وضعیت قرمز در رابطه ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی: «مقام‌های ایران به تدریج، مانع دیده شدن برخی رویدادهای بسیار بسیار مهم توسط آژانس شده‌اند و این امر در این مقطع زمانی من را نگران می‌کند، چراکه در حال از دست دادن دید لازم بر برنامه هسته‌ای ایران هستیم در حالی که روند توسعه برنامه هسته‌ای ایران ادامه دارد به همین دلیل است که من باید به تهران بروم.»

محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی: «انتظار ما همیشه این بوده که آژانس بخشی از جریان سیاسی و فشار علیه ایران نباشد. از مدیر کل انتظار داریم که رفتار حرفه‌ای را همچنان حفظ کند.»

فاصله رفت و آمد موضع‌گیری‌های تند میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هر روز کمتر شده و این درحالی است که دوباره زنگ خطر درباره طرح پرونده ایران در نشست پیش روی شورای حکام و صدور قطعنامه جدی‌تر یا این‌بار انتقال پرونده ایران به شورای امنیت به‌صدا درآمده است.

به گزارش روزنامه اعتماد، در چنین شرایطی نه تنها از تعداد موارد مورد اختلاف ایران و آژانس کاسته نشده بلکه این پرونده هر روز با اضافه شدن برگه‌ای جدید قطورتر هم می‌شود. برگه‌هایی که گروسی بهانه سیاه شدن آنها را گام‌های فنی به اصطلاح او انحرافی ایران می‌داند اما تهران تنها انگیزه پشت طرح این اتهام‌ها را سیاسی و همصدایی با سیاست فشار حداکثری ایالات متحده و رژیم اسراییل می‌داند. 

مدیرکل آژانس چه گفت؟

رافائل گروسی که در موسسه چتم هاوس لندن صحبت می‌کرد، درباره پرونده ایران گفت: در مقطع کنونی، کانال برجام و کانال دوجانبه با ایران در بهترین وضعیت خود نیست. امیدوارم بتوانم این گفت‌وگوی ضروری را احیا، بازتنظیم و تقویت کنم. بدون این کار، اوضاع بدتر خواهد شد.

مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با اشاره به برخی گزارش‌های ادعایی درباره اعمال تغییرات اعلام‌نشده در تاسیسات فردو، مدعی شد که ایران نباید به‌طور یکجانبه این تغییرات را اعمال می‌کرد و این امر افزایش بازرسی‌ها را ضروری کرده است. گروسی افزود: «باید خیلی زود به تهران بروم تا توانایی بازرسی بین‌المللی برای نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران را بازیابی کنم. تغییراتی وجود دارد که باید گزارش می‌شد. شما نمی‌توانید به عقب برگردید و این اقدام را اصلاح کنید. نکته اینجاست که با این تغییرات، قابلیت‌های جدیدی در این تاسیسات ایجاد شده است. بنابراین ما باید بازرسی‌های بیشتری انجام بدهیم.»

گروسی در ادامه با تکرار برخی ادعاها افزود که ممانعت‌های اخیر ایران از دسترسی بازرسان آژانس به تاسیسات فردو، به معنای آن است که بازگرداندن تصویر کاملی از آنچه به لحاظ زیرساخت‌های هسته‌ای در این کشور داریم، بسیار دشوار خواهد بود. 

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بخش‌های دیگری از سخنانش به مساله احیای برجام هم اشاره کرده و گفت: روند تلاش برای احیای برجام روند متمرکزی بود که برای قریب به یک سال و نیم به طول انجامید. آژانس اتمی بخشی از این توافق نیست و تنها به عنوان ضامن و ناظر آن فعالیت می‌کند. پس ما به این روند نزدیک هستیم و به‌طور مداوم با ما رایزنی می‌شود. روند مذاکرات در حال حاضر در وضعیت پیچیده‌ای قرار دارد. برخی می‌گویند مرده است. برخی می‌گوینده نمرده است. برخی می‌گویند که مرگ یا زندگی توافق را طرفین توافق باید تعیین کنند. من در این خصوص نظری ندارم. ما تنها وظیفه‌ای را که به ما محول کنند، انجام می‌دهیم. ایران به دلیل بدترشدن روابط میان طرفین، اجرای برخی تعهداتش ذیل توافق را متوقف کرد. از زمانی که آنها دست به این کار زدند، به‌تدریج دید آژانس اتمی بر سر خیلی مسائل را محدود کردند. نمی‌خواهم بگویم که غیرممکن است اما احیای تصویر کامل درخصوص زیرساخت‌های هسته‌ای ایران بسیار دشوار است. باید بگویم که ما در آنجا حضور داریم و به بازرسی ادامه می‌دهیم؛ چراکه هنوز توافقی پادمانی باقی مانده است اما این روند بدون مشکل نیست. آژانس در آنجاست اما دید محدودتری درخصوص آنچه در حال وقوع است، دارد.

گروسی افزود: خواست ما این است که همیشه به دنبال راه‌حل‌های دیپلماتیک و گشایش باشیم و تلاش من نیز همین است اما در این لحظه کانال برجام و همچنین کانال دوجانبه آژانس با ایران در بهترین وضعیت قرار ندارد. امیدوارم که بتوانم که این گفت‌وگوها را احیا و تقویت کنم وگرنه بدون آن شرایط بسیار بدتر می‌شود.

او درباره تاثیر بی‌نتیجه‌ماندن مذاکرات هسته‌ای روی کشورهای منطقه گفت: اگر ما شکست بخوریم، مجموعه مشکلات منحصربه‌فرد خاورمیانه وخیم‌تر می‌شود. گسترش مسائل هسته‌ای به نفع هیچ‌کس نیست. اگر این اتفاق بیفتد شرایط شکننده موجود بدتر می‌شوند. ما هنوز به این نقطه نرسیده‌ایم اما نمی‌توانیم شکست را به جان بخریم. به همین خاطر است که کار آژانس اتمی مهم است. اگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نتواند به دنیا بگوید که برنامه هسته‌ای ایران کاملا اهداف مسالمت‌آمیز دارد، بی‌ثباتی به وجود می‌آید. این به نفع ایران، آژانس اتمی و همچنین تمامی طرفین است که آژانس بتواند در آنجه بدون هیچ مانعی فعالیت کند.

گروسی در پایان با رد اتهام واردشده از سوی تهران گفت: من به دنبال سیاسی‌سازی مسائل نیستم. باور کنید اگر می‌خواستم مسائل را سیاسی کنم، توانایی این کار را داشتم. ما به‌طور مداوم به دنبال گشایش، پیدایش راه‌حل‌های دیپلماتیک و فرصت جدید هستیم. من امیدوارم که بتوانم گفت‌وگوها را از سر بگیرم. تاکید می‌کنم که این گفت‌وگوها قطع نشده است اما در شرایطی شکننده قرار دارد.

گروسی در ادامه سخنانش این ادعا که تعمیق رابطه روسیه با ایران می‌تواند مانع از روند نظارت آژانس بر برنامه هسته‌ای ایران شود را رد کرده و گفت: روسیه توانایی تحت‌الشعاع قرار دادن برنامه نظارتی آژانس در ایران را ندارد. 

او همچنین این ادعا که ایران در ازای ارسال پهپاد به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین تکنولوژی هسته‌ای جدید از روسیه دریافت کرده را رد کرده و گفت: این قبیل اظهارنظرها بیشتر گمانه‌زنی است. روسیه عضو معاهده منع تکثیر تسلیحات اتمی است و نمی‌توانم تصور کنم که این معاهده را با چنین کمکی به ایران نقض کند. 

اختلاف جدید ایران و آژانس چیست؟

بخش عمده‌ای از سخنان هشدارآمیز گروسی به اختلاف جدید میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بازمی‌گردد. اختلافی که به نظر می‌رسد با علنی شدن آن برنامه‌ریزی پیشین برای سفر مدیر کل به ایران برهم خورده است. هفته گذشته بود که خبرگزاری رویترز به بخش‌هایی از متن گزارش محرمانه‌ای دسترسی پیدا کرد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اعضای خود ارسال کرده بود. در این گزارش ادعا شده بود که ایران در اقدامی مخفیانه اقدام به تغییر ساختار آبشارهای سانتریفیوژها در سایت فردو زده است. یکی از گام‌هایی که ایران در پاسخ به عدم اجرای تعهدات برجامی از سوی طرف مقابل خود در این توافق برداشته، آغاز غنی‌سازی ۶۰درصدی اورانیوم در تاسیسات هسته‌ای زیرزمینی فردو بوده است. بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی گزارش اخیر سازمان را تکذیب کرد و گفت که در این گزارش خطای انسانی رخ داده است. با وجود این توضیح ایران، امریکا به همراه آلمان، بریتانیا و فرانسه در بیانیه‌ای مشترک به «تغییرات در فردو» واکنش نشان داده و می‌گویند تولید اورانیوم با غنای بالا توسط ایران در تاسیسات هسته‌ای فردو خطرات مهمی در ارتباط با اشاعه تسلیحات هسته‌ای به همراه دارد و هیچ توجیه غیر نظامی قابل اعتنایی ندارد. در بخش‌هایی از این بیانیه آمده است با توجه به اینکه ایران نزدیک به دو سال است که اجرای تعهدات خود را درخصوص شفافیت و راستی‌آزمایی ذیل برجام، از جمله اجرای پروتکل الحاقی متوقف کرده است، «تغییرات» تازه نگران‌کننده‌تر است.

پرونده اختلاف‌ها هر روز قطورتر می‌شود

اختلاف جدید میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به مجموعه‌ای از اختلاف‌های قبلی اضافه شده که در دو بخش تعهدات پادمانی و برجامی ایران قابل خلاصه است. در دو سال اخیر ادعای آژانس مبنی بر کشف مواد هسته‌ای در مکان‌های اعلام نشده از سوی ایران به گره بزرگی در پرونده همکاری تهران با این نهاد فنی در حوزه پادمانی تبدیل شد و در حداقل یک مقطع مطالبه مکتوب ایران برای مختومه اعلام شدن این پرونده اختلافی همزمان با حصول توافق احیای برجام به مانعی بر سر راه احیای برجام تبدیل شد. ایران معتقد است که اتهام آژانس درباره کشف مواد در مکان‌های اعلام نشده نتیجه سندسازی رژیم اسراییل است و تهران هم پاسخ‌های مکفی را به این ادعاها داده و باز ماندن این پرونده در صورت احیای برجام می‌تواند مانند حفظ اهرم فشار بر تهران و سدی در برابر عادی‌سازی پرونده ایران در سطح بین‌المللی طبق تعهدات مندرج‌شده برای طرف مقابل در متن برجام باشد.

در حوزه تعهدات برجامی ایران نیز هرچند که آژانس صرفا نقش ناظر را برعهده دارد اما ارایه گزارش درباره کمیت و کیفیت توسعه برنامه ایران برعهده این نهاد است و بر همین اساس گروسی مدعی است که متوقف شدن اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی از سمت ایران در پاسخ به خروج امریکا از برجام نظارت بر برنامه ایران را در سطح نظارت پادمانی نگاه داشته است.

به گفته برخی منابع ایرانی، تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توافق کرده بودند که گروسی در قالب تلاش برای رسیدن به راه‌حلی برای حل‌وفصل نهایی پرونده اختلاف‌های پادمانی به تهران سفر کند که تداوم درز اطلاعات محرمانه از فعالیت هسته‌ای ایران به رسانه‌های غربی باعث شده ایران در پذیرش گروسی تعلل کند.