سال گذشته مذاکرات خود را برای رسیدگی به اختلافات در دریای مدیترانه و سایر مسائل دوجانبه از سر گرفته بودند.

وی در یک سخنرانی هنگام مشاهده تمرینات نظامی در نزدیکی ازمیر در سواحل غرب ترکیه گفت: «من به یونان هشدار می‌دهم که از هرگونه خیال‌پردازی، اقدام یا اظهارنظری که منجر به پشیمانی شود پرهیز کند. سر عقل بیایید.»

اردوغان خطاب به یونان گفت: «ترکیه از حقوق خود در دریای اژه چشم‌پوشی نخواهد کرد و در صورت تسلیح این جزایر توسط یونان، از حقوق تعیین شده بر اساس توافقات بین‌المللی عمل خواهد کرد.»

اختلافات ترکیه و یونان در دریای اژه چگونه پیش آمد؟

 کشورهای ترکیه و یونان بر سر مسائلی همچون مرزهای دریایی، ادعاهای همپوشان بر سر حدود فلات‌های قاره، حریم هوایی، مهاجران و قبرس با هم اختلاف نظر دارند.

پس از فروپاشی امپراطوری عثمانی و پایان جنگ جهانی اول، بر اساس معاهده لوزان به سال ۱۹۲۳، مقرر شد حضور نظامی نیروهای اروپایی در ترکیه و درگیری نظامی بین یونان و ترکیه متوقف شود. بدین‌سان استقلال ترکیه تضمین شده و از همه مهم‌تر سرزمین‌ها و به‌ویژه جزایر بین دو کشور ترکیه و یونان تقسیم شد. 

در نتیجه این معاهده، یونان حاکمیت خود را بر بیشتر جزایر دریای اژه حفظ کرد هرچند که برخی از این جزایر صدها کیلومتر دورتر از سرزمین اصلی یونان و در چندکیلومتری سواحل ترکیه قرار داشتند.

ترکیه بابت حاکمیت یونان بر جزایر نزدیک ترکیه ناراضی است و قصد دارد معاهده لوزان را اصلاح کند. در این صورت ترکیه خواهد توانست تا از اکتشاف و استخراج منابع طبیعی دریای اژه بیشتر بهره‌مند گردد. یونان اما خواستار حفظ وضع موجود و ادامه حاکمیت خود بر این جزایر است.

اختلافات بر سر حریم هوایی دو کشور چیست؟

نیمی از فضای دریای اژه جزء حریم هوایی بین‌المللی است و تحت حاکمیت هیچ کشوری نیست. طبق قوانین بین‌المللی، وسعت حریم هوایی ملی باید با وسعت حریم دریایی ملی مطابقت داشته باشد.

هسته اصلی درگیری در حریم هوایی دریای اژه، استفاده مداوم یونان از حق «منطقه اطلاعات پرواز» است که مستلزم حق حاکمیتی بر یک سرزمین نیز هست. بااین‌حال، یونان از آن برای پیشبرد ادعاهای خود مبنی بر حق حاکمیت واقعی بر حریم هوایی دریای اژه استفاده کرده است. یونان ادعا می‌کند که ۱۰ مایل دریایی از حریم هوایی ملی بر فراز آب‌های سرزمینی به وسعت ۶ مایل دریایی دارد. این ادعای یونانی یعنی ۵۰ درصد از حریم هوایی بین‌المللی دریای اژه کاسته خواهد شد.

تأثیر انتخابات آتی ترکیه بر اوج‌گیری اختلافات دو کشور در دریای اژه چیست؟

با افزایش تنش‌های سیاسی در هر دو طرف دریای اژه، اظهارات شدیداللحن و اقدامات سخت نیز افزایش می‌یابد. علاوه بر این، زمانی که سیاستمداران وارد عرصه پیش از انتخابات می‌شوند، به‌جای اتخاذ رویکردهای ژئوپلیتیک به سمت تصمیمات سیاسی گام برمی‌دارند.

به اعتقاد یک روزنامه‌نگار یونانی به نام الکسیس پاپاچلاس، «در این مورد رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه بسیار تحت‌فشار است. برای او فقط باخت در انتخابات بعدی مطرح نیست. از آنجا که وی راه برون رفت از بحران ندارد برای نجات خود هرگونه تلاشی خواهد کرد.»

او می‌گوید: «اردوغان در آستانه انتخابات موضوع نظامی زدایی از این جزایر را برجسته‌تر خواهد کرد. این اولین‌بار است که وی حاکمیت یونان بر جزایر را زیر سؤال برده است و حتی برای اولین‌بار در یک قرن اخیر موضوع معاهده لوزان را پیش کشیده است. حدس زدن قدم بعدی ترکیه دشوار است. ممکن است این کشور به شورای امنیت سازمان ملل درخواست دهد تا علیه یونان «اقدامات احتیاطی» اتخاذ کند، و یا اینکه حق این کشور برای تأمین و انتقال نیرو به برخی از این جزایر را زیر سؤال برد.»

انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه هم‌زمان با انتخابات اعضای پارلمان این کشور در تاریخ ۸ ژوئیه ۲۰۲۳برگزار خواهد شد و آقای اردوغان از هم اینک برای نامزدی در این انتخابات اعلام آمادگی کرده است.