روزنامه اعتماد گزارش داد:
چگونه عکس‌ها و ویدئوها به ابزار جنگ بدل شد؟
تکنیک‌های اطلاعات منابع باز به ارتش اوکراین کمک می‌کند تا واحدهای نظامی روس را هدف قرار دهند.
شهاب شهسواری - بیستم مهر ماه سال جاری، الکسی لبدوف، سرباز روسی، وارد شبکه اجتماعی ف.کونتاکته (VK) پرطرفدارترین شبکه اجتماعی روسیه شد و عکسی از خود در لباس نظامی در حالت نشسته در یک چادر سفید منتشر کرد. البته او آن‌قدر زرنگ بود که صورت خود را با یک کلاه نقاب‌دار بپوشاند، اما مشکل اینجا بود که فراموش کرده بود محل دقیق ارسال پست را که در روستای اسوبودن در جنوب دونتسک بود، حذف کند. یک شرکت اطلاعات نظامی ارتش اوکراین به اسم مولفار (Molfar) این پست را بلافاصله پیدا کرد و آن را دراختیار تحلیلگران شاخه اطلاعات منابع باز (OSINT) قرار داد. این شاخه اطلاعات مولفار در عرض چند ساعت یک پرونده کامل از محل قرار گرفتن واحد نظامی لبدوف و دیگر همقطارانش آماده کردند. براساس این اطلاعات ارزیابی شد که محل ارسال عکس احتمالا یک پایگاه آموزشی نیروهای روسی و جدایی‌طلبان هوادار روسیه است. بعد از کشف دو تصویر دیگر از دو شبه‌نظامی هوادار روسیه که از همین محل منتشر شده بود در کنار برخی شواهد تایید‌کننده دیگر، این اطلاعات دراختیار سازمان اطلاعات اوکراین قرار گرفت.
دو روز بعد، در محلی که سرباز لبدوف عکس خود را ارسال کرده بود، یعنی ۴۰ کیلومتر عقب‌تر از خط مقدم روسیه، انفجار و آتش‌بار رخ داد. خدمات امنیتی اوکراین (SBU) خبر این حمله را در کانال تلگرامی خود اعلام کرد. مشخص نیست که چند نفر تلفات بر اثر این حمله بر جا ماند. اما عکس‌هایی که سرباز لبدوف بعدها در حساب کاربری خود در VK منتشر کرد، نشان می‌داد که او از حمله جان سالم به در برده است. این سرباز روس دیگر در عکس‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کند، اطلاعات جغرافیایی را حذف می‌کند.
خطاهای دیجیتالی عمده روسیه از سال ۲۰۱۴ و پیش از حمله به کریمه آغاز شد، زمانی که روس‌ها ادعا می‌کردند که نیرویی در کریمه ندارند، اما اطلاعات جغرافیایی عکس‌های پست شده ازسوی سربازان روسیه نشان می‌داد که مسکو در این مورد دروغ می‌گوید. به دلیل همین خطاها بود که از سال ۲۰۱۹ ارتش روسیه استفاده از تلفن‌های هوشمند را توسط سربازان حین انجام وظیفه ممنوع کرد.
تا پیش از این استفاده از اطلاعات منابع آزاد، ابزاری برای افشاگری در مورد اتفاق‌هایی که رخ داده است، ازجمله ادعاها در مورد نقش روسیه در حمله شیمیایی به شهر دوما در سوریه یا نقش شبه‌نظامیان هوادار روسیه در سرنگونی هواپیمای مسافربری خطوط هوایی مالزی بر فراز اوکراین استفاده می‌شد. اما به نظر می‌رسد این نخستین‌بار است که تکنیک‌های اطلاعاتی منابع باز مهندسی معکوس شده‌اند تا به جای اینکه اتفاق‌های گذشته را ارزیابی کنند، فعالانه برای هدف قرار دادن نظامیان و تجهیزات دشمن در میدان نبرد مورد استفاده قرار گیرند. استفاده از اطلاعات منابع باز برای هدف قرار دادن نظامیان باعث شده تا عملکرد اطلاعات عملیات در ارتش‌ها به شکل قابل‌توجهی تغییر کند. در اوکراین و دیگر نقاط این تغییرات باعث شده تا امکان پوشش خبری جنگ توسط شبکه‌های تلویزیونی و عکاسان خبری بسیار محدودتر شود. سرنوشت عکس سرباز لبدوف، فقط یکی از ۷ نمونه‌ای است که مولفار دراختیار فارن پالیسی درخصوص استفاده از اینترنت برای رهگیری سربازان روس قرار داده است. به گفته مولفار این اطلاعات پس از ارزیابی دراختیار اطلاعات اوکراین قرار می‌گیرد تا براساس آن برای حمله برنامه‌ریزی کنند. بخش خصوصی و داوطلبان، پرچمداران این تکنیک‌های اطلاعاتی هستند. شرکت مولفار بعد از اینکه کمپانی نوسفر، شرکت تخصصی فناوری‌های موشکی و ماهواره‌ای توسط یک ثروتمند اوکراینی خریداری شد، از افراد جدا شده از بخش ابزار دقیق نوسفر تاسیس شد. این شرکت که در اوکراین مستقر است، ۵۶ کارمند دارد و تخصص اصلی آن تحقیقات در حوزه کمپانی‌های خصوصی است، اما بعد از آغاز جنگ اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ از فرصت برای تنوع حوزه‌های کاری استفاده کرد. اداره خدمات امنیت اوکراین (SBU) به دلایل امنیتی حاضر به تایید همکاری با مولفار یا هیچ کمپانی ثالث دیگری نیست. آرتم استاروسیک، مدیرعامل مولفار می‌گوید: «تنها کاری که کردیم این است که دانش‌مان را از یک استارت‌آپ حوزه فضایی به حوزه کاربرد نظامی منتقل کردیم.» نخستین تماس استاروسیک با ارتش اوکراین، پیش از جنگ و زمانی بود که اداره خدمات امنیت اوکراین از مولفار برای آموزش نیروهای تازه استخدام‌شده این اداره برای استفاده از تکنیک‌های اطلاعات منابع باز دعوت کرد. وی می‌گوید: «درست دو هفته بعد از آن جلسه بود که به من خبر دادند با استفاده از تکنیک‌هایی که آموخته‌اند، توانسته‌اند نیروهای روس را پیدا کنند و آنها را هدف قرار دهند.»
مولفار از زمان آغاز جنگ از پشتیبانی مالی بنیاد پژوهش و توسعه غیرنظامی بهره‌مند شده است، یک موسسه غیردولتی که از حمایت وزارت دفاع امریکا و دولت بریتانیا برخوردار است. دی کوک، پژوهشگر مرکز پژوهش‌های استراتژیک و بین‌الملل در واشنگتن به فارن پالیسی می‌گوید که ورود مولفار به تحقیقات نظامی نشان‌دهنده رشد چشمگیر تقاضا برای خدمات اطلاعات منبع باز در یک دهه گذشته است. به گفته وی این تقاضا با آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین افزایش پیدا کرده است. کوک می‌گوید: «هر چند اطلاعات منبع باز قبلا برای افشای جنایات علیه حقوق بشر و اطلاعات گمراه‌کننده در جنگ‌ها، ازجمله در جنگ داخلی سوریه مورد استفاده قرار گرفته بود، این نخستین جنگ در جریان است که مزیت‌های استفاده از اطلاعات منبع باز در میدان نبرد به وضوح مشاهده می‌شود.»
دی کوک می‌گوید که بازار شرکت‌های خصوصی اطلاعات منبع باز رونق پیدا کرده است. به گفته وی، شرکت‌های اطلاعات تهدید مانند
Recorded Future و Janes، سکوهای تشخیص واقعه مانند Dataminr و شرکت‌های ارایه تصاویر ماهواره‌ای مانند Orbital Insight و Planet Labs در سال‌های اخیر توسعه بیشتری پیدا کرده‌اند. کوک می‌گوید که در واکنش به جنگ در اوکراین شرکت‌های تحقیقاتی مانند Ukraine Digital Verification Lab و OSINT for Ukraine و همچنین ابتکارهایی مانند Ukrainian Weapons Tracker یا the North Atlantic Fellas Organization به تازگی تاسیس شده‌اند که در این زمینه فعالیت می‌کنند. وی می‌گوید: «با تاسیس این شرکت‌ها و افزایش همکاری داوطلبان و حمایت سازمان‌های موجود مانند بلینگکت، جامعه اطلاعات منبع باز غیرنظامی در طول یک سال گذشته به شکل گسترده‌ای رشد کرده است.»
پنج سازمان بزرگ اطلاعاتی امریکا (Booz Allen Hamilton, CSRA, Leidos, SAIC, and CACI International) نیز تعهد بیشتری نسبت اطلاعات منابع باز پیدا کرده‌اند. درنتیجه براساس پیش‌بینی کمپانی ارزیابی VMR حجم بازار صنعت اطلاعات منابع باز که سال ۲۰۲۱ معادل ۵ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار بود پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به ۳۴ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار برسد. ۸ دهه پیش بود که دولت ایالات‌متحده امریکا اداره خدمات رصد بنگاه‌های خبری خارجی را تاسیس کرد. شرایط از آن زمان به شکل چشمگیری تغییر کرده است. برخلاف سال ۱۹۴۱ زمانی که فناوری ماهواره‌ای وجود نداشت، امروزه اخبار رسانه‌های خارجی می‌تواند به صورت اطلاعات قابل اقدام تبدیل شود.
درست مانند روسیه، اوکراینی‌ها هم اهمیت حفاظت اطلاعات عملیاتی را بعد از خطاهای اطلاعاتی مرگبار درک کردند. برای مثال بهار امسال بعد از گزارش شبکه تلویزیونی 1+1 اوکراین از تاسیسات تعمیر تانک در کی‌یف، متخصصان اطلاعات منابع باز روس توانستند مکان این تاسیسات را تشخیص دهند و ۱۵ آوریل این تاسیسات با موشک هدف قرار گرفت.
در مثالی دیگر از شناسایی محل استقرار نیروهای روس توسط مولفار، نیروهای اوکراینی توانستند تیپ بین‌المللی پیاتناشکا را در دونتسک هدف قرار دهند. مصاحبه پایگاه خبری هوادار روسیه به اسم دونتسک تایمز با مجری مشهور روس یولیا بارانووسکایا که در تلگرام منتشر شده بود، اطلاعاتی را در این مورد افشا کرد. این تیپ همچنین چندین ویدیو از پادگان خود به مناسبت سالگرد تاسیس در کانال تلگرامی خود منتشر کرده بود. این اطلاعات به علاوه برخی شواهد دیگر جمع‌آوری شده توسط مولفار کمک کرد که محل دقیق این تیپ شناسایی شود. حمله موفق به این پادگان با تصاویر ضبط شده توسط پهپاد از انفجار انبار مهمات تایید شد. در یک مثال دیگر سرگئی مارنکو، افسر ارتش روسیه محل حضور گردان ۱۸۵ تفنگ‌دار روسیه را در جمهوی خلق دونتسک با انتشار تصاویر ضبط شده توسط یک پهپاد که بر فراز محل پرواز کرده است، افشا می‌کند. این ویدیو بعدا در کانال تلگرامی فردی به نام ولادیمیر سولوویوف که بیش از یک میلیون دنبال‌کننده دارد و از حامیان روسیه است، منتشر می‌شود. مولفار همچنان به پیدا کردن هدف‌های نظامی ادامه می‌دهد و ادعا می‌کند که ماهانه ۱۵ هدف قابل اقدام را به اطلاعات اوکراین ارایه می‌دهد.
محدودیت‌های بیشتر برای خبرنگاران
دولت اوکراین با توجه به اهمیت اطلاعات منبع باز، به شکل گسترده‌ای آزادی روزنامه‌نگاران در اطلاع‌رسانی از خط مقدم و اماکن حساس نظامی را محدود کرده است. از ماه مارس ۲۰۲۲ فیلمبرداری از جابه‌جایی پرسنل ارتش، محل‌های گلوله‌باران شده، نام خیابان‌ها، ایستگاه‌های حمل و نقل عمومی، مغازه‌ها، کارخانه‌ها و دیگر تاسیسات نظامی و غیرنظامی قانونا منع شده و می‌تواند تا ۱۲ سال حبس برای متهم برجا بگذارد. به همین دلیل انتشار گزارش برای رسانه‌های تصویری بسیار مشکل شده است. خبرنگار فارن پالیسی می‌نویسد که به عنوان یک خبرنگار تلویزیونی برای او بسیار مشکل بود تا بتواند مجوز تصویربرداری از خط مقدم را از فرماندهان نظامی اوکراینی دریافت کند. در یک مورد وقتی که از محل سکوی پرتاب موشک گراد از دونتسک در حال عبور بودم، یک سرباز اوکراینی به من دستور داد تا فیلمبرداری از درون خودرو را متوقف کنم، چراکه از کنار تاسیسات صنعتی عبور می‌کردیم که به سادگی در قاب دوربین قابل تشخیص بود. جرمی بوون، خبرنگار مشهور جنگی بی‌بی‌سی می‌گوید حتی در دوران روزنامه‌نگاری پیشا دیجیتال هم تلاش می‌شد که خبرنگاران باعث لو رفتن محل استقرار نیروها نشوند. او می‌گوید: «همواره این درک مشترک وجود داشت که اگر یک آشغال تمام‌عیار نبودی، هیچ‌وقت عکس واید نمی‌گرفتی.» امروزه با فناوری دیجیتال، اتصال زنده و هوش مصنوعی، هر جزییات کوچکی از مجموعه‌ای از درختان گرفته تا سلسله جبال یا حتی نوع محصولات زراعی منطقه، می‌توان منطقه جغرافیایی محل تصویر را تشخیص داد، به خصوص زمانی که اطلاعات کافی در مورد حدود محلی که در آن فیلمبرداری انجام شده است، وجود داشته باشد. جرمی بوون می‌گوید: «تکنیک‌های اینچنینی تا ۱۰ سال پیش جواب نمی‌داد یا هنوز عمومی نشده بود، آن زمان زندگی برای گروه‌های فیلمبرداری تلویزیونی بسیار ساده‌تر بود. پیچیدگی‌های اضافه جدید، آن زمان وجود نداشت.»
انگیزه‌های مولفار از انتشار تکنیک‌های اطلاعاتی
اما اگر سری بودن آن‌قدر اهمیت دارد و مولفار توانسته است از خطاهای اطلاعات عملیات روسیه این اندازه بهره‌برداری کند، چرا این کمپانی اطلاعات خود را به نمایش گذاشته است؟ فارن پالیسی این موضوع را با یک کمپانی ثالث در میان گذاشته است. ارزیابی طرف سوم این است که هر چند اطلاعات مولفار بسیار باکیفیت است، اما انگیزه‌های این کمپانی چندان روشن نیست و شاید دنبال این هستند که تا چند ماه دیگر کمپانی را بفروشند. اما مدیرعامل مولفار نسبت به این اتهام واکنش نشان می‌دهد و آن را قبول ندارد. او می‌گوید: «الان زیاد به کسب و کار فکر نمی‌کنم.» ایتمار استاروسیک می‌گوید که اطلاعاتی که منجر به حمله به روس‌ها می‌شود باعث ضرر مالی شرکتش می‌شود و این ضرر را با کارهای تجاری دیگر می‌پوشاند. وی می‌گوید: «در حال حاضر هیچ دلیلی ندارد که به فکر منفعت باشیم، چراکه اگر این جنگ را ببازیم دیگر اوکراینی وجود نخواهد داشت تا در آن کار کنیم.»
ایلیا ویتیوک، از بخش امنیت سایبری اداره خدمات امنیت اوکراین، معتقد است که اقدام مولفار برای در به اشتراک گذاشتن اطلاعات خود با فارن‌پالسی یک خطای اطلاعات عملیات محسوب می‌شود. وی در پاسخ به فارن‌پالیسی درخصوص هرگونه رابطه با مولفار در شناسایی اهداف روس، حاضر به پذیرش ارتباط نمی‌شود. وی معتقد است که مولفار با ارایه چنین اطلاعاتی خود را در معرض ترور روسیه قرار داده است. او می‌گوید: «روس‌ها هم مامورانی در اینجا دارند. خیلی خطرناک است. ما برای افکار عمومی می‌گوییم که یک ارتش سایبری داریم که تعداد زیادی، حدود ۳۰۰ هزار نفر علیه روسیه در آن مبارزه می‌کنند، چه در آفند و چه در پدافند کمک می‌کنند. ما کارمان را انجام می‌دهیم. الان زمان مناسبی برای برملا کردن ارتباط‌ها نیست. شاید مولفار درک نمی‌کند که باید ساکت باشد.»
مدیرعامل مولفار می‌گوید که چندان نسبت به امنیت شخص خودش نگرانی ندارد و معتقد است که اکثر نفوذی‌های روسیه در ماه‌های ابتدایی جنگ بازداشت شده‌اند. او معتقد است که روس‌ها هم درک خوبی از اطلاعات منابع باز دارند و دلیل خطاهای اطلاعات عملیاتی آنها عمدتا به خاطر فقدان نظام و بی‌عرضگی عملیاتی است. او افشای دستاوردهای اطلاعاتی‌اش را یک پیروی تبلیغاتی می‌داند و می‌گوید که انتشار این دستاوردها باعث تقویت روحیه اوکراینی‌ها شود، روسیه را ضعیف نشان دهد و به سربازان اوکراینی هشدار دهد که از خط مقدم عکس منتشر نکنند. او می‌گوید: «فکر می‌کنم اصلی‌ترین هدف این است که به روس‌ها نشان دهیم از آنها نمی‌ترسیم.»
دیدگاه تان را بنویسید