چرا روسیه مخالف دستیابی ایران به سلاح اتمی است؟/ برجام در برزخ به نفع مسکو است

بنیاد FRIEDRICH-EBERT-STIFTUNG که یک موسسه سیاسی آلمانی نزدیک به حزب سوسیال‌دموکرات آلمان است، درباره تاثیر حمله روسیه به اوکراین بر رویکرد مسکو نسبت به احیای برجام، گزارش مفصلی تهیه کرده است.

به گزارش روزنامه هم میهن در بخش هایی از این نوشتار آمده است:

حمله روسیه به اوکراین تأثیر چشمگیری بر رویکرد این کشور نسبت به برجام داشته است. پس از تهاجم، روسیه از تلاش برای پیشرفت معنی‌دار و به‌موقع در مذاکرات هسته‌ای یا مصون نگه داشتن آن از تنش‌های ژئوپلیتیک گسترده‌تر دست برداشت.

اتکای فزاینده روسیه به ایران برای حمایت اقتصادی و میدانی، توانایی و تمایل کرملین برای انتقاد از ایران را کاهش داد، چه رسد به اینکه ایران را به سمت پذیرش توافق سوق دهد. این به‌هیچ‌وجه به این معنی نیست که تغییر رویکرد روسیه در بهار و تابستان سال 2022 تنها عامل تعیین‌کننده در ممانعت از احیای توافق هسته‌ای بود، بلکه به این معناست که روسیه یکی از چندین عامل مهم است.

از اکتبر 2022، برخورد با اعتراضات داخلی ایران و اتکای فزاینده روسیه به پهپادهای ایرانی، موانع بزرگی را برای احیای برجام ایجاد کرده است. به نظر می‌رسد روسیه محاسبه کرده است که قرارگرفتن برجام در برزخ، ممکن است درحالی‌که به جنگ علیه اوکراین ادامه می‌دهد، به بهترین نحو منافع‌اش را تامین می‌کند چراکه از نظر اقتصادی، تحریم‌ها علیه تهران پابرجا خواهند ماند و در مقابل از تقویت بیشتر موقعیت تهران در برابر مسکو کاسته خواهد شد و در عین حال تجارت روسیه و ایران همچنان به رشد خود ادامه خواهد داد.

از نظر سیاسی، مسکو می‌تواند در رویارویی ژئوپلیتیکی گسترده‌تر با غرب، حتی در بحبوحه نامشخص بودن سرنوشت برجام، جمهوری اسلامی را محکم در کنار خود نگه دارد. روسیه با تحکیم روابط خود با تهران و با توجه به برتری جریانات تندرو در ایران در سال‌های اخیر، احتمالاً محاسبه کرده است که آینده برجام به به دلیل چشم‌اندازهای ناچیز نزدیک شدن تهران و واشنگتن، بی‌اهمیت خواهد بود.

با توجه به همکاری بی‌سابقه روسیه و ایران، برخی ناظران اخیراً هشدار داده‌اند که مسکو نه‌تنها ممکن است مانع از بازگرداندن برجام شود، بلکه حتی فعالانه از برنامه هسته‌ای ایران - حالا یا در آینده - حمایت ‌کند.

با این حال، به چند دلیل، به نظر می‌رسد که روسیه بعید است تا آنجا پیش برود که مستقیما از ایران در ساخت سلاح هسته‌ای حمایت کند، نخست به این دلیل که، روسیه احتمالاً با تضعیف قابل‌توجهی به واسطه جنگ در اوکراین خارج می‌شود، که این امر این کشور را مجبور خواهد کرد اتکای خود به زرادخانه‌های هسته‌ای استراتژیک و غیراستراتژیک خود را افزایش دهد. با فرض اینکه تسلیحات هسته‌ای در آینده برای روسیه اهمیت بیشتری پیدا کند، بعید است که از سایر بازیگران - حتی شرکای صاحب چنین سلاح‌هایی استقبال کند.

دوم اینکه داشتن سلاح هسته‌ای از سوی ایران، موقعیت چانه‌زنی تهران را در برابر روسیه بیشتر می‌کند و این هم به نفع مسکو نیست.

ثالثاً، با توجه به تصورات گسترده از همسویی بیشتر روسیه و ایران، مسکو احتمالاً مایل به نشان دادن تداوم یکدستی بین ایران و سایر بازیگران منطقه - اسرائیل، کشورهای عربی خلیج‌فارس و ترکیه - خواهد بود.

چهارم اینکه درحالی‌که تهران دوست مسکو است، روسیه باید حداقل احتمال اعتراضات بی‌سابقه و بی‌ثباتی داخلی در ایران را نه در کوتاه‌مدت، بلکه در میان‌مدت در نظر بگیرد. در صورت وقوع تغییرات جدی در ایران، روابط ایران با روسیه می‌تواند اساساً تغییر کند، در این صورت داشتن سلاح هسته‌ای توسط ایران می‌تواند یک کابوس استراتژیک برای مسکو باشد.

در نهایت، پیگیری ایران برای رسیدن به آستانه هسته‌ای برای خدمت به اهداف مسکو در بحبوحه رویارویی با غرب، کاملاً کافی است، زیرا باعث ایجاد عدم اطمینان در خاورمیانه و در نتیجه بسته شدن دست ایالات متحده برای تمرکز بر چین و روسیه می‌شود.

درحالی‌که این ملاحظات باید مانع از حمایت فعال روسیه از برنامه هسته‌ای ایران شود، نمی‌توان تصور کرد که کرملین - که توانش به واسطه جنگ در اوکراین مصرف می‌شود - هنوز تصمیم راهبردی در مورد اینکه تا چه حد می‌خواهد در حمایت از برنامه هسته‌ای ایران پیش برود، نگرفته باشد.

در زمان نگارش این مقاله، موانع بر سر راه احیای برجام بسیار زیاد هستند؛ از اوایل سال 2023، وضعیت در ایران بی‌ثبات است، اتکای روسیه به ایران در جنگ در اوکراین ادامه دارد، و دولت جدید اسرائیل قصد خود را برای مقابله با برجام اعلام کرده است.

در اواخر ژانویه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برآورد کرد که ایران اکنون اورانیوم بسیار غنی‌شده کافی برای ساخت «چند سلاح هسته‌ای» دارد. در ماه‌های آینده با منقضی شدن محدودیت صادرات موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد ایران ذیل برجام، تنش‌ها بیشتر خواهد شد.

روسیه در حال حاضر زمان میل به تقویت همکاری نظامی-دفاعی با ایران دارد و این میل با منقضی شدن بند محدودیت صادرات موشک‌های بالستیک ایران، بیشتر خواهد شد. اگر سه کشور اروپایی و واشنگتن با یکدیگر متحد شوند و تا قبل از اکتبر مکانیزم ماشه را فعال کنند، بسیار بعید است که مسکو تهران را برای پاسخی معتدل به غرب تحت فشار قرار دهد. هرگونه گام تنش‌زای ایران - در مورد غنی‌سازی، تعامل با بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا در سایر زمینه‌ها - ممکن است ناقوس مرگ برای توافق هسته‌ای را به صدا درآورد.