عادی‌سازی روابط تهران با ریاض و احتمالا مصر شاید پیش زمینه‌ای برای عادی‌سازی روابط اسرائیل و اعراب شود

دیاکو حسینی کارشناس مسائل بین الملل در پاسخ به این سوال که به نظر می رسد روابط ایران و اعراب رو به پیشرفت است و به سوی همگرایی پیش می روند. چه آینده ای با توجه به این موضوع پیش بینی می شود و آیا این روابط می تواند مقطعی باشد؟ توافق ایران و عربستان چه اندازه پایدار خواهد بود؟ اظهار داشت: آنچه که ما نمی دانیم بیش تر از چیزهایی است که می دانیم. چون توافق بین ایران و عربستان تا امروز محرمانه باقی مانده و ما حتی نمی دانیم که شامل چه موضوعاتی است و چه جزئیاتی را در بر می گیرد! از این رو در ارتباط با اینکه مناسبات چقدر می تواند پایدار باشد باید ابتدا از جزئیات با خبر باشیم و بدانیم تا چه عمقی از مسائل بین طرفین مورد توافق واقع شده است و چون این نکات را نمی دانیم ناتوان از قضاوت هستیم. بنابراین فارغ از این مساله می توان این واقعیت را دید که روابط میان ایران و عربستان در طول دوره خود و در قرن گذشته همیشه با فراز و فرود همراه بود.

به گزارش شفقنا، بخش هایی از گفت و گوی حسینی را در ادامه می خوانید:

• ایران و عربستان از جهات مختلف رقبای هم بودند و در این دوره خاص از تاریخ که شاهد افول نسبی قدرت آمریکا در جهان و ظهور قدرت های آسیایی رقیب هستیم پویایی رقابت بین ایران و عربستان هم طبیعتا انرژی دوباره ای گرفته و در سال های نزدیک و در آینده هم ادامه خواهد داشت تا ایران و عربستان حوزه نفوذ خود و جایگاه و سلسله مراتب خود را در عرصه قدرت منطقه ای تعریف کنند. طبیعتا در موضوعاتی دچار تضاد منافع هستند که تنش ایران و عربستان را بالقوه افزایش می دهد اما تمام این ها به شکلی از تفاهم وابسته است که صورت گرفته و باید دید چه موضوعاتی را در بر گرفته است.
• من فکر می کنم آمریکایی ها این تمایل را دارند که رابطه ایران و عربستان بهبود پیدا کند هر چند نقش اصلی را در این ماجرا طرفین و همینطور چین بر عهده داشتند ولی حمایت آمریکا نیز وجود دارد. آمریکا تلاش می کند با ایجاد ثباتی ماندگار در این منطقه نیاز به مداخله خود را کمتر کند تا هم هزینه هایی که آمریکا متقبل می شود کاهش پیدا کند و هم آمریکا این توانایی را به دست بیاورد که بر روی مناطق اولویت دار خود بخصوص در شرق آسیا تمرکز پیدا کند. این گرایش از دوره اوباما در آمریکا شکل گرفت و در دوره های بعد هم به اشکالی ادامه پیدا کرد و امروز می بینیم با شدت بیشتری پیش می رود. در عین حال چین هم به عنوان قدرت شماره دوم در جهان این تمایل را دارد و بخاطر حفظ کریدور های انرژی و همینطور بازار های صادراتی خود در این منطقه و در شمال آفریقا به چنین ثباتی نیاز دارد و تفاهم ایران و عربستان و ثبات در روابط آن ها می تواند یکی از فاکتور های ثبات منطقه ای به نفع چین باشد. بنابراین شرایط منطقه ای مهیای این کار است. تنش های منطقه ای کمتر شده است و در عراق و لبنان و سوریه و یمن تنش ها کمتر شده و مطابق این توافق آرامش بوجود آمده است. تمام شرایط مهیا است تا ایران و عربستان در آینده روابطی پیش بینی پذیر را دنبال کنند و روابط کمتر خصمانه باشد در عین حال تمام این پس زمینه ها بدون توجعه به جزئیات توافق کامل نیست و باید آن ها را هم در نظر گرفت که متاسفانه در حال حاضر به آن ها دسترسی نداریم.
• حسینی در مورد اینکه تمایل عربستان به توافق با ایران در این اتفاق مهم موضوعی برجسته است. آیا عربستان اهدافی بلند مدت را دنبال می کند؟ آیا می توان گفت عربستان نیازمند امنیتی اقتصدی و سیاسی برای اهداف بلند پروازانه خود است. بخصوص در آینده ده ساله اینچنین است و از این رو خود به سمت توافق با ایران آمده و دیگر کشور های عربی را به ایجاد رابطه با ایران ترغیب می کند؟ گفت: بعد از حمله آمریکا به عراق در سال 2003 و بعد از بهار عربی و سپس تشدید رقابت هایی که بین ایران و عربستان سعودی بوجود آمد این نکته در منطقه برجسته شد که نمی توان ایران را نادیده گرفت.
• با وجود تحریم ها و تهدید های نظامی علیه ایران همچنان تلاش های ایران برای دفاع از منافع خود که ستون اصلی آن محور مقاومت بود ادامه داشت. در این بین چندین بار شاهد تهدید شدن منافع عربستان بودیم چه از طریق یمن و چه از طریق حملات مستقیم علیه تاسیسات نفتی عربستان که قاعدتا باید عربستان را به این درک می رساند که افزایش تنش با ایران می تواند مستقیما به منافع عربستان و ثبات و امنیت داخلی اش آسیب بزند.
• برخلاف انتظار سعودی ها آن ها حمایت هایی را که مورد انتظارشان بود از طرف آمریکا دریافت نکردند. آمریکایی ها حاضر نبودند بخاطر عربستان سعودی و این نوع تنش های منطقه ای جنگی ویرانگر را با ایران شروع کنند که قطعا می توانست عواقبی بسیار وخیم تر از جنگ افغانستان داشته باشد. این تجربه به سعودی ها کمک کرده تا به دنبال راه حل های دیگری باشند. ضمن اینکه من تصور می کنم سعودی ها امیدوارند نه از طریق آمریکا بلکه از طریق چین که روابط نزدیک تری با ایران دارد به خواسته های خود در خصوص کیفیت رابطه با ایران دست پیدا کنند.
• سعودی ها به دلیل روابط دوستانه ایران و چین می خواهند رفتار های ایران را بیشتر کنترل کنند
• وی تصریح کرد: سعودی ها امیدوارند به دلیل نفوذ ایران در چین و به دلیل روابط دوستانه ایران و چین بتوانند رفتار های ایران را بیشتر کنترل کنند. بخاطر این موضوع عربستان در سال ها و دهه های اخیر کمی به طرف چین گردش کرده اند. از این رو به عربستان ثابت شده که فاصله گرفتن از آمریکا ضمن مواهب اقتصادی که می تواند داشته باشد و عربستان را بخشی از پروژه ظهور آسیا تعریف کند این خصلت را دارد که بتواند با همکاری چین که رابطه خوبی با ایران دارد ایران را مهار کند. من فکر می کنم سعودی ها از این جهت علاقمند بودند که با چین رابطه ای نزدیکتر داشته باشند. به همین دلیل چین بین روابط ایران و عربستان قرار گرفت و به نتیجه خوبی رسیدند.
• سعودی ها در پروژه بلند مدت خود به دنبال توسعه ای هستند که بتوانند نوسازی عربستان را به اتمام برسانند و برای رسیدن به این هدف اولین چیزی که نیاز دارند منطقه ای با ثبات و امن است. در امان ماندن از تنش هایی که می تواند عربستان را هدف انتقام جویی های آینده ایران قرار بدهد.
• از این رو تلاش برای عادی سازی رابطه با ایران از این جهت هم می تواند هدفی بلند مدت و حیاتی برای عربستان است قاعدتا باید فهمیده باشند که سایر روش ها و استفاده از تحریم و تهدید و زور و جنگ احتمالی با ایران نتیجه لازم را برای عربستان فراهم نمی اورد و می تواند آینده توسعه عربستان را عقیم بگذارد. به نظر می رسد رویکرد امروز عربستان ناشی از یک تغییر دیدگاه عمده و یک پارادایم شیفت باشد. چین می تواند به عنوان یک اسپانسر پر قدرت از این تنش زدایی حمایت کند. بنابراین من تایید می کنم که این وضعیت جنبه مقطعی ندارد و ناشی از دیدگاهی بلند مدت است.
• ابتدا به اسرائیل توجه کنید عادی سازی هایی که بین ایران و عربستان و احتمالا ایران و مصر انجام می گیرد همه می تواند مقدمه و پیش زمینه ای برای عادی سازی روابط اسرائیل و این کشور ها باشد و از این طریق توازن با دو بال ایجاد شود؛ یک بال به وزن ایران و یک بال به وزن اسرائیل و از این طریق جهان عرب از خلیج فارس تا شمال آفریقا به منطقه ای حائل بین این دو قدرت تبدیل می شود.
• من فکر می کنم اگر چه در کوتاه مدت این احساس ایجاد می شود که توازن منطقه به سمت ایران در حال تغییر است ولی در طولانی مدت با فشار آمریکا به کشور های عربی می توان عادی سازی بی سابقه روابط بین اسرائیل و کشور های عربی را پیش بینی کرد.
• عربستان خود فی النفسه می تواند تغییر دهنده عمده صحنه بازی باشد از این رو می توان پیش بینی کرد که دو قطبی بین ایران و اسرائیل به وجود خواهد آمد و جهان عرب در نقش ترازوی این توازن خواهند بود و همین موضوع جایگاه جهان عرب و عربستان سعودی را به شکل قابل توجهی افزایش خواهد داد این چشم اندازی است که در سال های آینده باید منتظر اش باشیم.
• در مورد مصر اگر بپذیریم که نقشه ای بزرگ و کلان در کار است و صحبت از بازتعریف روابط منطقه و جایابی دوباره جهان عرب بین اسرائیل است در این حالت مصر می تواند در کنار عربستان سعودی نقشی بسیار بزرگ در حفظ این موازنه ایفا کند بهبود رابطه ایران و مصر با توجه به اینکه ایران منافعی حیاتی در افریقا ندارد و منافع اقتصادی چشمگیری در آن منطقه برای ایران پیش بینی نمی شود صرفا از جهت کنار گذاشتن دشمنی های بی فایده گذشته باید به مساله نگریست و افقی از روابط تجاری برای سال های نه چندان نزدیک آینده گشود ولی این توافق قطعا منافع زیادی برای مصر خواهد داشت و مصر را عملا مثل دهه 50 و 60 میلادی به قدرتی مشارکت کننده در خلیج فارس و آسیای غربی تبدیل می کند و به فعالیت ژئوپولتیکی مصر در این مناطق اضافه می کند این وضعیت می تواند برای مصر بسیار پر سود باشد. من فکر می کنم مصر به تبعیت از عربستان سعودی و زیر چتر مفهوم جدیدی از امنیت منطقه ای که آمریکا و چین از آن پشتیبانی می کنند وارد چنین تنش زدایی هایی شده است و آینده ای را برای خود مشخص و از طریق عادی سازی روابط با ایران این آینده را ترسیم می کند.