نقشه راه تهران در سفر رافائل گروسی چیست؟

سارا معصومی- رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سرانجام پس از چند ماه بگو و مگو در فضای رسانه‌ای با مقام‌های مسوول ایرانی به تهران سفر می‌کند. به گزارش رسانه‌ها، گروسی عصر روز جمعه به تهران خواهد رسید و دیدارهای رسمی او از صبح شنبه آغاز خواهد شد. گفته شده که دیدار با ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور هم به احتمال بسیار قوی در برنامه کاری گروسی قرار دارد. 

رافائل گروسی در روزهایی که مجموعه‌ای از اخبار ضد و نقیض پیرامون ایران در سطح بین‌المللی در جریان است و تنها چند روز مانده به نشست آتی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران سفر می‌کند. سفری که ظاهر فنی دارد، اما ابعاد سیاسی آن بر هیچ کس پوشیده نیست. 

مجموعه‌ای از اخبار بر سفر گروسی به تهران سایه انداخته است: 

1- مذاکرات علنی برای احیای برجام متوقف شده و روایت ایران و غرب هم درباره مذاکرات با واسطه میان تهران و واشنگتن بسیار متناقض است. طبق آخرین روایت نقل شده از حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، کاخ سفید پیامی از طریق فواد حسین، وزیر خارجه عراق مبنی بر آمادگی امریکا برای احیای برجام به تهران رسانده است. عمر این روایت البته کوتاه بود و ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه امریکا با رد آن ادعا کرد که هیچ پیامی با تهران رد و بدل نکرده و مدت‌هاست که احیای برجام در دستور کار دولت جو بایدن قرار ندارد. در چنین شرایطی می‌توان گفت که مدیرکل آژانس درحالی به ایران می‌آید که فعلا احیای برجام از کمترین شانس برخوردار است. همزمان به نظر می‌رسد که اروپا و امریکا ضمن ابراز ناامیدی از احیای برجام 2015، سناریو برجام کوچک را که نوعی توافق موقت است، پیگیری می‌کنند. 

2- رابطه ایران و غرب به دو دلیل عمده غیربرجامی بحرانی‌ترین روزهایش را پشت سر می‌گذارد. نخست ادعای حمایت نظامی ایران از روسیه در جنگ اوکراین به واسطه ارسال پهپاد و دوم ادعای سرکوب معترضان در ایران در چند ماه اخیر که به وضع حداقل پنج بسته تحریمی علیه ایران در این حوزه منتهی شده است. این دو اختلاف چنان سایه سنگینی بر رابطه ایران و اروپا انداخته‌اند که رابطه ایران با تروییکای اروپایی حاضر در برجام تا مرز قطع رابطه دیپلماتیک هم پیش رفت و در تازه‌ترین این موارد ایران پس از اخراج دو دیپلماتش از سفارتخانه این کشور در آلمان دست به اقدام مشابه زد و روز گذشته دو دیپلمات آلمانی هم از ایران اخراج شدند. این اختلاف‌ها عملا مذاکرات احیای برجام را به حاشیه رانده و یکی از اصلی‌ترین دلایل آن هم فشار افکار عمومی بر دولت‌های غربی به منظور عدم مذاکره با ایران در این مقطع است. 

3- اختلاف‌های میان ایران و آژانس در حوزه پادمانی که در یک‌سال و نیم اخیر به یکی از موانع احیای برجام تبدیل شده بود نه تنها حل نشده، بلکه افزایش هم یافته است. دو طرف دیگری را به گروگان گرفتن این پرونده به منظور اهرم فشار برای احیای برجام متهم می‌کنند و بسیار بعید است که این پرونده بدون پیشرفت در مذاکرات احیای برجام به شکل مستقل مختومه شود.

4- عدم احیای برجام 5 سال پس از خروج امریکا از این توافق به توسعه کمی و کیفی برنامه هسته‌ای ایران منتهی شده و همین موضوع به پرونده قطور جدیدی میان ایران و آژانس تبدیل شده که البته در زمینه تعهدات برجامی ایران نقش ناظر را برعهده دارد. فاصله گرفتن ایران از تعهدات برجامی و حتی فراتر رفتن توانمندی این کشور از سطح پیش از حصول برجام در سال 2015 عملا آژانس را در حوزه رصد و نظارت بر این برنامه دچار مشکل کرده و البته بر موارد مورد اختلاف دو طرف که هم نیاز به شفاف‌سازی را ازسوی ایران بیشتر می‌کند و هم می‌تواند به ابزاری برای تهدیدسازی از برنامه هسته‌ای ایران تبدیل شد، افزوده است. به عنوان نمونه در تازه‌ترین این موارد در گزارش آژانس به اختلاف‌های جدید اشاره شده است. 

به گزارش خبرگزاری فارس در گزارش جدید ادعا شده آژانس در تاسیسات فناوری اورانیوم اصفهان که از اواخر سال ۲۰۲۱ آماده استفاده بوده، اما مورد استفاده قرار نگرفته بین میزان مواد هسته‌ای دریافت و حل‌شده و میزان اعلام‌شده از سوی ایران تناقض پیدا کرده است. در جلسه فنی میان مقام‌های ارشد آژانس و مقام‌های ارشد ایران در تهران در روز ۲۳ فوریه، تهران این موارد اختلاف را پذیرفته و با همکاری با آژانس برای رفع آن موافقت کرده است.

آژانس همچنین گفته در حال انجام رایزنی‌هایی با ایران درباره منشا ذرات اورانیوم ۸۴درصدی کشف ‌شده در تاسیسات هسته‌ای فردو است.ایران طی نامه‌ای در روز ۲۰ فوریه درباره وجود ذرات اورانیوم 84درصدی در فردو گفته که ممکن است «نوساناتی ناخواسته در سطح غنی‌سازی» اتفاق افتاده باشد.

به گزارش «اعتماد»، اوایل بهمن ماه بود که خبرگزاری انگلیسی رویترز مدعی شد موفق شده به گزارش جدید آژانس بین‌الملل انرژی اتمی درباره ایران دسترسی پیدا کند. آژانس در آن گزارش مدعی شده بود ایران در مرکز فردو اقدام به ایجاد یک تغییر اعلام نشده در اتصال بین ۲ آبشار سانتریفیوژهای IR-6 کرده است. این آبشارها اورانیوم را با خلوص ۶۰درصدی غنی‌سازی می‌کنند. آژانس مدعی شده در جریان یک بازرسی اعلام‌ نشده در روز ۲۱ ژانویه از کارخانه غنی‌سازی سوخت فردو متوجه این تغییر شده است. در آن گزارش آمده بود: «مدیرکل (آژانس اتمی) نگران است که ایران بدون اطلاع‌رسانی قبلی اقدام به ایجاد تغییرات محسوس در اطلاعات طراحی مرکز غنی‌سازی سوخت فردو در ارتباط با تولید اورانیوم غنی‌شده با خلوص بالا کرده است.»

عدم احیای برجام و توسعه برنامه هسته‌ای ایران در کنار اراده سیاسی طرف غربی برای حفظ و حتی تشدید سیاست فشار حداکثری فضایی را ایجاد کرده که در آن طرف مقابل می‌تواند با اظهارنظرهای در ظاهر فنی پروژه امنیتی‌سازی پرونده ایران را پیش ببرد. بر همین اساس روز گذشته همزمان با انتشار خبر سفر رافائل گروسی به تهران، یک مقام وزارت دفاع امریکا ادعا کرد که ایران می‌تواند ظرف «حدودا ۱۲ روز» مواد هسته‌ای لازم برای یک بمب را تولید کند. براساس ترجمه خبرگزاری فارس، کالین کال، معاون وزارت دفاع امریکا، در جلسه‌ای در مجلس نمایندگان کنگره در پاسخ به سوال نمایندگان جمهوری‌خواه در این باره که چرا دولت جو بایدن می‌خواهد توافق هسته ۲۰۱۵ را احیا کند، گفت: «به این دلیل که پیشرفت برنامه اتمی ایران از زمانی که ما برجام را ترک کردیم قابل توجه بوده است. در سال ۲۰۱۸، زمانی که دولت قبلی تصمیم گرفت از برجام خارج شود، برای ایران حدودا ۱۲ ماه وقت می‌برد تا مواد هسته‌ای کافی برای یک بمب اتمی را تولید کند. حالا حدود ۱۲ روز وقت می‌برد. بنابراین به نظر من همچنان این دیدگاه وجود دارد که اگر بتوان این مساله را با دیپلماسی حل کرد و دوباره برنامه هسته‌ای این کشور را مهار کرد، بهتر از سایر گزینه‌هاست. اما الان، برجام در حالت انجماد است.»

نگاهی به موارد گفته شده در بالا نشان می‌دهد که طرف غربی در قالب سیاست فشار حداکثری علیه ایران که حوزه‌های سیاسی و اقتصادی را شامل شده، پیشرفت هسته‌ای ایران را بهترین ابزار برای اعمال این فشار می‌داند. تولید و حفظ فضای تقابل میان ایران و آژانس عملا می‌تواند دست طرف غربی را برای انتخاب هر سناریویی مقابل ایران باز نگه دارد.جمهوری اسلامی ایران در مقابل این صحنه‌آرایی در شرایطی که فضا برای احیای برجام در کوتاه‌مدت مهیا نیست باید از تقابل بیشتر با آژانس پرهیز کرده و فضای تعامل و گفت‌وگو با این نهاد را حفظ کند تا مانع از خارج شدن پرونده اختلاف‌ها از ریل فعلی و ورود آن به ریل منتهی به شورای امنیت شود. 

هرچند که به نظر نمی‌رسد سفر روز جمعه گروسی به تهران که یک روز طول خواهد کشید، بتواند از گره‌های کلاف اختلاف میان ایران و این نهاد کم کند، اما با توجه به نشست دوره‌ای شورای حکام که از روز دوشنبه هفته آتی آغاز می‌شود تهران باید بتواند مانع از صدور قطعنامه جدید علیه خود شود و واکنش شورا به عدم حل و فصل اختلاف‌های جاری میان آژانس و تهران را به یک بیانیه محدود کند. مدیریت اختلاف میان ایران و آژانس می‌تواند فضایی هم برای مذاکرات احیای برجام با خرید زمان بیشتر فراهم کند.