اوضاع آبی چین، پاکستان و ایران بدتر خواهد شد

آنتونیا کولیباسانو، مدیر عملیات اندیشکده ژئوپولیتیک فیوچرز در مطلبی که روزنامه هم‌میهن آن را ترجمه کرده به تحلیل خطر مشکل آب در  2023 پرداخته است:

در 16 ژانویه، وزارت منابع آب چین اعلام کرد که پکن بیش از یک‌تریلیون یوان (148 میلیارد دلار) در مدیریت منابع آب در سال 2022 سرمایه‌گذاری کرده است که نسبت به سال پیش از آن، 44 درصد افزایش یافته است. در جای دیگر، پاکستان پیشنهاد کرد که پروژه‌های مدیریت منابع آب باید به اولویت کریدور اقتصادی چین-پاکستان تبدیل شود، زیرا انتظار می‌رود تا سال 2025 پاکستان کشوری با کمبود آب باشد. هفته‌ها قبل، یک مقام ایرانی تأیید کرد که 270 شهر و شهرستان از کمبود شدید آب رنج می‌برند، زیرا آب سدها به سطح بسیار پایین کاهش یافته است.

پس از خشکسالی بی‌سابقه که باعث خشک شدن برخی از رودخانه‌های چین شد، کارخانه‌ها در جنوب غربی این کشور، تابستان گذشته مجبور شدند کار خود را متوقف کنند. پاکستان نیز در وضعیت مشابهی قرار دارد. مدیریت ضعیف آب، رشد سریع جمعیت و خشکسالی و سیل وضعیت واقعاً وخیمی را ایجاد کرده است.

در ایران، اقلیم نیمه‌خشک و کاهش بارندگی در دهه گذشته نقش خود را در این بحران ایفا کرده است، اما مدیریت ناکارآمد دائمی آب از دهه 1990 شاید مشکل بزرگ‌تری باشد. پس از انقلاب 1979، حکومت جدید سیاست خودکفایی غذایی ملی را پیش برد که شامل تولید محصولات اصلی کافی برای رفع نیازهای کشور به جای تکیه بر واردات بود.

به‌این منظور، تولیدات کشاورزی متکی به استخراج آب‌های زیرزمینی شد و سفره‌های زیرزمینی نتوانسته‌اند با تعداد فزاینده مصرف‌کنندگان و برداشت آب، پر شوند. این مسائل ممکن است جدید نباشند، اما همه آنها بدتر می‌شوند و این واقعیت که این سه کشور از لحاظ جغرافیایی به هم مرتبط هستند، زنگ خطری برای سایر کشورهای جهان است که با کمبود آب مشابه و پیامدهای مرتبط با آن دست‌وپنجه نرم کرده‌اند یا به‌زودی با آن روبه‌رو خواهند شد.

در واقع، آب آنقدر برای ژئوپلیتیک اساسی است که اغلب نادیده گرفته می‌شود. منابع آب، نقش مهمی در حفظ زندگی، کشاورزی و صنعت دارد. با توجه به تهدید فزاینده کمبود آب و پیامدهای ناشی از آن، دولت‌ها در انجام اقداماتی که می‌توانند برای تضمین تامین آب انجام دهند، به‌طور فزاینده‌ای تهاجمی‌تر عمل می‌کنند. اختلافات بر سر کنترل منابع آب از نظر تاریخی به‌خشونت ختم می‌شود. اختلاف تاریخی بین اتیوپی و مصر بر سر آب رودخانه نیل احتمالاً موردی است که بیشترین توجه را به خود جلب کرده است.

اما آب فقط بخشی از داستان است. خشکسالی‌های سال 2022 و به‌دنبال آن گرم‌ترین زمستان در سال‌های اخیر در نیمکره شمالی، بسیاری از دولت‌ها را در سال جاری با شکل‌گیری اثرات کمبود آب در معرض خطر قرار داده است. بحران غذایی بالقوه که در ابتدا نتیجه بحران انرژی سال گذشته بود، ممکن است بدتر شود. بیشترین تأثیر آن در مناطقی مانند آفریقا و خاورمیانه که کمبود آب یک نگرانی دائمی است، احساس خواهد شد. ناامنی غذایی احتمالا در کشورهایی مانند الجزایر، مراکش و تونس افزایش خواهد یافت و از آنجایی که مشخص نیست در سال 2023 چه مقدار غذا از تولیدکنندگان بزرگ دیگری مانند روسیه و اوکراین برای صادرات در دسترس خواهد بود، کشورهایی که تولید داخلی محدودی دارند، دلایل بیشتری برای نگرانی دارند.

اما حتی برای کشورهایی مانند چین، پاکستان و ایران، اوضاع احتمالا بدتر خواهد شد. هر سه در حال حاضر با مشکلات اجتماعی و اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. مشخص نیست که همه‌گیری کووید-19 چقدر به اقتصاد چین آسیب زده، زیرا گزارش‌ها تصویری تاریک برای بیکاری جوانان ترسیم می‌کنند.

پاکستان بدترین بحران سیاسی-اجتماعی خود را در سال‌های اخیر تجربه می‌کند. ایران هم درگیر اعتراضات بزرگی بوده است. تورم در هر سه کشور بالاست، ناآرامی اقتصادی ناشی از نابرابری طبقاتی هم وجود دارد و اضافه شدن تنش آبی می‌تواند همه‌چیز را به مرحله انفجاری برساند. بی‌ثباتی بیشتر در هر یک از سه بازیگر اصلی، احتمالا تأثیری در خاورمیانه و فراتر از آن خواهد داشت. پاکستان و ایران آشفته، مطمئنا ترکیه و عربستان‌سعودی را عصبی خواهند کرد و آنچه در چین که یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان منابع و یکی از بزرگترین موتورهای اقتصادی جهان است، اتفاق می‌افتد که برای بقیه جهان اهمیت دارد.