جایگاه خاورمیانه در معادله چندمجهولی روسیه کجاست؟

سید عماد حسینی- در حالی که بسیاری از کشورهای اروپایی از در اختیار قرار دادن سامانه‌های پدافندی به اوکراین سخن گفتند، شمار دیگری از آنها تأکید کردند چنین همکاری‌ای با کی‌یف نخواهند داشت.

در این گیرودار، روسیه با وجود تسلط نسبی بر جنگ اوکراین تلاش دارد تا همچنان نقش‌آفرینی خود را در مناطق دیگر به ویژه در خاورمیانه حفظ کند، گرچه برخی این حضور را کم‌فروغ‌تر از دوره پیش از آغاز جنگ اوکراین می‌بینند.

به اعتقاد کارشناسان، کرملین این توقع را داشت که عملیات نظامی‌اش در اوکراین تأثیر گسترده‌ای در تقویت سیاست خارجی روسیه، به ویژه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا داشته باشد.

این در حالی است که تحلیل‌گران منطقه تأکید داشتند که جنگ روسیه در اوکراین و طولانی شدن آن باعث خواهد شد تا مسکو مجبور شود بخشی از توان نظامی و حتی دیپلماتیک خود را از مناطق دیگر جهان به سوی اوکراین معطوف کرده و در این زمینه حضور نظامی خود را در سوریه کاهش داده و همکاری با متحدان سنتی خود در منطقه را هم با لیبل پایین‌تری ادامه دهد.

این تحلیل آنچنان گستردگی‌ای داشت که برخی از رقبای ژئوپلیتیک روسیه، چه دشمن و چه دوستانی همچون چین را بر آن داشت تا خود را برای پر کردن خلأ احتمالی ایجادشده از خروج روس‌ها از منطقه خاورمیانه آماده کنند.

با وجود آنکه بحران در اوکراین بحران قابل توجهی را در بعد امنیت غذایی به دلیل تولید گسترده غلات توسط اوکراین و روسیه و نیز بخش انرژی و نفت به وجود آورد، ولی تحولات شکل‌گرفته بین ایالات متحده و چین از یک‌سو و آغاز جنگ اسرائیل در غزه از سوی دیگر، تمرکز جهانی را از جنگ اوکراین به سوی این دو منطقه و به ویژه غزه منحرف کرده و جنگ روسیه در اوکراین را به یک بازی بدون تماشاگر تبدیل کرد که گاهاً برخی از نتایج آن در لابه‌لای اخبار منتشر شده است و نه تنها افکار عمومی بلکه سیاستمداران هم با بی‌میلی آن را گوش می‌دهند.

برخی بر این باورند که جنگ روسیه و اوکراین باعث نوعی به‌هم‌ریختگی در سیاست خارجی مسکو در قبال خاورمیانه شده است.

از نگاه تحلیل‌گران عرب، با وجود آنکه همکاری بین مسکو و تهران بعد از جنگ اوکراین گسترش قابل توجهی پیدا کرده اما تا به این لحظه به سطح مشارکت راهبردی نرسیده است، به ویژه که ایران سیاست مستقلی از خواسته‌های مسکو داشته و نه تنها در رابطه با اوکراین بلکه در رابطه با منافع و برنامه‌ها در سوریه و افغانستان و نوع نگاه کرملین به همکاری با اسرائیل و مسئله فلسطین هم با آن اختلاف نظر دارد.

اما این امر صرفاً بخشی از جسم چندضلعی این شرایط است، چون روابط روسیه با اسرائیل هم بعد از جنگ با اوکراین دچار دگرگونی شده است. اسرائیل بارها نسبت به گسترش همکاری روسیه و ایران ابراز نگرانی و ادعا کرده که این روند می‌تواند نه‌ تنها عملکرد اسرائیل در سوریه و لبنان را تحت‌الشعاع قرار دهد بلکه مستقیماً امنیت اسرائیل را تهدید کند.

اسرائیل همچنین همکاری قابل توجه علنی‌ای با دشمن فعلی روسیه یعنی اوکراین داشته و با توجه به اینکه خود را جزو بلوک غربی دسته‌بندی می‌کند، در کنار آنها علیه روسیه صف‌آرایی کرده و همین امر نیز منجر به واکنش‌های مختلفی از سوی روسیه علیه اسرائیل شده است.

شاید برخی رسانه‌ها میزبانی مسکو از رهبران حماس، آن هم در اوج جنگ غزه را به عنوان تلاش روسیه برای بازپس‌گیری جایگاه خود در منطقه خاورمیانه تفسیر کنند اما برخی دیگر از رسانه‌ها آن را بیشتر واکنش احساسی کرملین به اقدام تل‌آویو در حمایت از کی‌یف اعلام می‌کنند تا نشان دهد ابزارهای زیادی برای پاسخ دادن به طرف‌‌هایی که دنبال به چالش کشیدنش هستند، در چنته دارد.