چرا ساختمان‌های بسیاری در زلزله ترکیه فرو ریختند؟

سایت الجزیره انگلیسی در گزارشی به بررسی علل فروریختن ساختمان‌های متعدد در زلزله اخیر ترکیه پرداخته و می‌نویسد: مردی خسته با چشمان خون‌آلود مشغول جستجو در  آواره‌های بیمارستانی در استان هاتای در جنوب ترکیه به خبرنگاران محلی حاضر در صحنه گفت: «ما به دنبال خواهرزاده‌ام، رقیه هستیم. او 23 سال سن دارد و پرستار است. او ساعاتی پس از اولین زلزله برای کمک به تخلیه بیماران وارد بیمارستان شد. با وقوع زلزله دوم، ساختمان روی او فرو ریخت. او خیلی‌ها را نجات داد، اما خودش نتوانست بیرون بیاید. ما می‌دانیم که او حداقل 16 ساعت زنده بود - او از زیر آوار به شوهرش زنگ زد. اما اکنون امدادگران می‌گویند که او احتمالا فوت کرده است.»

به گزارش اعتمادآنلاین به نقل از الجزیره، گمان می‌رود که هزاران نفر مانند رقیه همچنان در آوار ساختمان‌های فروریخته در جنوب شرق ترکیه در پی زلزله‌های ویرانگر روز دوشنبه هفته گذشته گرفتار شده باشند. به گفته دولت، دو زمین لرزه بزرگ و صدها پس لرزه حداقل 6444 ساختمان را در 10 استان ویران کرد و آمار جانباختگان هر ساعت در حال افزایش است.

یک ترکیب تراژیک

در حالی که امدادگران به جستجوی "معجزه" در میان آوارها ادامه می دهند، مردم ترکیه اکنون در تلاش هستند تا بفهمند چرا این بلای طبیعی - که ظاهراً ترکیه بیش از 20 سال برای آن آماده می شد - به زیرساخت های کشور آسیب زیادی وارد کرد.

آیا این دو زمین لرزه - اولی با بزرگای 7.8 و دومی 7.6 ریشتر - برای بیشتر ساختمان ها بسیار شدید بودند؟ یا اینکه ساختمان ها مطابق با استانداردهای ساخت و ساز مدرن نبودند؟ آیا قصوری از سوی مسئولین صورت گرفته است؟

پروفسور اوکان تویسوز، مهندس زمین شناسی از دانشگاه فنی استانبول، معتقد است که ترکیب غم انگیز همه موارد فوق منجر به فاجعه روز دوشنبه گذشته شد. تویسوز به الجزیره گفت: «ما در اینجا با زلزله های واقعاً عظیمی روبرو هستیم. اولین مورد تقریباً معادل آزاد شدن انرژی ناشی از انفجار حدود 5 میلیون تن TNT بود. دومی معادل 3.5 میلیون تن بود. بیشتر ساختمان‌ها قادر به مقاومت در برابر چنین نیرویی نیستند.»

سینان ترککان، مهندس عمران و رئیس انجمن مقاوم سازی زلزله ترکیه با این موضوع موافق است. او توضیح داد: «زمین‌لرزه‌ها نه تنها بسیار شدید بودند، بلکه به‌سرعت نیز به وقوع پیوستند. بسیاری از ساختمان‌ها در زلزله اول فقط آسیب‌های خفیف تا متوسط ​​دریافت کردند اما پس از زلزله دوم فرو ریختند.»

در حالی که این لرزش‌ها با این قدرت و زمان متداوم هر ساختمانی را از پای در می‌آورند، کارشناسان تاکید کردند که تراژدی در این مقیاس به هیچ وجه اجتناب‌ناپذیر نیست. سینان ترککان با وجود  این حقایق می‌گوید: "بر اساس برآوردهای رسمی، 6000 تا 7000 ساختمان در روز دوشنبه فروریخت. زلزله هر چقدر هم که شدید باشد، اگر همه ساختمان‌ها مطابق استاندارد بودند، هیچ زلزله‌ای نمی‌توانست به این میزان خسارت وارد کند."

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه روز چهارشنبه گذشته در جریان بازدید از برخی مناطق زلزله زده از آمادگی‌ها و واکنش دولتش در برابر زلزله‌ها دفاع کرد و گفت: «برای هرکسی غیرممکن است که برای فاجعه در چنین مقیاسی آماده باشد.» رئیس جمهور ترکیه وعده داد که دولت طی یک سال تمام ساختمان های فروریخته در هر 10 استان زلزله زده را بازسازی خواهد کرد. اردوغان افزود: «ما با این کار به خوبی آشنایی داریم و دولت ما در گذشته بارها و بارها توانایی خود را در [بازسازی] ثابت کرده است.»

بیشتر ساختمان‌هایی که روز دوشنبه فروریختند، قبل از سال 1999 ساخته شده‌اند، زمانی که زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 7.6 ریشتر در منطقه مرمره غربی رخ داد و 17500 نفر را کشت. از آن زمان، دولت آیین نامه طراحی لرزه نگاری ترکیه را به میزان قابل توجهی بهبود بخشید و در سال 2008، پروژه بزرگ تحول شهری را آغاز کرد تا ترکیه را برای زلزله بزرگ بعدی آماده کند.

در نوامبر 2022، پس از زلزله 6 ریشتری که به بیش از 2000 ساختمان در دوزجه، شمال ترکیه آسیب رساند، وزیر محیط زیست و شهرسازی تاکید کرد که مقامات در تلاش هستند تا هر ساختمان در کشور را تا سال 2035 در برابر زلزله ایمن کنند. او در یک پست در فضای مجازی نوشت: « ما در حال حاضر 3.2 میلیون خانه را بازسازی کرده ایم." 250000 اقامتگاه در 81 استان و 992 شهر در حال حاضر در حال تغییر [برای مطابقت با مقررات جاری] هستند. 24 میلیون نفر از شهروندان ما در حال حاضر در مناطق ایمن در برابر زلزله زندگی می کنند. » با اینهمه این تدابیر هیچکدام نتوانستند مانع از این فاجعه شوند.

سینان ترککان می‌گوید: «بر روی کاغذ، آیین نامه طراحی لرزه نگاری ترکیه مطابق با استانداردهای جهانی است - در واقع بهتر از اکثر موارد است. اما در عمل، وضعیت بسیار متفاوت است.»

دولت مشوق های مالی ارائه کرد اما مشارکت در پروژه تحول شهری خود را اجباری نکرد. این در واقع به این معنی بود که تنها افرادی که در موقعیتی بودند که از بازسازی درآمد کسب کنند - افرادی که دارای زمین های ارزشمند مناسب برای توسعه بیشتر بودند - موافقت کردند که املاک قدیمی خود را تخریب کنند و طبق آخرین آیین نامه بازسازی کنند.

بسیاری نمی خواستند برای بازسازی کار یا تقویتی که فوری به نظر نمی رسید پول خرج کنند. به همین دلیل است که کارشناسان می گویند، بیش از 20 سال پس از زلزله مرمره، ترکیه پر از ساختمان هایی است که با استفاده از مصالح کم کیفیت و تکنیک های ساخت و ساز قدیمی ساخته شده اند که بلافاصله پس از مواجهه با یک لرزش قوی فرو می ریزند.

سینان ترککان می‌گوید: «این من را به عنوان یک مهندس عمیقاً ناراحت می کند. اگر می‌توانستیم همه را با این پروژه تحول شهری همراه کنیم، می‌توانستیم تمام ساختمان‌های معیوب را در 20 سال گذشته تقویت یا بازسازی کنیم. ما می توانستیم حداقل 5000 ساختمان را که روز دوشنبه از دست دادیم از تخریب کامل نجات دهیم. ما می توانستیم جان بسیاری از افراد را نجات دهیم.»

کارشناسان معتقدند که دولت و مقامات محلی می‌توانستند اقدامات احتیاطی بیشتری برای اطمینان از ایمن بودن همه ساختمان‌ها و اجرای مقررات طراحی زلزله در همه زمینه‌ها انجام دهند.

پروفسور اوکان تویسوز  می‌گوید: «سال‌ها کنفرانس‌هایی برگزار کردیم، گزارش‌هایی نوشتیم و به مقامات محلی فرستادیم. ما به آنها گفتیم که زلزله های بزرگ به ناچار دوباره شهرهایی مانند هاتای و غازی‌آنتپ را خواهد لرزاند.  ما به آنها توضیح دادیم که یک ساختمان هر چقدر هم قوی باشد اما اگر مستقیما بر روی یک گسل ساخته شده باشد نمی تواند از زلزله جان سالم به در ببرد و از هم پاشیده می‌شود. گفتیم باید نقشه‌های دقیق گسل‌ها را برای کل کشور تهیه کنیم و مناطقی را که مستقیماً روی خطوط گسل فعال هستند به مناطق سبز با ممنوعیت ساخت و ساز تبدیل کنیم. اما هیچ کس گوش نکرد. همچنین حصول اطمینان از رعایت مقررات در ساخت و سازهای جدید هم آسان نبود.

پروفسور اوکان تویسوز  افزود: «برخی ساختمان‌های نسبتاً جدید نیز در این زلزله فرو ریختند که احتمالاً به این معنی است که پیمانکاران با راه‌های میان‌بر، سعی در صرفه‌جویی با استفاده از مصالح با کیفیت پایین‌تر از سطح استاندارد داشته‌اند و مقامات قبل از تأیید پروژه‌های ساختمانی، دقت لازم را انجام نداده‌اند.»

در جریان زلزله اخیر چندین مدرسه، ساختمان اداری، بیمارستان و حتی مقر اداره مدیریت حوادث و فوریت های ترکیه (AFAD) نیز فروریختند. پروفسور اوکان تویسوز  در این باره به الجزیره می‌گوید: «طبق مقررات محلی هرکدام از این شهرها، ساختمان‌های عمومی قرار است بسیار قوی‌تر از ساختمان‌های خصوصی باشند. هنگامی که در حال ساختن یک بیمارستان، یک اداره پست یا هر ساختمان عمومی دیگری هستید، به شما دستور داده می شود که از بتن بیشتر، آهن بیشتر استفاده کنید، مطالعات دقیق تری روی زمین انجام دهید. این برای اطمینان از این است که آن ساختمان‌ها در برابر زلزله یا بلایای طبیعی دیگر جان سالم به در می‌برند و می‌توانند در زمان بحران به خدمات رسانی به مردم ادامه دهند. فروریختن یک ساختمان عمومی، یک نیروگاه یا فرودگاه در اثر زلزله کاملا غیرقابل قبول است. مقررات بسیار سختگیرانه ای برای جلوگیری از این امر وجود دارد. صحنه هایی که امروز در جنوب شرق شاهد آن هستیم، گواه نقص دولت در اجرای قوانین خود حتی در ساخت و سازهایی است که کنترل کامل بر آنها دارد.

چه کارهایی باید انجام می‌شد؟

حدود 20 میلیون ساختمان در ترکیه وجود دارد. در استانبول، جایی که کارشناسان معتقدند دیر یا زود یک زلزله بزرگ رخ خواهد داد، 1.2 میلیون ساختمان وجود دارد. کارشناسان معتقدند درصد قابل توجهی از این ساختمان‌ها در شرایطی نیستند که در برابر لرزش با ریشتر بالا مقاومت کنند.

تقویت یا بازسازی تمام ساختمان های در معرض خطر در تمام مناطق زلزله خیز از نظر فنی و لجستیکی دشوار و پرهزینه خواهد بود. با این حال این وظیفه ای است که نمی توان از آن اجتناب کرد یا انجام آن را به تأخیر انداخت.

سینان ترککان می‌گوید: «دولت باید در وادار ساختن مردم به بازرسی، تقویت و در صورت لزوم بازسازی ساختمان‌های خود با قدرت بیشتری عمل کند. مردم به طور قابل درک برای پرداخت داوطلبانه داوطلب نمی شوند، اما این یک موضوع مرگ و زندگی است و باید با آن برخورد شود.»