چگونه بفهمیم که زلزله‌ای در راه است؟

خبرگزاری الجزیره نوشته که درباره واقعه هولناک زلزله سوالات بسیاری وجود دارد- که کارشناسان این امر در مطلب پیش‌رو تلاش کرده‌اند به بخشی از این سوالات پاسخ دهند.

به گزارش شفقنا از خبرگزاری الجزیره؛ زلزله در ساده‌ترین تعریف ممکن زمانی روی می‌دهد که زمین می‌لرزد. زلزله‌هایی که همه روزه صدها مورد از آن رخ می‌دهد که اغلب کسی متوجه آن‌ها نمی‌شود، مگر آن موارد عظیم که باعث خسارات بزرگ و تلفات جانی پرشمار می‌شوند.

زلزله «تقصیر» کیست؟

سطح زمین از کیلومترها سنگ سخت تشکیل شده است که به صورت پازلی از قطعات متحرک به نام صفحات تکتونیکی در کنار هم، روی دریایی از سنگ داغ و مایع قرار گرفته‌اند- که هنگام سرد شدن می‌غلتد و صفحات را به اطراف فشار می‌دهد و باعث زمین لرزه و آتشفشان می‌شود.

صفحات تکتونیکی همیشه در حال حرکت هستند، اما در بیشتر مواقع به هم قفل شده و هماهنگ با هم حرکت دارند، تا زمانی که اتفاقی زیرزمینی قفل از آن‌ها برداشته و آزادشان می‌کند تا در امتداد گسل‌ها بلغزند.

شدت زلزله را از کجا می‌توان فهمید؟

دانشمندان برای سنجش شدت زلزله از لرزه‌نگار استفاده می‌کنند که لرزش‌های زمین را مورد ثبت و سنجش قرار می‌دهد. این دستگاه‌ها که به صورت شبکه‌ای، در مقیاس منطقه‌ای و البته مقیاس بزرگ‌تر جهانی با هم مرتبط هستند، می‌توانند زلزله‌ها را از حداقل سه جنبه- مکان، مدت و اندازه- به ثبت برسانند. در نهایت، باید به این موضوع هم اشاره کرد که چند معیار مختلف اندازه‌گیری درباره زمین‌لرزه وجود دارد، که البته پرکاربردترینشان به بزرگی زلزله اشاره دارد و هر درجه در آن مقیاس 10 برابر بزرگتر از درجه قبلی است.

آیا یک زلزله می‌تواند باعث زمین‌لرزه دیگری شود؟

اگرچه زمین‌لرزه‌ها باعث ایجاد زمین‌لرزه‌های دیگر می‌شوند، اما درباره چگونگی وقوع این اتفاق بحث‌های زیاد و شدیدی بین دانشمندان وجود دارد. در واقع زمین‌لرزه‌ها دو تناقض عمده درباره چگونگی درک انسان از جهان طبیعی را برملا می‌کنند: اول این که در بازه‌های زمانی طولانی‌تر از تجربه بشری رخ می‌دهند و دیگر این که در اعماقی روی می‌دهند که بشر توانایی کافی برای مشاهده مستقیم‌شان را ندارد.

همیشه از دانشمندان پرسش می‌شود که آیا می‌توان زلزله را پیش‌بینی کرد؟ تیم رایت از مرکز رصد و مدل‌سازی زمین‌لرزه بریتانیا می‌گوید: «درباره زلزله پیش‌بینی کوتاه‌مدت ممکن نیست». با این حال سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده که رویدادهای جهانی زلزله را مستند می‌کند، یک صفحه وب دارد که به افشای افسانه‌های پیش‌بینی زلزله اختصاص یافته است.

رایت می‌گوید که «پس از یک زلزله بزرگ، حجم عظیمی از داده‌ها برای جمع‌آوری و رمزگشایی در دسترس است و برخی از آن‌ها واقعا مفید هستند. از این نظر می‌توان محاسباتی درباره مکان‌هایی که احتمال وقوع زمین‌لرزه‌ در آن‌ها وجود دارد می‌توان انجام داد».

او در حال حاضر منتظر داده‌های ارسالی یک ماهواره اروپایی است که بعد از زلزله‌های ششم فوریه برای اولین بار از جنوب ترکیه عبور کرده و وضعیت صفحه‌های زمین، گسل‌ها و مواردی از این دست را بعد از وقوع زلزله مورد محاسبه قرار داده است. رایت و گروهش این داده‌ها و ابزارها را برای اندازه‌گیری مقدار کل انرژی- که ممکن است در اثر زلزله در یک منطقه خاص آزاد شود- به کار گرفته و درباره سرعت آزاد شدن آن نیز با دقت قابل توجهی مدل‌سازی می‌کنند.

او می‌گوید: «فقط مشکل ما این است که واقعا نمی‌دانیم چه زمانی این اتفاق روی خواهد داد و آیا به عنوان مثال انرژی در حد ایجاد یک زلزله 8 ریشتری آزاد خواهد شد یا یک زلزله 10 ریشتری؟»

در مناطقی که به این ابزارها مجهز شده‌اند، هشدارهای اولیه زلزله را می‌توان چند ثانیه قبل از آغاز لرزه‌ها مثلا با کند کردن سرعت حرکت قطارها یا باز کردن درهای اضطراری ساختمان‌ها و قطارها به کار بست.