دلیل مقاومت باکتریایی در سربازان ایرانی حاضر در خط مقدم چه بود؟

از تاریخ ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰ میلادی زمانی که «صدام حسین» رئیس جمهور وقت عراق حمله نظامی را علیه ایران کشور همسایه آغاز کرد عراق در حال جنگ و منازعه بوده است.

به گزارش فرارو به نقل از ال پائیس؛ درگیری هشت ساله با ایران در فاصله سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸ میلادی، تهاجم نظامی علیه کویت در سال ۱۹۹۰ میلادی، دو جنگ علیه عراق توسط ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده و به دنبال آن اشغال عراق که در فاصله سال‌های ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱ میلادی و ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۱ میلادی رخ دادند و هم چنین منازعه تحمیل شده توسط داعش در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ میلادی مجموع منازعات رخ داده در عراق بوده اند.

در این میان نه صدام حسین که در سال ۲۰۰۶ میلادی به دار آویخته شد و نه ایالات متحده که کشور عراق را در وضعیتی بدتر از قبل قرار داد و نه تروریست‌های داعشی هیج یک در جنگ‌های ذکر شده پیروز نشدند. تنها پیروز در تمام آن جنگ‌ها باکتری‌ها بودند که به اکثر آنتی بیوتیک‌ها مقاوم شده اند خطری که هم چنین مرز سرزمینی‌ای نمی‌شناسد و می‌تواند به فراتر از مرز‌های عراق انتقال یابد.

مقاومت باکتریایی نسبت به آنتی بیوتیک‌ها امروزه بیش از مجموع ایدز و مالاریا باعث مرگ انسان‌ها در سراسر جهان می‌شود و تخمین زده می‌شود تا سال ۲۰۵۰ میلادی ۱۲ میلیون نفر در سال به دلیل ابر باکتری‌ها جان خود را از دست خواهند داد.

اگرچه تجزیه و تحلیل ژنتیکی نشان داده که برخی از باکتری‌ها پیش از کشف پنی سیلین توسط «الکساندر فلمینگ» باعث ایجاد واکنش تدافعی شده بودند با این وجود، علت اصلی مقاومت باکتریایی امروزی استفاده نادرست از دارو‌ها از جمله دارو‌های ضد افسردگی است. با این وجود، جبهه دیگری در مبارزه با باکتری‌ها باز شده و در آنجا نیز نبرد در حال شکست است: جنگ ها. به غیر از فلسطین هیچ کشوری در تاریخ به اندازه عراق در خاک خود جنگ ندیده است.

گروهی از محققان به سرپرستی «آنتوان ابوفیاض» میکروبیولوژیست دانشگاه آمریکایی بیروت تکامل مقاومت باکتریایی در عراق را بررسی کردند. اطلاعات زیادی از درگیری هشت ساله با ایران در دسترس نیست، اما او در مقاله خود که در نشریه پزشکی BMJ Global Health منتشر شده به جزئیات چنین مطالعه صورت گرفته‌ای بر روی سربازان ایرانی که در خط مقدم زخمی شده بودند پرداخته و وجود مقاومت باکتریایی را در آنان مشاهده کرده بود.

رایج‌ترین باکتری‌ها استافیلوکوکوس اورئوس بود که یکی از کشنده‌ترین باکتری‌ها است و در فهرست خطرناک‌ترین میکروب‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO) در زمره میکروب‌هایی قرار دارد که یافتن آنتی بیوتیک‌های جدید برای آن بسیار ضروری می‌باشد. استافیلوکوکوس اورئوس پیش‌تر نسبت به متی سیلین و وانکومایسین از خود مقاومت نشان داده بود.

ابوفیاض می‌گوید: مقاومت باکتریایی نسبت به آنتی بیوتیک‌ها همواره در جریان منازعات نظامی تهاجمی‌تر و آشفته‌تر است. در این میان عوامل مختلفی دخیل هستند: کمبود میکروبیولوژیست‌ها و کادر پرستاری و پزشکی، کمبود انواع آنتی بیوتیک ها، افراد آواره داخلی و سپس آلودگی فلزات سنگین وجود دارد. این امر می‌تواند باعث ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی در باکتری‌ها شود، زیرا فلزات سنگین نیز می‌توانند آن را به روشی مشابه از بین ببرند. این فلزات سنگین در جنگ به وفور یافت می‌شوند: کروم، مس، سرب، نیکل و روی برای تولید گلوله، موشک، توپ و وسایل نقلیه نظامی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در همین حال، سرب، جیوه، آنتیموان، باریم و بور بخشی از مواد منفجره هستند. این عناصر در محیط طبیعی نیز باقی می‌مانند و می‌توانند در جریان تخریب ساختمان‌ها نیز آزاد شوند. این گزارش خاطرنشان می‌سازد که از زمان جنگ ویتنام ثابت شده که بسیاری از گونه‌های باکتریایی سازوکار‌های مقاومتی برای مبارزه با سمیت فلزات سنگین ایجاد کرده اند.

به گفته نویسندگان این مطالعه ترکیب تمام این عوامل که به کمیت و تنوع زخم ها، جابجایی افراد آواره و پناهندگان و شرایط در بیمارستان‌های صحرایی نظامی افزوده می‌شود باعث ایجاد فشار انتخابی می‌شوند که به نفع ظهور ابر میکروب‌ها است.

هنگامی که اولین سربازان آمریکایی مجروح شده در جریان جنگ عراق در فاصله سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳ میلادی و هم چنین در جنگ افغانستان که در سال ۲۰۰۱ میلادی آغاز شد به کشورشان بازگردانده شدند رسانه‌ها و مراکز تحقیقاتی و علمی غربی متوجه بروز این مشکل در آنان شده بودند.

بیمارستان‌های ایالات متحده سربازانی با زخم‌هایی را درمان می‌کردند که بهبودشان دشوار بود اگرچه مقام‌های بهداشتی ارتش ایالات متحده اقدامات احتیاطی را انجام داده بودند. واقعیت آن بود که دبریدمان یا تمیز کردن زخم‌ها در طول عملیات جنگی بسیار دشوار بود و بافت آسیب دیده تا آنجا که لازم بود برای جلوگیری از عفونت بریده شد. علاوه بر این، درمان آنتی بیوتیکی تنها پس از کشت به منظور انتخاب مناسب‌ترین درمان انجام شد.

با این وجود، علیرغم اتخاذ تمام اقدامات احتیاطی ارتش ایالات متحده نتوانست از بازگرداندن چهار سوار آخرالزمان باکتریایی از عراق اجتناب ورزد: استافیلوکوکوس اورئوس، سودوموناس آئروژینوزا، که به طور طبیعی در برابر طیف گسترده‌ای از آنتی بیوتیک‌ها مقاوم است، کلبسیلا پنومونیه یکی از ناخواسته‌ترین‌ها در اتاق‌های اورژانس در مورد مراحعه کنندگان است و از همه ترسناک‌تر اسینتوباکتر بومانی. اسینتوباکتر بومانی ابر میکروبی است که به دلیل مقاومت گسترده ضد میکروبی خود در صدر فهرست سازمان جهانی بهداشت قرار دارد و توسط رسانه‌های آمریکایی "باکتری عراقی" لقب گرفته بود.

از بیش از ۵۰ هزار پرسنل نظامی ایالات متحده که در عراق و افغانستان زخمی شدند صد‌ها نفر حامل این باکتری‌ها بودند که در بیمارستان‌های ایالات متحده تحت درمان قرار گرفتند. بسیاری از سربازان نه به دلیل زخم‌های شان بلکه به دلیل عفونت‌های باکتریایی به ویژه از طریق سودوموناس آئروژینوزا و اسینتوباکتر بومانی یا ترکیبی از هر دو قطع عضو شدند. بر اساس گزارش سال ۲۰۱۸ میلادی مرکز ملی اطلاعات بیو تکنولوژی ایالات متحده یک سوم تلفات جنگی از عراق و افغانستان در طول بستری اولیه در بیمارستان دچار عفونت می‌شوند.

اگر در  آمریکا وضعیت چنین است وضعیت در میان افراد غیر نظامی و نظامی در عراق چگونه است؟ نویسندگان آن مقاله اشاره می‌کنند که هیچ داده جهانی‌ای در این باره وجود ندارد، اما مطالعات جزئی زیادی در بیمارستان‌های خاص انجام شده اند.

برای مثال، مطالعه‌ای در بغداد بر روی تقریبا ۵۰۰ نفر که در جریان حملات و درگیری با شبه نظامیان داعش در نیمه نخست سال ۲۰۱۵ میلادی مجروح شدند وجود گونه اسینتوباکتر بومانی در ۹۶ مورد از آنان را نشان داده بود. باکتری‌ها در ۸۷.۵ درصد از این موارد نسبت به ۱۲ خانواده آنتی بیوتیک مقاوم شده بودند. در موصل در شمال عراق کار پزشکان بدون مرز در بیمارستانی که در سال ۲۰۱۸ میلادی توسط این سازمان غیردولتی راه اندازی شد نشان داد که در ماه‌های نخست فعالیت آن مرکز ۴۰ درصد از پذیرفته شدگان دارای عفونت باکتریایی بودند. در آن زمان "ارنستینا رپتو" مشاور مقاومت آنتی بیوتیک آن بیمارستان مدعی شده بود: "از باکتری‌هایی که می‌توان جداسازی کرد اکثر قریب به اتفاق باکتری‌ها الگوی چند مقاومت را نشان داده اند که به طور خودکار باعث کاهش گزینه‌های درمانی می‌شوند".

پروتکل‌های علوم پزشکی اشاره می‌کنند اولین کاری که باید در مورد بیماران حامل یک ابر میکروب انجام داد در قرنطینه نگهداشتن آنان است. اگرچه این اقدامی اجباری در بیمارستان‌های نظامی امریکا بود، اما از عفونت بیمارستانی (عفونت‌های حاصل شده در طول فرایند دریافت مراقبت‌های بهداشتی که در زمان پذیرش وجود نداشتند) جلوگیری نکرد.

اطلاعاتی در مورد آن چه ممکن است در بیمارستان‌های عراق رخ داده باشد وجود ندارد. ابوفیاض خاطرنشان می‌سازد که این مشکل در داخل مرز‌های عراق مهار نشده است. او می‌افزاید: "کشف ژن آنزیم NDM-۱ در یک بیمار مجروح جنگی عراقی رخ داد که برای دریافت کمک پزشکی به هند رفته بود".

آنزیم متالو بتالاکتاماز ۱ دهلی نو در سال ۲۰۰۹ در سویه‌ای از کلبسیلا پنومونیه کشف شد و باکتری‌های تولید کننده آن را در برابر تقریبا تمام آنتی بیوتیک‌ها از جمله آنتی بیوتیک‌هایی که به عنوان آخرین راه حل استفاده می‌شوند مانند کارباپنم‌ها مقاوم می‌سازد. آن چه اوضاع را بدتر می‌سازد آن است که این ژن از طریق انتقال افقی ژن اصطلاحا پرشی به سویه‌ها و گونه‌های دیگر باکتری دارد.