ترس کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از انتقام‌جویی ایران

محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان در راه‌رفتن روی طناب مهارت پیدا کرده است. آخرین اقدام متعادل‌کننده محمد بن‌سلمان ممکن است یکی از چالش‌برانگیزترین اقدامات او باشد. عربستان سعودی و ایران به همراه چین در تحولی غافلگیرکننده اعلام کردند که دو کشور خاورمیانه در حال برقراری مجدد روابط دیپلماتیک هستند.

به گزارش روزنامه هم‌میهن به نقل از responsible statecraft ،توافق ایران و عربستان در نشست مشاوران امنیت ملی دو کشور در چین حاصل شد. این توافق نمونه نادری از میانجیگری موفق چین در مناقشات خاورمیانه و هدیه احتمالی دو کشور خاورمیانه به پکن بود. عربستان سعودی پس از حمله ایرانی‌ها به سفارت این کشور در تهران در سال 2016 در اعتراض به اعدام یک روحانی برجسته شیعه سعودی، روابط خود را با تهران قطع کردند. یک روز قبل از اعلام توافق میان تهران و ریاض، امارات متحده عربی با توافق با ایران برای افزایش همکاری‌های هوانوردی، گامی فراتر برداشته بود.

سال گذشته امارات سفارت خود را در تهران که در زمان قطع روابط دیپلماتیک عربستان و ایران بسته بود، بازگشایی کرد. از سرگیری روابط ایران با عربستان ممکن شد، زیرا ایران ادراک تهدید خود از سوی عربستان سعودی به‌عنوان یک تهدید امنیتی را تغییر داد. البته تلاش‌های خلیج‌فارس برای جلوگیری از خارج شدن از کنترل اختلافات با ایران، جمهوری اسلامی را از افزایش توانایی‌های نظامی خود با افزودن اخیر یک ناو جنگی جدید و 95 قایق تندرو موشک‌انداز به ناوگان دریایی خود و دستیابی به سوخو روسی بازنداشته است.

مطمئناً، تسلیحات ایران با تسلیحات پیشرفته آمریکا و اروپا در عربستان سعودی قابل مقایسه نیست. با این حال، ارتش ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به‌شدت در تلاشند و ثابت کرده‌اند که در جبران نقص‌های ناشی از تحریم‌های سخت آمریکا خلاق باشند. با این وجود، این اعلامیه پس از گزارش‌هایی مبنی بر اینکه عربستان سعودی پیشنهاد کرده است که می‌تواند روابط دیپلماتیک رسمی با اسرائیل در ازای تعهد قانونی الزام‌آور ایالات متحده به امنیت خلیج‌فارس، حمایت ایالات متحده از برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز عربستان سعودی و فروش گسترده‌تر تسلیحات آمریکا به این پادشاهی برقرار کند. تهران احتمالاً این تحول را هدف قرار دادن جمهوری اسلامی می‌داند. برقراری مجدد روابط بین ریاض و تهران پیشنهاد سعودی‌ها به آمریکا را از روی میز برنمی‌دارد.

در هر صورت، توافق اخیر، عربستان سعودی و ایران را به‌عنوان بازیگران سازنده در کاهش تنش‌های منطقه‌ای معرفی می‌کند، مشروط بر اینکه این توافق به پایان جنگ در یمن و جنگ‌های نیابتی در جاهای دیگر کمک کند. علاوه بر این، این توافق می‌تواند جان تازه‌ای به تلاش‌های تاکنون شکست‌خورده برای احیای توافق بین‌المللی ۲۰۱۵ بدهد. عربستان سعودی، مانند امارات، جنگ مخفی اسرائیل علیه ایران را که شامل حملات به اهدافی در جمهوری اسلامی و سوریه است، دوست دارد.

در عین حال، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس می‌ترسند که هدف انتقام‌جویی ایران باشند. تعهد دفاعی ایالات متحده می‌تواند این ترس را کاهش دهد. همچنین در لحظه‌ای که برقراری مجدد روابط سعودی با ایران می‌تواند داینامیک رقابت دو کشور را تغییر دهد، اسرائیل نیز ممکن است جسورتر شود.

در اوایل ماه جاری، دریادار علیرضا تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران، به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در مورد حمایت از اقدامات مخفی اسرائیل هشدار داد. او گفت:«اگر بخواهند از خاک هر کشوری به ما حمله کنند و یا از حریم هوایی هر کشوری سوءاستفاده کنند، ما در واقع دو برابر پاسخ می‌دهیم و هر منطقه‌ای را که از آن توطئه‌ای علیه منافع ایران سرچشمه می‌گیرد، در هم می‌کوبیم.»

با این حال، ترس از تلافی ایران ممکن است نگرانی کمتری در مذاکره بر سر یک توافق آمریکا، عربستان سعودی و اسرائیل ایجاد کند. علاوه بر این، عادی‌سازی روابط عربستان با ایران ممکن است این ترس‌ها را بیشتر کاهش دهد. سود یک معامله سه‌جانبه مشهود است. این امر به بن‌سلمان امکان می‌دهد فوری‌ترین نیازهای دفاعی خود را برطرف کند، به‌طور قابل‌توجهی ترسیم مجدد نقشه ژئوپلیتیک خاورمیانه را پیش ببرد و چارچوبی برای روابط پادشاهی عربستان با ایالات‌متحده و چین ایجاد کند. در صورت منعقد شدن توافق با اسرائیل، این معامله ستونی از نظم جهانی قرن بیست‌ویکم در ابتدای دوقطبی شدن و در نهایت سه‌قطبی شدن با حضور ایالات متحده و چین به‌عنوان ابرقدرت‌های اولیه ایجاد می‌کند که در مرحله بعدی هند نیز می‌تواند به آن ملحق شود.