نقشه جدید برای برجام؛ بدون توافق، بدون بحران

روزنامه فایننشال تایمز در گزارشی که روزنامه هم میهن آن را ترجمه کرده به بررسی روابط ایران و اروپا در سایه تحولات اخیر و مذاکرات متوقف شده احیای برجام پرداخته و نوشت:

ماه‌هاست که غرب مواضع‌اش را علیه ایران تشدید کرده است، به این دلیل که ایران با معترضان برخورد کرده و پهپادهایی را به مسکو فروخته است که نیروهای روسیه در جنگ علیه اوکراین از آنها استفاده کرده‌اند.

ایالات متحده، بریتانیا و اتحادیه اروپا این هفته تحریم‌های جدیدی را علیه ده‌ها مقام و نهاد ایرانی در آخرین تلاش خود برای افزایش فشار بر تهران اعمال کردند. بریتانیا همچنین در حال بررسی این مسئله است که آیا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به‌عنوان یک سازمان تروریستی معرفی کند، یا نه.

این در حالی است که پارلمان اروپا خواستار قرار دادن قدرتمندترین شاخه نیروهای امنیتی ایران در لیست سیاه شده است. با این حال، حتی در شرایطی که روابط به پایین‌ترین سطح خود رسیده است، مقامات آمریکایی و اروپایی درها را به روی دیپلماسی باز نگه می‌دارند تا توافق هسته‌ای رو به مرگ سال 2015 را نجات دهند. این رویکرد به این دلیل نیست که آنها نسبت به پیشرفت مذاکرات خوشبین هستند.

از زمانی که ایران پیش‌نویس پیشنهادی اروپا را برای احیای توافق موردنظر سایر امضاکنندگان برجام در ماه سپتامبر رد کرده، هیچ گفت‌وگوی هسته‌ای صورت نگرفته است. در عوض، این بازتابی از معضلی است که قدرت‌های غربی با آن مواجه هستند، زیرا آنها گزینه‌های محدود خود را برای جلوگیری از گسترش برنامه هسته‌ای تهاجمی ایران در نظر می‌گیرند.

از یک سو، آنها می‌ترسند که خروج دیپلماسی هسته‌ای به ایران یک پیروزی تبلیغاتی بدهد و این کشور را قادر سازد که غرب را مسئول فروپاشی توافق بداند. دیپلمات‌ها و تحلیلگران می‌گویند که آنها همچنین از ایجاد یک بحران گسترده‌تر در نتیجه پایان دادن به همه راه‌های دیپلماسی با تهران نگران هستند.

از سوی دیگر، کشورهای غربی نمی‌خواهند با ایران درگیر شوند. آنها همچنین نگرانند که هیچ جایگزین معتبری برای برجام وجود نداشته باشد که بتواند از دستیابی ایران به ظرفیت تولید سلاح‌های هسته‌ای جلوگیری کند.

یک مقام ارشد آمریکایی گفت: «ما می‌دانیم که ایران مسیر ثابتی را برای پیشرفت در برنامه هسته‌ای خود دنبال می‌کند. این موضوعی است که بسیار نگران‌کننده است و ما هنوز معتقدیم که از طریق دیپلماسی بسیار بهتر از هر یک از گزینه‌های دیگر می‌توان با این مسئله مقابله کرد.»

گزینه‌های دیگر عبارتند از جست‌وجوی یک توافق محدودتر، اقدام نظامی، یا بازگشت به استراتژی «فشار حداکثری» دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا علیه ایران که تنش‌ها را در سراسر منطقه افزایش داد. ترامپ با خروج یکجانبه از برجام در سال 2018 و تحمیل امواج تحریمی علیه ایران، به بن‌بست هسته‌ای با ایران دامن زد. تهران با گسترش تهاجمی برنامه هسته‌ای خود پاسخ داد و اکنون در حال غنی‌سازی اورانیوم با خلوص 60 درصد است که بالاترین سطح آن و نزدیک به درجه تسلیحات است.

جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا متعهد شد که در صورت بازگشت تهران به برجام، به توافق مجدد بپیوندد و بسیاری از تحریم‌ها را لغو کند. اما بیش از یک سال مذاکرات غیرمستقیم با میانجی‌گری اتحادیه اروپا بین واشنگتن و تهران نتوانست توافقی را به دست آورد و هر یک از طرفین طرف دیگر را مسئول این بن‌بست می‌داند. این مقام آمریکایی این توافق را اکنون در وضعیت «انجماد عمیق» توصیف کرد.

تحلیلگران می‌گویند که هم ایالات متحده و هم ایران به وضعیت موجود «بدون توافق، بدون بحران» پایبند هستند که در آن از هیچ‌یک از خطوط قرمز که منجر به تشدید تنش می‌شود، عبور نمی‌کنند.

اما تحلیلگران می‌گویند که چنین رویکردی ناپایدار است و خطر محاسبات نادرست یک طرف را در پی دارد که باعث تشدید تنش شود. دیپلمات‌ها و تحلیلگران می‌گویند که یکی از گزینه‌ها می‌تواند یک توافق موقت باشد که در ازای کاهش محدود تحریم‌ها، فعالیت‌های هسته‌ای ایران را محدود نگه دارد. یک مقام غربی گفت: «اکنون به این فکر می‌کنیم که چه نوع معامله دیگری را می‌توان انجام داد. اگر کاری نکنیم، ایران به غنی‌سازی اورانیوم با خلوص 90 درصد نزدیک‌تر و نزدیک‌تر می‌شود و خطر واقعی سوءتفاهم و تشدید تنش وجود دارد.»