زلزله در دیپلماسی منطقه

بسیاری تعجب کرده‌اند که پس از تنش‌زدایی اخیر با میانجیگری چین بین عربستان سعودی و ایران، چگونه می‌توان به تلاش‌های کشورهای عربی برای ادغام مجدد سوریه در منطقه فکر کرد. روابط بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، با ایران و حزب‌الله چگونه می‌تواند بر این بازسازی رابطه تاثیر بگذارد؟ آیا ما امروز شاهد ترسیم اجزای یک نقشه راه هستیم که به معنای بازگشت اساسی- نه فقط تشریفاتی- سوریه به جمع است؟

به گزارش اعتمادآنلاین، به نقل از نشنال، عربستان سعودی میزبان نشست بعدی اتحادیه عرب خواهد بود که ماه آینده برگزار می‌شود و گمان می‌رود در حال تهیه پیش‌نویس یک دستور کار عملگرایانه باشد که دیدگاه و رویکرد جدید رهبری عربستان را به نمایش بگذارد. این رویکرد چیزی فراتر از بداهه‌نوازی است. پیام ریاض منسجم است حتی اگر بیش از حد خلاصه هم به نظر برسد.

نویسنده این مطلب در ادامه ادعا کرده بشار اسد به تدریج  ممکن است فکر کند که پیوند مجدد با کشورهای عربی- به تدریج و به عنوان بخشی از یک توافق منطقه‌ای– طناب نجات او از اتکای کامل به سایر بازیگرانی  خواهد بود که در این سالها دمشق به آنها متکی بود.

تصور می‌شود پیشنهاد کشورهای عربی به اسد، تعهد برای کمک به بازسازی سوریه، کاهش انزوای آن و ایجاد پلی بین این کشور و جهان خارج باشد که شامل تلاش‌های جمعی برای مهار تدریجی نفوذ برخی بازیگران در سوریه است.  از نظر بسیاری از کشورهای منطقه، نفوذ بیشتر اعراب در سوریه می‌تواند برای مردم سوریه اطمینان‌بخش باشد و به نفع اسد است که بخشی از این تلاش برای اطمینان‌بخشی به مردمش باشد. اما چنین نتیجه‌ای احتمالاً تنها در ازای تعهدات الزام‌آور بشار اسد به دست می‌آید. این تعهدات هم عناصر یک معامله جدی هستند، نه یک اتحاد مجدد.

نویسنده در ادامه ادعا می‌کند احتمالاً اسد باید به عنوان بخشی از نقشه راه برای آشتی با اعراب از حزب‌الله لبنان هم فاصله بگیرد. به ویژه پس از تنش‌زدایی ایران و عربستان، این امکان وجود دارد که ایران اجازه برخی تغییرات سیاسی در سوریه را بدهد و روسیه با آن مخالفت نکند. در واقع، مسکو امروز سوریه را به چشم یک بار بر شانه‌اش می‌بیند و باید انرژی خود را بر جنگ در اوکراین متمرکز کند. ایران ممکن است با امتیازاتی در چارچوب یک توافق برای عادی‌سازی روابط با سایر کشورهای عربی و تضمین تسهیلات اقتصادی ناشی از آن و همچنین امکان لغو تحریم‌های آمریکا در صورت پایبندی به تعهداتش موافقت کند.

دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، تا حدودی از تحولات خاورمیانه، که چین را به‌اصطلاح در صندلی راننده نشانده، ناراحت است، اما در عین حال، واشنگتن کاملاً با این رویه مخالف نیست. در واقع، واشنگتن می‌گوید از تحولاتی که می‌تواند به جلوگیری از درگیری با ایران کمک کند استقبال می‌کند. علاوه بر این، دولت بایدن طرفدار این است که کشورهای عربی با حمایت از یک روند سیاسی در سوریه و متقاعد کردن اسد برای امتیاز دادن به مخالفان، جایگزین روند آستانه شوند.

همچنین اگر تلاش‌های کشورهای عربی که روابط خود را با اسرائیل عادی کرده‌اند، به ایجاد فضایی بینجامد که سوریه را به تدریج وارد یک روند جامع کاهش تنش در درگیری‌های باقی‌مانده با اسرائیل کند، برای دولت بایدن یک اتفاق خوشایند خواهد بود. امروزه، استراتژی کلان کشورهای حاشیه خلیج فارس، به ویژه کاهش، اجتناب و حل و فصل مناقشات در سراسر خاورمیانه، از طریق رویکردی تدریجی و نوع متفاوتی از تعامل دیپلماتیک است.

شاهزاده محمد بن سلمان در جریان نشست ابتکار سرمایه‌گذاری آینده در ریاض در سال 2019، آرزوهای سعودی در حوزه دیپلماسی را توضیح داد؛ زمانی که او درباره رویای تبدیل خاورمیانه به اروپای دیگر صحبت کرد و از نظریات ایدئولوژیک و سیاست‌های افراطی فاصله گرفت.

محمد بن سلمان سپس در اجلاس امنیت و توسعه جده در سال گذشته میلادی با حضور رهبران شورای همکاری خلیج فارس، ایالات متحده، مصر، عراق و اردن، بر تامین امنیت، ثبات و رفاه به عنوان اولویت تاکید کرد و از ایران خواست با کشورهای منطقه همکاری کند و به بخشی از این چشم‌انداز آینده تبدیل شود.

میزبانی عربستان سعودی از نشست سران اتحادیه عرب در ماه مه، نقطه عطف مهم دیگری در زمینه اجرای عمل‌گرایانه این چشم‌انداز، به ویژه در پی توافق با ایران، خواهد بود. سوریه می‌تواند یک میدان آزمایش باشد. اگر همان‌طور که بسیاری انتظار دارند، بشار اسد واقعاً آماده است تا اتکای خود به روسیه، ایران و حزب‌الله را با اصلاحات داخلی، گفت‌وگو با مخالفان و پذیرش بازگشت آوارگان سوری جایگزین کند، می‌توان گفت شاهد کودتایی در دیپلماسی منطقه‌ای هستیم. البته کلید موفقیت این پروژه در اجرای صادقانه و واقعی است.

این مساله برای بشار اسد آسان نخواهد بود. کسانی که با این روندها آشنا هستند می‌گویند هر اتفاقی به تدریج رخ خواهد داد و باید اعتمادسازی را به هدف نهایی تبدیل و با احتیاط در جهت نیل به آن حرکت کرد.