گروه شبه نظامی واگنر از کجا آمد و در آفریقا چه می‌کند؟

محمدحسین لطف‌الهی- دولت نظامی بورکینافاسو از نیروهای نظامی فرانسه که در این کشور آفریقایی مستقرند خواسته است تا هرچه زودتر بورکینافاسو را ترک کنند؛ اقدامی که فضا را برای افزایش نفوذ مسکو و شبه‌نظامیان نزدیک به کرملین در این کشور باز خواهد کرد.

پس از طرح این درخواست از سوی بورکینافاسو، امانوئل مکرون رییس‌جمهور فرانسه روز یکشنبه گفت که پاریس منتظر شفاف‌سازی از سوی واگادوگو است. خبرگزاری فرانسه گزارش داده براساس نامه دیپلماتیکی که به رویت این خبرگزاری رسیده، به سربازان فرانسوی گفته شده باید تا پیش از یک ماه آینده بورکینافاسو را ترک کرده باشند.

مکرون تاکید کرده است که دولت فرانسه باید با احتیاط با این مساله برخورد کند و از ابراهیم ترائوره، رهبر دولت نظامی جدید بورکینافاسو خواسته تا رسما و علنا درباره موضوع حضور نظامیان فرانسوی موضع بگیرد.

به نوشته فرانس‌پرس، براساس نامه‌ای که برای مقام‌های فرانسوی ارسال شده، دولت بورکینافاسو به صورت یکجانبه به توافقنامه امنیتی با فرانسه که در سال 2018 منعقد شده بود پایان داده است. تاریخ درج شده روی نامه چهارشنبه 18 ژانویه است و این یعنی نظامیان فرانسوی حداکثر تا 18 فوریه می‌توانند در این کشور آفریقایی حضور داشته باشند. این خبرگزاری اعلام کرده متن نامه را یک منبع دیپلماتیک از بورکینافاسو به آنها رسانده و یک منبع نزدیک به دولت فرانسه آن را تایید کرده است.

 این منبع نزدیک به دولت فرانسه گفته هدف بورکینافاسو قطع روابط با فرانسه نیست و این نامه صرفا همکاری‌های نظامی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

نظامیان فرانسوی چرا در بورکینافاسو حضور دارند؟

برمبنای داده‌های ارایه شده از سوی کاخ الیزه، 400 نیروی ویژه فرانسوی برای مبارزه با گروه‌های جهادی در بورکینافاسو مستقرند. در ماه‌های اخیر و پس از روی کار آمدن یک دولت نظامی جدید پس از کودتا، روابط میان فرانسه و بورکینافاسو رو به سردی گراییده و چندین‌بار اعتراضاتی در این کشور برای اخراج سفیر و سربازان فرانسوی برپا شده است. به گزارش وبگاه «رادیو بین‌المللی فرانسه» صدها نفر روز جمعه 20 ژانویه با حمل پلاکاردهایی با شعارهایی همچون «ارتش فرانسه خارج شو» در میدانی در مرکز شهر «واگادوگو» پایتخت بورکینافاسو تجمع کردند. محمد سینون یکی از سران اصلی گروهی که این تظاهرات را برگزار کرد، گفت که این تظاهرات برای نشان دادن حمایت از ابراهیم ترائوره رهبر حکومت نظامی بود. او افزود: «ما یک جنبش پان آفریقایی و خواهان همکاری بین بورکینافاسو و روسیه و همچنین تقویت دوستی و همکاری با گینه و مالی هستیم.» براساس این گزارش، پوسترهای بزرگی ازروسای جمهور مالی و گینه و همچنین «ولادیمیر پوتین» رییس‌جمهور روسیه، توسط معترضان حمل شد و تظاهرات‌کنندگان خروج سفیر فرانسه در این کشور را خواستار شدند. در اکتبر گذشته نیز تظاهرات‌کنندگان ضد فرانسوی مقابل سفارت فرانسه در اوگادوگو تجمع کردند و مرکز فرهنگی فرانسه مورد حمله قرار گرفت. تظاهرات دیگری مقابل سفارت فرانسه در ماه بعد انجام شد. فرانسه متهم به دخالت در این کشور آفریقایی است. وزارت امور خارجه فرانسه چندی قبل دست داشتن پاریس در رخدادهای اخیر بورکینافاسو و کودتای جدید که علیه رهبر نظامی کودتاچی سابق این کشور اتفاق افتاد را رد کرد. دو کشور بورکینافاسو و مالی در سال‌های اخیر درگیر نبرد با گروه‌های جهادی بوده‌اند که بخش‌هایی از خاک این کشورها را اشغال کرده و به عملیات‌های تروریستی مشغولند. ترائوره، رییس دولت نظامی بورکینافاسو که با کودتا بر سر کار آمده وعده داده است که تا سال 2024، مناطق اشغال شده از سوی گروه‌های جهادی را آزاد و انتخابات آزاد و عادلانه برگزار می‌کند. این دومین کودتای نظامی در بورکینافاسو طی هشت ماه بود.

بورکینافاسو با شبه‌نظامیان واگنر همکاری می‌کند؟

شواهد زیادی وجود دارد که بورکینافاسو تلاش دارد خلأ خروج نظامیان فرانسوی و ارتش‌های غربی را از طریق همکاری با شبه‌نظامیان گروه واگنر پر کند.گروه واگنر یک گروه شبه‌نظامی وابسته به کرملین است که حضور فعالی در آفریقا دارد و در ازای دریافت دستمزدهای کلان یا حق امتیاز تجارت‌های پرسود برای دولت‌های محلی در این منطقه مبارزه می‌کند.

آپولینر کیلم دی تامبلا، نخست‌وزیر بورکینافاسو هفته گذشته پس از دیدار با سفیر روسیه اعلام کرد که همکاری با روسیه و انتخاب روسیه به عنوان شریک اصلی یک انتخاب معقول در شرایط پویای فعلی است. او همچنین گفت که «بورکینافاسو و روسیه باید روابط خود را تقویت کنند.»

نخست‌وزیر بورکینافاسو در اوایل ماه دسامبر نیز به مسکو سفر کرده بود تا با مقام‌های ارشد روسیه دیدار کند.در اواسط ماه دسامبر، رییس‌جمهور غنا -  همسایه جنوبی بورکینافاسو-   در یک نشست خبری مشترک با وزیر خارجه امریکا اعلام کرد این کشور مستنداتی دراختیار دارد که نشان می‌دهد بورکینافاسو نیز مانند همسایه شمالی خود مالی در پی همکاری با شبه‌نظامیان روسی است و برای پرداخت حقوق آنها امتیاز بهره‌برداری از یک معدن مهم طلا در جنوب این کشور را دراختیار واگنر قرار داده است.

هم مالی و هم بورکینافاسو پیوندهای عمیق نظامی خود با پاریس را به عنوان یک نیروی استعماری تاریخی قطع کرده‌اند. سایر کشورهای غربی معتقدند این متمایل شدن کشورهای آفریقایی به روسیه به هیچ‌وجه برای منطقه مفید نیست. اندرو میشل، وزیر توسعه و امور آفریقای بریتانیا اخیرا پس از سفری که به غنا داشت، گفت که «حضور شبه‌نظامیان روس در منطقه غرب آفریقا برای لندن بسیار نگران‌کننده است.» او همچنین تاکید کرد که این حضور «نه سازنده و نه مفید و کمک‌کننده است.» بی‌بی‌سی نوشته است که همکاری‌های نظامی مالی و شبه‌نظامیان واگنر از ماه آگوست 2022 آغاز شد؛ زمانی که همکاری‌های نظامی فرانسه و مالی پس از یک دهه پایان یافت. به گزارش این شبکه خبری، شبه‌نظامیان واگنر در لیبی، جمهوری آفریقای مرکزی و موزامبیک حضور نظامی دارند. مقام‌های بورکینافاسو همکاری با گروه شبه‌نظامی واگنر را تکذیب می‌کنند و معتقدند چنین اخباری برساخته کسانی است که با مردم بورکینافاسو مشکل دارند.

سابقه سیاه حقوق بشری گروه واگنر در آفریقا صرف افزایش نفوذ روسیه نیست که نگرانی‌هایی را در پی دارد. سوابق گروه شبه‌نظامی واگنر در آفریقا نشان می‌دهد که امکان بروز فجایع انسانی در بورکینافاسو وجود دارد. یافته‌های تحقیقات بازرسان سازمان ملل متحد در سال 2022 نشان می‌داد «مزدورهایی» که در قالب «تمرین‌دهنده‌های نظامی غیرمسلح» از سوی روسیه به آفریقای مرکزی، یکی از فقیرترین کشورهای قاره آفریقا اعزام شده‌اند، طی یک عملیات بزرگ نظامی که چند ماه قبل برگزار شد، تعدادی از غیرنظامیان را کشته‌اند، خانه‌ها و اموال آنان را غارت کرده و نمازگزاران یک مسجد را به گلوله بسته‌اند.

شرح این اتهامات در گزارشی برای شورای امنیت سازمان ملل متحد مستندسازی شده است. بازرسان در این گزارش، روایت کرده‌اند که جمهوری آفریقای مرکزی، کشوری فقیر اما سرشار از منابع معدنی چگونه پس از قریب به یک دهه جنگ داخلی، به میدانی برای تاخت و تاز روسیه تبدیل شده است.

براساس این گزارش، مزدوران روسی که در کسوت مستشاران نظامی غیرمسلح به آفریقای مرکزی فرستاده شده‌اند، در ماه‌های ژانویه و فوریه نیروهای نظامی این کشور را در جریان عملیاتی که برای بیرون راندن گروهی از شورشیان از تعدادی از شهرهای بزرگ آفریقای مرکزی سازماندهی شده بود رهبری می‌کردند. آنها همچنین با مستقر شدن در تعدادی از بزرگ‌ترین معادن الماس این کشور، اختیار یکی از اصلی‌ترین منابع تامین مالی یکی از فقیرترین کشورهای قاره سیاه را دراختیار دارند. در گزارش تحقیقی بازرسان سازمان ملل که براساس فیلم‌ها، تصاویر و گفت‌وگو با شاهدان و مقامات محلی گردآوری شده، جنایات منتسب به روس‌ها شامل مواردی نظیر «استفاده بیش از حد از زور»، «کشتار بدون درنظر گرفتن نظامی یا غیرنظامی بودن افراد»، «اشغال مدارس» و «غارت در ابعاد وسیع حتی غارت سازمان‌های حقوق بشری» مستقر در این کشور آفریقایی می‌شود.

به نمونه‌های زیادی از رفتارهای ناقض حقوق بشر شبه‌نظامیان واگنر در این گزارش سازمان ملل متحد اشاره شده بود. در یک نمونه، در دسامبر 2020، مستشاران روس در یک ایست بازرسی، یک کامیون را به گلوله بستند که در اثر این اقدام، سه غیرنظامی کشته و 15 نفر زخمی شدند. در نمونه‌ای دیگر در ماه فوریه، حمله روس‌ها به گروهی شورشی در مسجد تکوا در شهر بامباری که در میان نمازگزاران پنهان شده بودند باعث شد دست‌کم 6 نمازگزار کشته شوند. در بخشی دیگر از گزارش به کشتن دست‌کم پنج غیرنظامی از جمله دو مرد معلول اشاره شده و آمده است که نیروهای روس در بازدید و بازرسی از خانه‌ها اموال بسیاری از شهروندان عادی را غارت کرده‌اند.