سناریوی نظامی مشترک ایران و روسیه چیست؟

ایران و روسیه در آستانه امضای توافقنامه جامع همکاری هستند. مدت‌ها بود که روابط بین این دو رقیب تاریخی به دلیل ناتوانی طرفین در رسیدن به پتانسیل‌های خود، موفقیتی نداشت. اما چرخش تهران به سمت مسکو در طول جنگ اوکراین، داینامیک روابط طرفین را تغییر داد. در واقع، این دو قدرت اوراسیا در نهایت توانستند نقاط مشترکی در مورد مسائل مهم جهانی و منطقه‌ای پیدا کنند.

به گزارش هم میهن به نقل از استیمسون، از منظر تاریخی، همگرایی ایران و روسیه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از اواخر قرن شانزدهم، زمانی که مسکو و تهران دوره صفوی موضع مشترکی علیه امپراطوری در حال گسترش عثمانی داشتند، هرگز تا به این حد نزدیک نبوده‌اند.

البته بیشتر ایرانی‌ها هنوز به روس‌ها بی‌اعتماد هستند و به یاد دارند که چگونه شوروی، امپراطوری و بعداً بخش‌هایی از ایران را اشغال کردند. با این حال، روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 به‌عنوان یک تهدید ضعیف تلقی شد. روسیه پس از فروپاشی شوروی به تامین‌کننده مهم تسلیحات و فناوری هسته‌ای ایران تبدیل شد.

با توجه به اینکه هر دو کشور در حال حاضر توسط غرب منزوی شده‌اند، اتحاد در حال ظهور آنها براساس مخالفت مشترک با سلطه غرب و همچنین نیاز متقابل به یکدیگر برای دور زدن تحریم‌ها، بنا نهاده شده است. ایران می‌تواند بسیار عمل‌گرا باشد.

مقامات تهران دیده‌اند که چگونه روسیه در جاه‌طلبی‌های خود برای تحمیل کامل اراده خود بر اوکراین شکست خورده است و روسیه را وادار به وابستگی به قدرت‌های اوراسیا کرده است. اگر قبلاً تهران برای اجرای پروژه‌های متعددی که مدت‌ها متوقف مانده بود تلاش ناموفق داشت، اکنون این روسیه است که بیشتر به ایران نیاز دارد.

کریدور بین‌المللی ترانزیت شمال-جنوب اجرایی می شود؟

درباره افزایش همکاری نظامی و سایبری میان دو کشور، مطالب زیادی نوشته شده است. به همین خاطر روابط تجاری رو به رشد و توسعه برنامه‌ریزی شده کریدور بین‌المللی ترانزیت شمال-جنوب کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این ابتکار در اوایل دهه 2000 مطرح شد اما به دلیل عدم سرمایه‌گذاری به دلیل تحریم‌های غرب علیه ایران محقق نشد.

در آن زمان، روسیه نیز علاقه کمتری به تجارت با جنوب داشت. با این حال، با توجه به جنگ در اوکراین، این کریدور اهمیت جدیدی پیدا کرده است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در ژوئیه سال 2022 از تهران بازدید کرد و هر دو طرف متعهد شدند که تکمیل کریدور را دنبال کنند. ایران امیدوار است تا سال 2025 شاهد راه‌اندازی این مسیر باشد.

کریدور شمال-جنوب، زمان ترانزیت از هند به اروپا را کوتاه می‌کند و می‌تواند بنادر روسیه را به خلیج‌فارس و اقیانوس هند متصل کند. این کریدور از سه شاخه اصلی تشکیل شده است: ترانس خزر، یک شاخه غربی در امتداد ساحل غربی دریای خزر، و یک مسیر آسیای مرکزی از طریق ترکمنستان. علاوه بر این، برای ایران، این کریدور دسترسی به 10 شهر با جمعیت یک میلیون مصرف‌کننده یا بیشتر را در امتداد رودخانه ولگا باز می‌کند. همچنین این کریدور مسیر پیوندی به آسیای مرکزی و بنادر بالقوه آذربایجان و گرجستان در دریای سیاه است.

با این حال، لازم به ذکر است که تکمیل این کریدور آنقدرها هم تضمین‌شده نیست. بهره‌برداری از این کریدور به متغیرهای زیادی بستگی دارد؛ از جمله روابط پرتنش ایران و آذربایجان، که از زمان پیروزی قاطع باکو در جنگ دوم قره‌باغ در سال 2020 بی‌ثبات شده است. از آنجایی که شاخه غربی این کریدور از خاک آذربایجان عبور می‌کند، خیلی به این بستگی دارد که آیا باکو و تهران بتوانند اختلافات خود را کاهش دهند یا خیر.

تحلیلگران روابط ایران و روسیه معمولاً به اختلافات دیگری اشاره می‌کنند که از لحاظ تاریخی روابط بین دو کشور را با مشکل مواجه کرده‌اند. با این حال، این بار تفاوت‌ها کمتر برجسته می‌شوند. جمهوری اسلامی همیشه با نظم جهانی به رهبری آمریکا مخالف بوده است، اما روسیه در عین بی‌اعتمادی و حتی دشمنی با غرب، تعاملاتی هم با غرب داشته است. با این حال، پس از تهاجم به اوکراین، تردید مسکو از بین رفته است و تهران و مسکو یک سناریوی رادیکال و نظامی برای برهم زدن نظام لیبرال و ایجاد یک نظم چندقطبی واقعی دارند.