سایه ایران بر دیدار جو بایدن و لولا داسیلوا

محمدحسین  لطف‌الهی- جو بایدن، رییس‌جمهور ایالات‌متحده زمانی که میزبان رهبران دیگر کشورهاست، عموما با آنها درخصوص سیاست‌های تجاری، روابط دوجانبه و موضوعات امنیتی گفت‌وگو می‌کند اما روز جمعه او برای اولین‌بار میزبان رهبری بود که می‌توانست با او درباره تجربه مشترک مورد حمله قرار گرفتن نهادهای دموکراتیک و زیرسوال رفتن پیروزی در یک انتخابات صحبت کند؛ لولا داسیلوا، رییس‌جمهور  برزیل.

دیدار جو بایدن با لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رییس‌جمهور برزیل در حالی برگزار شد که کمتر از یک ماه پیش، برزیل شاهد شورش هواداران ژاییر بولسانارو، رییس‌جمهور سابق این کشور بود و ساختمان کنگره، دادگاه عالی و کاخ ریاست‌جمهوری مورد حمله قرار گرفت. بسیاری از تحلیلگران حوادث 8 ژانویه 2023 در برزیل را با آنچه در 6 ژانویه 2021 در ایالات‌متحده رخ داد، مقایسه می‌کنند.

رییس‌جمهور امریکا در دیدار با همتای برزیلی در اتاق بیضی گفت: «ملت‌های ما دموکراسی‌های قدرتمندی هستند که به تازگی مورد آزمایش قرار گرفته‌اند و نهادهای دموکراتیک ما در معرض خطر بوده است. با این حال، هم در ایالات‌متحده و هم در برزیل، این دموکراسی بود که در نهایت پیروز شد.» او افزود: «برزیل و ایالات‌متحده در کنار هم ایستاده‌اند، ما خشونت را رد می‌کنیم و برای نهادهای دموکراتیک خود ارزش‌های زیادی قائل هستیم.»

لولا داسیلوا در این گفت‌وگو از بایدن به دلیل «همبستگی» در طول بحران داخلی برزیل تشکر کرد و ضمن اشاره به نقش «اخبار دروغین» در مشکلاتی که برزیل با ناگزیر شد با آنها مواجه شود، بولسانارو را فردی توصیف کرد که تمام زندگی‌اش درگیر این اخبار دروغین بود: «دنیای او با اخبار دروغین شروع می‌شد و با اخبار دروغین پایان می‌یافت؛ هر صبح، هر بعد از ظهر و هر شب.» بایدن در واکنش به این اظهارات لبخند زد و گفت: «چقدر آشنا به نظر می‌رسد.» 

سفر رییس‌جمهور برزیل به واشنگتن در حالی انجام گرفته است که تنها 40 روز از آغاز به کار او می‌گذرد و کارشناسان آن را نشانه‌ای از بازگشت روابط دو کشور بزرگ قاره امریکا به شرایط عادی می‌دانند.

مایکل آرسلانیان نتو، سفیری که در وزارت امور خارجه برزیل بر امور قاره امریکا نظارت می‌کند در این باره معتقد است: «این سفر به نوعی سفری برای از سرگیری روابط دوجانبه به حساب می‌آید. روابط دوجانبه ایالات‌متحده و برزیل از زمان پیروزی جو بایدن در انتخابات عملا تحت تاثیر اختلافات میان بولسانارو و واشنگتن قرار گرفته بود.»

به نوشته روزنامه نیویورک تایمز، در پایان گفت‌وگوها رییس‌جمهور ایالات‌متحده دعوت همتای برزیلی خود برای سفر به این کشور را پذیرفت اما هنوز زمان دقیق این سفر روشن نیست. لولا قرار است در هفته‌های آینده به چین و تعدادی از کشورهای آفریقایی نیز سفر کند.

حفظ آمازون؛ مهم‌ترین هدف مشترک

افزون بر گفت‌وگوها درباره ضرورت تلاش برای مقابله با تهدیدهایی که علیه دموکراسی وجود دارد، مهم‌ترین مساله‌ای که هر دو طرف روی آن اتفاق‌نظر داشتند، همکاری برای مقابله با تغییرات اقلیمی بود. در این سفر، مارینا سیلوا، چهره مطرح محیط زیستی برزیل که به عنوان وزیر محیط‌زیست انتخاب شده همراه لولا بود و دیداری با جان کری، فرستاده ویژه رییس‌جمهور ایالات‌متحده در امور تغییرات آب و هوایی داشت.

در صحبت‌های دو رییس‌جمهور نیز زمان زیادی به بحث در این باره اختصاص داده شد. روزنامه واشنگتن پست در این باره می‌نویسد: «مهم‌ترین موضوع در دستور کار مذاکرات، حفاظت از جنگل‌های بارانی آمازون بود. لولا داسیلوا بر تعهد کشورش برای توقف کامل جنگل زدایی تا سال 2030 میلادی تأکید کرد و خطاب به بایدن گفت که «می‌توانم اطمینان دهم ایالات‌متحده و سایر کشورهای جهان می‌توانند روی برزیل در مبارزه برای حفظ جنگل‌های بارانی آمازون حساب کنند.»

آمارهای دولتی در برزیل نشان می‌دهد جنگل‌زدایی در برزیل در سال 2021 به بالاترین میزان طی 15 سال گذشته رسیده بود و بولسانارو رییس‌جمهور پیشین این کشور تأکید داشت که برای توسعه صنعتی برزیل و افزایش بهره‌وری اقتصادی لازم است که مجوز تغییر کاربری این جنگل‌ها به سهولت صادر شود. در مقابل دولت جدید متعهد شده است که برای حفظ جنگل‌ها و به صفر رساندن جنگل‌زدایی تا سال 2030 تمام توان خود را به کار بندد و از هم‌اکنون نیز تلاش‌هایی را در این زمینه آغاز کرده است.

بایدن روز جمعه وعده داد که به منظور تخصیص مبلغی برای کمک به صندوق آمازون با کنگره کار خواهد کرد. او اشاره‌ای به میزان کمکی که ایالات‌متحده قرار است اهدا کند، نداشت اما تعهد او برای کمک، اولین تعهد ایالات‌متحده در این زمینه از زمان تاسیس صندوق آمازون از سوی نروژ در سال 2008 است. کشورهایی که در این زمینه همکاری می‌کردند در پی افزایش چشمگیر جنگل‌زدایی در برزیل در دوره بولسانارو فعالیت صندوق را به حالت تعلیق در آورده بودند.

جنگ اوکراین اصلی‌ترین نقطه اختلاف

در مجموعه دیدارهای روز جمعه، نشانه‌هایی از وجود اختلاف‌نظر در برخی موضوعات اساسی نیز در اظهارات دو رییس‌جمهور دیده می‌شد. جدی‌ترین موضوعی که به نظر می‌رسد میان دو کشور درخصوص آن اختلاف‌نظر وجود دارد مساله جنگ اوکراین است. به‌رغم اینکه لولا داسیلوا حمله نظامی روسیه به اوکراین را آشکارا محکوم می‌کند اما او معتقد است ولودیمیر زلنسکی و ناتو نیز به سبب سیاست‌هایی که پیش از جنگ اتخاذ کرده بودند، شایسته سرزنشند. لولا که تلاش دارد در این جنگ کاملا بی‌طرف باقی بماند، در هفته‌های اخیر درخواست کشورهای غربی برای فروش تسلیحات به اوکراین را رد کرده بود. 

برزیل در حوزه کشاورزی وابستگی قابل توجهی به روسیه دارد و براساس آمار سال 2021 حدودا یک‌چهارم از کل کود موردنیاز برزیل در حوزه کشاورزی از طریق واردات از روسیه تامین می‌شود.

در بیانیه مشترک رهبران برزیل و امریکا تصریح شد: «آنها از بابت نقض تمامیت ارضی اوکراین توسط روسیه و الحاق بخش‌هایی از خاک اوکراین به عنوان نقض آشکار قوانین بین‌المللی ابراز تاسف کرده و خواستار صلح عادلانه و پایدار شده‌اند.» به نوشته رویترز، لولا داسیلوا خواستار آن شد که مذاکرات صلح با مشارکت بازیگران بی‌طرف‌تر جهانی در قبال جنگ اوکراین رخ بدهد. او اظهار کرد که با بایدن بر سر این موضع خود گفت‌وگو کرده است و اضافه کرد که همین علاقه برای پایان یافتن این جنگ را نزد بایدن احساس می‌کند.

لولا داسیلوا پس از نشست با بایدن در جمع خبرنگاران گفت که پیشنهاد داده «گروهی از کشورهایی که مستقیم یا غیرمستقیم نقشی در جنگ ندارند» به منظور یافتن راه‌حل پایان جنگ وارد گفت‌وگو با دو طرف شوند.

نیویورک تایمز می‌نویسد: «درحالی که لولا می‌خواهد برای رسیدن به صلح میانجیگری کند، بایدن اختیار تصمیم‌گیری درباره این موضوع را کاملا به اوکراین واگذار کرده و تاکید کرده است که از هیچ راه‌حل سیاسی حمایت نخواهد کرد مگر اینکه آن راه‌حل از نظر اوکراین قابل قبول باشد.»

رییس‌جمهور برزیل صبح روز جمعه به وقت محلی هم در گفت‌وگو با کریستن امانپور، خبرنگار ارشد شبکه سی‌ان‌ان گفته بود کشوری که مورد حمله واقع شده باشد «حق دارد از خود دفاع کند» اما تاکید دارد که مایل به پیوستن به یکی از طرف‌های جنگ نیست و ترجیح می‌دهد «اشتباهی که روس‌ها انجام داده‌اند» اصلاح کند: «نمی‌خواهم به جنگ بپیوندم، می‌خواهم جنگ را پایان بدهم.»

سایه ایران بر دیدار  بایدن و لولا

موضوع ایران باز هم یکی از موضوعاتی بود که بر سفر یک رهبر خارجی به ایالات‌متحده سایه می‌انداخت. یک روز پیش از سفر لولا داسیلوا، خبرگزاری رویترز به نقل از منابع آگاه گزارش داد که، دولت برزیل«تحت فشار امریکا» مانع پهلوگیری دو کشتی جنگی ایرانی در بندر ریودوژانیرو شد. به نوشته رویترز، این تصمیم رییس‌جمهوری برزیل، به‌رغم مخالفت طولانی‌مدت وی با تحریم‌های امریکا علیه ایران و پایبندی به سیاست «بی‌طرفانه» در قبال تهران اتخاذ شده است. منابع دولتی برزیل اعلام کرده‌اند که این کشور در تاریخ ۱۳ ژانویه به دو ناو نیروی دریایی ایران به نام‌های «مکران» و «دنا» اجازه داد برای یک هفته از ۲۳ تا ۳۰ ژانویه در ریودوژانیرو پهلو بگیرند. وزارت خارجه برزیل اعلام کرده است که این مجوز باطل شده و پهلو گرفتن کشتی‌های ایران به بازه زمانی ۲۶ فوریه تا سوم مارس موکول شده است. روز جمعه خبرگزاری تسنیم به نقل از یک سخنگوی وزارت خارجه برزیل نوشت که این خبر رویترز تکذیب شده است. با این وجود برخی واکنش‌ها در ایالات‌متحده روایت دیگری را در درون خود دارد. مایکل مک کال، رییس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان امریکا در بیانیه‌ای اقدام لولا داسیلوا در به تعویق انداختن مجوز پهلو گرفتن ناوهای ایرانی را «غیرقابل قبول» خواند. در این بیانیه آمده است: «این کاملا غیرقابل قبول است که رییس‌جمهور لولا داسیلوا به جای ممنوع کردن ورود ناوهای ایرانی به برزیل، ورود آنها را به تعویق بیندازد.» رییس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان امریکا مدعی شده که یکی از این دو ناو به نام مکران مظنون به فروش تسلیحات به ونزوئلا  است. 

دیدار با ترقی‌خواهان

لولا داسیلوا، رییس‌جمهور چپ‌گرای برزیل محبوبیت زیادی در میان جناح چپ حزب دموکرات دارد. او روز جمعه پیش از رفتن به کاخ سفید با تعدادی از سناتورها و اعضای مجلس نمایندگان ایالات‌متحده ازجمله برنی سندرز، الکساندریا اوکازیو کورتز، رو خانا و پرامیلا جی‌پال دیدار کرده بود. براساس روایتی که او در توییتر خود منتشر کرده، اصلی‌ترین محور گفت‌وگو در این دیدارها «همکاری‌های بین‌المللی برای حفظ جنگل آمازون»، مقابله با اقتدارگرایی و تقویت روابط اقتصادی و سیاسی برزیل و ایالات‌متحده بود.