سناریوهای بدبینانه پیش‌روی ایران؛ از کره‌شمالی شدن تا به راه افتادن مسابقه تسلیحاتی

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هفته گذشته هشدار داد که «هر محدودیتی که در برجام (توافق هسته‌ای) وجود داشت، چندین‌بار توسط ایران نقض شده است.» او گفت که این معامله به یک «پوسته خالی» تبدیل شده است و فعالیت دیپلماتیک برای احیای آن تقریباً وجود ندارد. وی افزود: «هیچکس توافق را مرده اعلام نکرده است، اما هیچ‌کسی هم به آن متعهد نیست.» یکی از این تخلفات مربوط به غنی‌سازی اورانیوم است. گروسی در یک کمیته فرعی پارلمان اروپا در بروکسل گفت، ایران مواد کافی برای ساخت «چند سلاح هسته‌ای» جمع‌آوری کرده است. وی خاطرنشان کرد: «ایران 70 کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده با خلوص 60 درصد و 1000 کیلوگرم تا 20 درصد خلوص دارد. به این معنا که ایران فاصله کمی با رسیدن به سطح بحرانی 90 درصد دارد که بتوان آن را تسلیحاتی کرد.»

به گزارش روزنامه هم میهن به نقل از عرب نیوز، به نظر می‌رسد برخی در تهران عجله‌ای برای دستیابی به توافق ندارند. این گفت‌وگوها فضای تنفسی را برای ایران فراهم می‌کند، زیرا ایران برنامه هسته‌ای خود را پیش می‌برد و به ساخت سلاح هسته‌ای نزدیک می‌‌شود. مذاکرات این‌گونه‌ای برای ایران زمان می‌خرد و به این کشور فضا و پوشش می‌دهد. تهران نیز از فرصت مذاکرات بدون ارائه امتیاز رایگان برخوردار است.

به گفته رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پس از پذیرفتن توافق برنامه جامع اقدام مشترک در سال 2015، تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران برداشته شد. در این میان این آمریکا بود که تحریم‌ها را در سال 2018 بازگرداند. پس از برخورد با اعتراضات مردمی توسط ایران از سپتامبر گذشته، اتحادیه اروپا و تعدادی از کشورها تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع کردند تا به تحریم‌های قبلی مربوط به حقوق بشر و تروریسم اضافه شوند. شکست برجام در جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، نیازمند ارزیابی مجدد رویکرد جامعه بین‌المللی در قبال این بحران است. پیش از این، مذاکره‌کنندگان 1+5 ابراز امیدواری کرده بودند که انعقاد توافق در سال 2015 منجر به اعتدال در رفتار ایران در منطقه شود، اما آنچه اتفاق افتاد، برعکس بود. چه اینکه در سوریه، لبنان، یمن و جاهای دیگر شاهدش بودیم. بدون شک برنامه هسته‌ای ایران تهدیدی جدی برای منطقه و فراتر از آن است و تلاش‌های دیپلماتیک برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح‌های هسته‌ای باید ادامه یابد.

تولید ناخالص داخلی ایران امروز با کشوری با بیش از 80 میلیون نفر جمعیت، جمعیت جوان و منابع طبیعی فراوان، از جمله ذخایر عظیم نفت و گاز، تناسبی ندارد. چشم‌انداز بی‌ثباتی بیشتر ایران تحت فشار چالش‌های اقتصادی و سیاسی، همسایگان خود را نگران می‌کند.

درحالی‌که وضعیت موجود ممکن است برای مدتی باقی بماند، سناریوهای متعدد دیگری نیز ممکن است و این سناریو‌ها نیازمند برنامه‌ریزی محتاطانه برای آینده در منطقه و فراتر از آن است.

اولین سناریوی مسابقه تسلیحات هسته‌ای منطقه‌ای است. مذاکرات هسته‌ای می‌تواند بدون حصول نتیجه ادامه یابد، اما به‌گونه‌ای حرکت کند که ایران به برنامه هسته‌ای خود در زیر پوشش مشارکت در تلاش‌های دیپلماتیک ادامه دهد. اگر پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران متوقف نشود، مسابقه تسلیحات هسته‌ای ممکن است رخ دهد. مهم این است که از وقوع چنین احتمالی در منطقه جلوگیری شود. این اتفاقی است که در صورت رسیدن ایران به مرحله ساخت سلاح، ممکن است رخ دهد.

سناریوی دوم این است که ایران به کره‌شمالی دیگری تبدیل شود؛ یعنی کشوری به‌شدت تحریم‌شده و منزوی، که جمعیت آن از بقیه جهان جدا شده و فقیر می‌شود.

سناریوی سوم این است که ایران، یا بخش‌های بزرگی از آن، وارد هرج‌و‌مرج و بی‌حکومتی شود؛ مشابه سرنوشت کشورهای موسوم به بهار عربی، مانند سوریه، لیبی و یمن. کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس از نظر جغرافیایی به ایران نزدیک هستند. برخی ارزش مشارکت شورای همکاری خلیج‌فارس در مذاکرات را زیر سوال برده و می‌پرسند که این مشارکت چه چیزی را می‌تواند روی میز بیاورد. آنها می‌توانند با فراهم کردن چشم‌انداز عادی‌سازی روابط ایران با منطقه و ادغام اقتصاد این کشور با همسایگانش، به پیشبرد گفت‌وگوها کمک کنند. آنها همچنین می‌توانند در صورت لزوم فشار را افزایش دهند تا ایران را به انعطاف‌پذیری بیشتر تشویق کنند.