چرا غربی ها دومینوی ممنوعیت تیک‌تاک را دنبال می کنند؟

محمدحسین لطف‌الهی- برای دولت‌های غربی که تنش فزاینده با پکن در سال‌های آینده را ناگزیر می‌بینند، بستن راه‌های نفوذ چین و منافذی که این کشور از آنها برای جمع‌آوری داده استفاده می‌کنند یک ضرورت است؛ در یکی از مهم‌ترین گام‌ها در ماه‌های اخیر، آنها سراغ اپلیکیشن تیک‌تاک رفته‌اند.

دولت کانادا روز سه‌شنبه 28 فوریه استفاده از برنامه تیک‌تاک را در تمام تلفن‌های همراه هوشمندی که برای امور دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، ممنوع اعلام کرد و به لیست کشورهایی پیوست که یا محدودیت‌هایی را برای استفاده از این شبکه اجتماعی ویدیومحور محبوب وضع کرده‌اند یا با آغاز روندهای قانونی درصدد اعمال این نوع محدودیت‌ها هستند.

اوتاوا «نگرانی‌های امنیتی» در خصوص اینکه دولت چین ممکن است از این پلتفرم با بیش از یک میلیارد کاربر که بیشتر محتوای سرگرم‌کننده و کمدی دارد برای جاسوسی استفاده کند، به عنوان دلیل اصلی اعمال محدودیت‌ها ذکر کرده است. تیک‌تاک اتهامات مطرح‌ شده را رد کرده و در هفته‌های اخیر تلاش زیادی انجام داده تا دولت‌های غربی را قانع کند که این اپلیکیشن یک تهدید امنیت ملی برای آنها نیست.

با این وجود روند تحولات نشان می‌دهد که کشورهای غربی در این مسیر مصمم هستند و عملکرد تیک‌تاک و تلاش این شرکت برای قانع کردن دولت‌ها چندان موثر نخواهد بود. در ادامه به برخی کشورهای دیگری خواهیم پرداخت که تصمیم به اعمال محدودیت بر تیک‌تاک گرفته‌اند. 

هند

بیش از دو سال است که استفاده از تیک‌تاک در هند ممنوع شده است. این محدودیت درست پس از آن اعمال شد که در ژوئن 2020 طی درگیری‌های مرزی با نیروهای نظامی چین در هیمالیا، 20 سرباز هندی کشته شدند. در نتیجه این اتفاق، تنش‌ها میان پکن و دهلی‌نو به‌طور قابل توجهی افزایش یافت و دولت هند محدودیت‌هایی را علیه بیش از 50 اپلیکیشن چینی وضع و اعمال کرد. اپلیکیشن‌های تیک‌تاک و وی‌چت از جمله اپلیکیشن‌هایی بودند که استفاده از آنها از سوی دولت هند ممنوع اعلام شد.

به گزارش نشریه فوربس، در آن زمان تخمین زده می‌شد که تیک‌تاک در پی این اتفاق 6 میلیارد دلار از بازار بزرگ خود در بیرون از چین را از دست خواهد داد. پیش از محدود شدن استفاده از تیک‌تاک در هند، کمپانی بایت دنس که به عنوان کمپانی مادر تیک‌تاک شناخته می‌شود نزدیک به یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم در هند انجام داده بود تا زمینه را برای جذب کاربران بیشتر در هند فراهم کند با این حال، در نهایت ده‌ها میلیون کاربر هندی را از دست داد.

ایالات متحده

یک مقام ارشد کاخ سفید روز دوشنبه ۲۷ فوریه (۸ اسفند) اعلام کرد که سازمان‌ها و مراکز دولتی در ایالات متحده تنها ۳۰ روز برای حذف اپلیکیشن تیک‌تاک از تمام دستگاه‌های هوشمند فرصت دارند. 

ابلاغ این دستورالعمل از سوی دولت بایدن به قانونی بازمی‌گردد که چندی قبل نمایندگان کنگره امریکا به تصویب رساندند. در دسامبر ۲۰۲۲، در پی رشد روزافزون نگرانی‌ها از احتمال همکاری شرکت تیک‌تاک با پکن و تحویل اطلاعات کاربران امریکایی به حزب کمونیست چین، نمایندگان کنگره مصوب کردند که استفاده از اپلیکیشن تیک‌تاک در تمام‌ دستگاه‌های هوشمند متعلق به دولت امریکا ممنوع است.

تحلیلگران امنیت ملی در ایالات متحده معتقدند حزب کمونیست چین ممکن است از این اپلیکیشن برای انتشار اطلاعات دروغ، اطلاعات ناقص و دستکاری الگوریتم‌ها برای اثرگذاری روی آنچه کاربران امریکایی می‌بینند، سوءاستفاده کند.

اوایل ماه ژانویه لیزا موناکو، معاون وزیر دادگستری امریکا گفت که دولت چین از شرکت‌های حوزه تکنولوژی که در خارج از خاک این کشور فعالیت می‌کنند، می‌خواهد تا تمام داده‌های مهم خود را در اختیار مقام‌های چینی قرار دهند: «داده‌هایی که امروز جمع‌آوری می‌شوند، ممکن است فردا برای اهداف ترسناکی مورد استفاده قرار بگیرند. من شخصا هم از تیک‌تاک استفاده نمی‌کنم و به هیچ کس هم توصیه نمی‌کنم از این برنامه استفاده کند.»

رسانه‌ها پیش‌بینی می‌کنند که برخی قانونگذاران امریکایی ممکن است پا را فراتر از «ممنوعیت استفاده از اپلیکیشن تیک‌تاک در دستگاه‌های دولتی» بگذارند و فعالیت تیک‌تاک در امریکا را به کلی ممنوع اعلام کنند!

دولت چین روز سه‌شنبه 28 فوریه به این اقدام دولت امریکا واکنش نشان داد. مائو نینگ، سخنگوی وزارت امور خارجه چین گفت: «ما قاطعانه با اقدام اشتباه دولت ایالات متحده از جمله تعمیم مفهوم امنیت ملی، سوءاستفاده از قدرت حاکمیت و اعمال فشار غیرمنطقی بر شرکت‌های خارجی فعال در آن کشور مخالفیم.»

قرار است شو زی چو، مدیرعامل تیک‌تاک در ماه مارس در کمیته انرژی و بازرگانی مجلس نمایندگان امریکا حاضر شود و درباره ارتباطات این شرکت با حزب کمونیست چین، امنیت کاربران و نگهداری داده‌ها و تاثیر این برنامه روی کودکان توضیح دهد، اما مشخص نیست آیا این دیدارها نتیجه‌ای برای تیک‌تاک در پی خواهد داشت یا خیر. 

کمی پیش‌تر، در ماه دسامبر تیک‌تاک به جاسوسی از روزنامه‌نگاران امریکایی متهم شده بود. روزنامه گاردین در آن زمان گزارش داد که تعدادی از کارمندان این اپلیکیشن از داده‌های محرمانه و شخصی افراد برای یافتن منابع خبری روزنامه‌نگاران امریکایی استفاده کرده است. پس از افشای یک ایمیل داخلی در تیک‌تاک که وقوع این اتفاق را تایید می‌کرد، کمپانی بایت دنس 4 نفر از کارمندان ارشد خود را اخراج کرد.

تایوان

دولت مستقر در جزیره تایوان، استفاده از تیک‌تاک در تمامی دستگاه‌های هوشمند متعلق به دولت را ممنوع اعلام کرده و درصدد تعمیم این ممنوعیت است. دولت تایوان در پی تنش‌های فزاینده با پکن و تلاش‌های چین برای اتحاد دوباره با تایوان درصدد اعمال این محدودیت در سراسر جزیره و نه فقط بخش‌های دولتی است. 

دولت تایوان، آنچه در هند اتفاق افتاد به عنوان یک نمونه عینی از ممنوعیت کامل تیک‌تاک بررسی کرده اما هنوز در خصوص اجرایی کردن این تصمیم به نتیجه نرسیده است. به نوشته تایپه تایمز، دولت نگران است هزینه‌های اقتصادی و سیاسی که صرف اجرایی کردن این تصمیم می‌کند با مخالفت کاربران عادی و استفاده از وی‌پی‌ان‌ها بی‌تاثیر شود.

اتحادیه اروپا

در فاصله کوتاهی پس از اعلام تصمیم دولت کانادا برای محدود کردن استفاده از تیک‌تاک در دستگاه‌های متعلق به دولت، پارلمان اروپا هم اعلام کرد که استفاده از تیک‌تاک را در دستگاه‌های اداری متعلق به اتحادیه و همچنین دستگاه‌های شخصی که به ایمیل کاری مقام‌های اروپایی متصل است، ممنوع خواهد کرد.

پیش‌تر در هفته گذشته شورای اروپا و کمیسیون اروپا نیز محدودیت‌های مشابهی را اعلام کردند. در بیانیه کمیسیون اروپا آمده است: «این اقدام با هدف محافظت از کمیسیون در برابر تهدیدهای سایبری و همچنین جلوگیری از حمله‌های سایبری به کمیسیون انجام می‌شود.»

استرالیا 

نهادهای دولتی در استرالیا هم محدودیت‌هایی را برای استفاده کارمندان دولت و سایر قوا از تیک‌تاک اعمال کرده‌اند. به گزارش سیدنی مورنینگ هرالد، وزارت تغییرات آب و هوایی، وزارت انرژی، وزارت محیط‌زیست و آب، وزارت کشاورزی، شیلات و جنگل‌داری و وزارت‌ امور داخلی همگی اعلام کرده‌اند که کارمندان‌شان اجازه ندارند این برنامه را روی تلفن‌های کاری خود دانلود کنند.

اندونزی

اندونزی قوانین ویژه‌ای برای استفاده از تیک‌تاک وضع کرده و محدودیت‌ها برای استفاده از تیک‌تاک در این کشور تنها به امنیت کاربران یا تنش‌های ژئوپلیتیک با چین محدود نمی‌شود. اولین‌بار در سال 2018 دولت اندونزی استفاده از این اپ را ممنوع اعلام کرد و نگرانی در خصوص وجود محتوای غیراخلاقی در این پلتفرم را دلیل اصلی عنوان کرد. این محدودیت کمتر از یک هفته و پس از ارایه تعهد از سوی تیک‌تاک برای سانسور این محتواها لغو شود. با این حال همچنان محدودیت‌ها برای نهادهای دولتی پابرجا باقی مانده است.

پاکستان

دولت پاکستان تاکنون دوبار و به صورت موقت به دلیل وجود محتوای نامناسب استفاده از تیک‌تاک را محدود کرده است. با توجه به سابقه پاکستان در اعمال محدودیت‌های گسترده بر اینترنت داخلی این موضوع چندان عجیب به نظر نمی‌رسد و ریشه‌های اعمال این محدودیت در پاکستان با سایر کشورها متفاوت است. اوایل ماه فوریه دولت پاکستان استفاده از ویکی‌پدیا را به دلیل «محتوای کفرآمیز» محدود کرده بود.

افغانستان

حکومت طالبان سال گذشته میلادی برای جلوگیری از «گمراه شدن نسل جوان» استفاده از تیک‌تاک را ممنوع کرد. این ممنوعیت اعمال شد، اما گزارش‌های متعدد نشان می‌دهد کاربران افغانستانی توانسته‌اند با استفاده از وی‌پی‌ان از این محدودیت‌ها عبور کنند.