چرا «جنگ شهری در غزه» دشوارتر و مرگبارتر از عراق خواهد بود؟

نشریه اکونومیست نوشت: در صورت ورود نیروهای اسرائیلی به غزه، جنگ شهری در این شهر به مراتب دشوارتر و مرگبارتر از نبردهای شهری عراق در مقابل نیروهای داعش خواهد بود.

به گزارش شفقنا از نشریه اکونومیست؛ جنگ غزه تلفات وحشیانه‌ای را بر غیرنظامیان تحمیل کرده است. وزارت بهداشت حماس می‌گوید که تاکنون در حدود ده هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند که تعداد کودکان در میان آن‌ها بیش از 3000 نفر بوده که در واقع بیش از تلفات سالانه کودکان در همه جنگ‌هایی است که در سه سال گذشته روی داده است. اکونومیست بر اساس تصاویر ماهواره‌ای تخمین می‌زند که بیش از یک دهم ساختمان‌های غزه ویران شده و بیش از 280000 نفر بی‌خانمان شده‌اند. البته چنین آمار و ارقامی با هنجارهای جنگ‌های شهری چندان منافاتی ندارد. به هر حال جنگ‌های شهری در اغلب مواقع ویرانگر بوده‌اند. با این حال جنگ اسرائیل در غزه نیز از بعضی نظرها با دیگر جنگ‌های شهری فرق دارد.

جنگ در مناطق مسکونی همیشه خونین بوده است. اولین حمله آمریکا به فلوجه در سال 2004 باعث کشته شدن 600 غیرنظامی شد که در حدود 0.2 درصد از جمعیت آن شهر بود. این در حالی است که امروز در جنگ غزه تاکنون 0.3 درصد از جمعیت شهر جان‌شان را از دست داده‌اند. در جنگ عراق، حمله دوم آمریکا در اواخر همان سال هم حدود 800 نفر دیگر را کشت و باعث شد بیشتر ساختمان‌های شهر ویران شوند. در نبرد صدر در حومه بغداد در مارس و آوریل سال 2008 هم گفته می‌شود که نزدیک به 1000 نفر از جمعیت دو میلیون نفری شهر- که بی‌شباهت به غزه نیست- کشته شدند.

بزرگ‌ترین نبرد شهری در سال‌های اخیر، مربوط به حمله به شهر موصل توسط ائتلاف تحت رهبری آمریکا می‌شود که به تصرف داعش درآمده بود. به گفته سازمان ایروارز که آسیب‌های غیرنظامی را در جنگ‌های مختلف ردیابی می‌کند، در این نبرد طی سال‌های 2016-2017 حداقل 9000 غیرنظامی در موصل کشته شدند که 0.6 درصد از جمعیت آن زمان شهر را تشکیل می‌دهد. ساختمان‌های آسیب‌دیده هم بیش از 80 درصد مسکونی بودند.

این آمار و ارقام شاید چنین به نظر آورد که نبرد غزه به رغم مخرب بودنش، اما، تفاوت‌های معنادار و غیرعادی با استانداردها و سوابق تاریخی چنین جنگ‌هایی– حداقل تاکنون- ندارد. با این حال یک سری تفاوت‌های کلیدی نیز وجود دارد. اولین و بزرگ‌ترین تفاوت در این میان به وضعیت غیرنظامیان برمی‌گردد. در موصل تلاش‌هایی در این زمینه وجود داشت که از تیراندازی به سمت غیرنظامیان جلوگیری شده و راه‌هایی برای خروج آن‌ها از شهر باز شود. در این میان به رغم تلاش‌های داعش که تلاش داشت مانع خروج غیرنظامیان از شهر شده و از آن‌ها به عنوان سپر انسانی استفاده کند، با این وجود خیلی‌ها موفق به خروج از شهر شدند، تا جایی که گفته می‌شود از اکتبر 2016 تا ژوئن 2017 نزدیک به 900000 نفر- که تقریباً نیمی از جمعیت قبل از جنگ شهر را شامل بود- موفق شدند شهر را ترک کنند. حتی روسیه نیز در جریان محاصره ماریوپل در اوکراین بین فوریه تا مه 2022 در مورد توقف‌های بشردوستانه- که در آن به برخی از غیرنظامیان اجازه خروج داده می‌شد- حاضر به مذاکره بود. اسرائیل ولی تاکنون درخواست‌های اتحادیه اروپا و دیگر کشورهای دنیا را برای چنین توقف‌هایی در روند درگیری رد کرده است.

جغرافیای غزه نیز در این زمینه دخالت زیادی دارد و کمتر از شهرهای دیگری که میزبان جنگ شهری بوده‌اند، اجازه خروج به مردم می‌دهد. اسرائیل به حدود 1.1 میلیون غیرنظامی شمال غزه گفته که از این منطقه خارج شوند، اما حدود یک سوم آن‌ها در محل خود باقی مانده‌اند. چرا که بسیاری از ساکنان غزه پناهندگانی هستند که فکر می‌کنند اگر خانه خود را ترک کنند، دیگر اجازه بازگشت به آن‌جا را نخواهند داشت. دیگر این که مهم‌ترین مسیر خروج از غزه به سمت مصر است- که آن هم دولتش نمی‌خواهد مسئولیت پناهندگان را به عهده بگیرد و تاکنون از باز کردن مرز خود امتناع کرده است.

آموس فاکس کارشناس جنگ شهری که به طور گسترده درباره موصل نوشته، می‌گوید: «مردم محلی غزه واقعاً نمی‌توانند فرار کنند. از این نظر جنگ غزه احتمالاً بسیار پرهزینه‌تر از دیگر جنگ‌هایی خواهد بود که در سال‌های گذشته دیده‌ایم. نکته مهم این که حتی آن غیرنظامیانی هم که به جنوب غزه رفته‌اند، با یک بحران انسانی فزاینده روبرو هستند».

تفاوت دوم غزه با دیگر شهرهای جنگی، میزان درآمیختگی زیرساخت‌های غیرنظامی و نظامی در غزه است. در موصل عراق، داعش حدود دو سال شهر را تحت کنترل داشت- که حتی در آن دوره کوتاه هم این گروه با تکیه بر دکترین نظامی غربی، دفاع چندلایه چشمگیری ایجاد کرده بود.

حماس اما در سال 1987 در غزه تأسیس شده و ریشه‌های بسیار قدیمی‌تری دارد و 16 سال هم هست که این نوار را اداره می‌کند و در این مدت تجهیزات دفاعی خود را در اطراف و زیر زیرساخت‌های غیرنظامی شهر ساخته است.

تفاوت سوم اما در تاکتیک است. نیروهای اسرائیل می‌گویند که تاکید زیادی بر حفاظت از غیرنظامیان دارند. با این حال، بمباران غزه تاکنون بر اساس معیارهای تاریخی بسیار شدید بوده است. در شش روز اول جنگ، 6000 بمب بر روی این شهر پرتاب شده و این در حالی است که ائتلاف ضدتروریسم آمریکا در موصل،در طول دو ماه تقریباً همین میزان بمب بر آن شهر ریخت.

تاکتیک‌ها بر اساس نحوه نگرش نیروهای نظامی به مخاطرات جنگ، ماهیت دشمن و غیرنظامیان ساکن در محیط درگیری شکل می‌گیرند. به گفته آنتونی کینگ از دانشگاه اکستر؛ «اسرائیل جنگ غزه را به گونه‌ای وجودی می‌بیند- که در موصل یا ماراوی چنین شرایطی وجود نداشت. در واقع اسرائیل حماس را دشمنی می‌بیند که دیگر سازش با آن ممکن نیست. ارتش اسرائیل با غیرنظامیان فلسطینی آن رابطه‌ای را ندارد که نیروهای آمریکایی و عراقی با هموطنان‌شان در موصل داشتند».

در این میان نقش امکانات پزشکی نیز- به ویژه- قابل بحث است. در دور قبلی جنگ، بیمارستان‌های فلسطینی و دیگر مراکز امدادی غیرنظامی در نقشه‌های نظامی اسرائیل به‌عنوان مناطق غیرضروری مشخص شده و تقریباً هیچ کدام عمداً مورد حمله قرار نگرفته بودند. در این جنگ، اما اسرائیل دستور تخلیه شمال غزه- از جمله بیمارستان‌ها- را نیز صادر کرده است.

چهارمین و آخرین تفاوت هم در ماهیت اطلاعات میدان جنگ است. در آغاز این جنگ، ارتش اسرائیل اطلاعات قابل توجهی در مورد زیرساخت‌های حماس در غزه داشت که طی سال‌ها جمع‌آوری شده بود و بسیاری از آن‌ها در همان هفته اول نبرد مورد اصابت قرار گرفتند. مرحله بعدی اما حرکت نیروهای هوایی به سمت هدف‌گیری دینامیک است- که به این معناست که اهدافی را که در آغاز جنگ شناخته‌شده نبودند، پیدا کرده و ضربه بزنند. به گفته کارشناسان بیشتر آسیب‌های وارده به غیرنظامیان در این مرحله اتفاق می‌افتد.

نهادهای اطلاعاتی اسرائیل که قبلاً با نادیده گرفتن علائم آمادگی حماس برای حمله 7 اکتبر یک شکست اطلاعاتی جدی را در غزه متحمل شده؛ با کمک هواپیماهای جاسوسی آمریکایی که در شرق مدیترانه در حال گشت‌زنی هستند، اطلاعات الکترونیکی خوبی در نوار غزه در اختیار دارد. به باور کارشناسان، اما، در روی زمین حماس احتمالاً از مزیت اطلاعاتی برخوردار خواهد بود- که دلیلش جز همکاری مردم محلی با آن‌ها نیست. این می‌تواند باعث کشته شدن غیرنظامیان بیشتری شود. در واقع در شرایطی که هفته‌های گذشته برای غیرنظامیان غزه سخت بوده، به نظر می‌رسد که هفته‌های آینده می‌تواند حتی سخت‌تر هم باشد.