پیشرفت روابط تهران و ریاض مستلزم کنترل جریان‌های افراطی است

قاسم  محبعلی، دیپلمات در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: بیانیه‌ای که روز جمعه در پکن میان ایران، عربستان و چین اعلام شد، در واقع گام نخست در بازگشت روابط دیپلماتیک میان تهران و ریاض بود. همان‌گونه که فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی اعلام کرده است، قرار است که در آینده دو کشور در خصوص مسائل منطقه با یکدیگر گفت‌وگو کنند. قطعا بازگشت روابط دیپلماتیک یک اقدام بسیار مهم است و دو کشور همسایه در هر حالتی باید باهم روابط دیپلماتیک داشته ‌باشند که متاسفانه در طول ۷ سال گذشته، دو طرف از این روابط محروم بودند. طبیعتا مسائل میان ایران و عربستان به عنوان دو رقیب منطقه‌ای با سابقه اختلافات گسترده، موارد پیچیده، مزمن و درازمدت است.

باید دید که مذاکرات بعدی میان ایران و عربستان چگونه پیش می‌رود و دو طرف تا چه اندازه می‌توانند مسائل موجود را حل و فصل کنند. بهبود روابط ایران و عربستان قطعا تاثیر مثبتی بر روابط ایران با کشورهای دیگر عربی می‌گذارد. به اعتقاد من یکی از موضوعات مهم در رابطه ایران و عربستان، موضوع مناسبات تهران با بحرین است.

مساله یمن، موضوع دیگری است که مورد توجه دو طرف قرار دارد. کشورهای دیگر مانند مصر و اردن هم اگر احساس کنند روابط ایران و عربستان به خوبی پیش می‌رود، قطعا تلاش خواهند کرد که روابط‌شان را با تهران بهبود ببخشند. پیشرفت روابط تهران و ریاض مستلزم این است که جریان‌های افراطی در منطقه کنترل یا جمع شوند.

خوشبینانه‌ترین حالت این است که گروه‌های افراطی منتسب به هر دو طرف از منطقه جمع شوند یا اینکه دست‌کم عملکرد این جریان‌ها در منطقه کنترل شود. کنترل شدن این گروه‌های تندرو و افراطی، نقش بسیار مهمی در بهبود مناسبات ایران با دیگر کشورهای منطقه نیز خواهد داشت. بند مهمی که در بیانیه روز جمعه مورد تاکید دو طرف قرار گرفته ‌بود، موضوع «عدم مداخله در امور داخلی» یکدیگر است.

از دیدگاه عربستان سعودی این عدم مداخله محدود به مرزهای عربستان نمی‌شود و آنها معتقدند که اجرای موفق این بند، عدم مداخله ادعایی ایران در همه کشورهای عربی منطقه است. یکی از نکاتی که در بیانیه مورد اشاره قرار گرفته است اجرای موافقت‌نامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان و موافقتنامه همکاری‌های امنیتی بود. اگر به عقب برگردیم، زمینه امضای این موافقتنامه‌ها اتفاقاتی بود که در میانه دهه ۱۳۷۰ در عربستان رخ داد و رویدادهایی از جمله انفجار برج‌های خبر عربستان، زمینه‌ساز بدبینی در روابط دو کشور شد.

بعد از روی کار آمدن دولت اصلاحات در سال ۱۳۷۶، ایران تلاش کرد تا زمینه حسن نیت را در روابط دو کشور فراهم کند و به همین دلیل دو توافقنامه همکاری‌های اقتصادی و امنیتی در سال‌های ۱۳۷۷ و ۱۳۸۰ با پیگیری دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ایران، حسن روحانی و رییس‌جمهور وقت، سید محمد خاتمی امضا شد.

عربستانی‌ها سوابق گذشته را به خوبی به خاطر دارند و معتقدند که اشاره به این دو توافقنامه به اصرار سعودی‌ها در این بیانیه گنجانده شده است. همانطور که اشاره کردم، بهبود مناسبات ایران و عربستان با کمتر شدن اثر جریان‌های افراطی در منطقه رابطه مستقیم دارد. حداقل اثر اختلاف میان ایران و عربستان این است که گروه‌ها و جریان‌های افراطی از آب گل‌آلود ماهی می‌گیرند و به تنش‌آفرینی در منطقه ادامه می‌دهند.

یکی از کشورهایی که بیشترین اثر را از فعالیت جریان‌های افراطی دیده است، عراق است. در عراق جریان‌های سنی افراطی هستند که با عربستان احساس قرابت بیشتر می‌کنند و جریان‌های شیعی وجود دارند که به ایران نزدیک هستند، بهبود روابط ایران و عربستان می‌تواند از میزان اصطکاک این گروه‌ها با یکدیگر بکاهد و شرایط عراق را به سمت ثبات بیشتر ببرد.