روش‌های تشخیص کم‌خونی چیست؟/ کم‌خونی، فقر آهن و تالاسمی چگونه به وجود می‌آیند؟

اعتمادآنلاین| مژده اصغرزاده - حتماً برای شما هم پیش آمده که گاهی احساس ضعف و خستگی کنید، اما به دنبال علت واقعی آن نبوده‌اید. گاهی این احساس ضعف نشانه بیماری‌هایی مثل کم‌خونی است. اعتمادآنلاین به نقل از کتاب طب داخلی هاریسون به بررسی علل و نحوه تشخیص کم‌خونی می‌پردازد:

کم‌خونی چیست؟

طیف طبیعی هموگلوبین در یک فرد بالغ چنین تعریف شده: چنانچه میزان هموگلوبین (پروتئین اصلی حمل‌کننده اکسیژن در خون که عنصر اصلی سازنده آن آهن است و معیار آزمایشگاهی تشخیص کم‌خونی است) بیش از 2 انحراف معیار کمتر از 13.5 گرم در دسی‌لیتر باشد، برای مردان کم‌خونی تشخیص داده می‌شود. این مقدار برای تشخیص کم‌خونی در زنان کمتر از 12 گرم در دسی‌لیتر است (مقادیر هموگلوبین تعیین‌کننده کم‌خونی در منابع مختلف با یکدیگر متفاوت است؛ مثلاً آنچه سازمان بهداشت جهانی (WHO) برای معیار کم‌خونی معرفی کرده هموگلوبین کمتر از 13 در مردان و کمتر از 12 در زنان است).

علائم بالینی بیماران دچار کم‌خونی

علائم کم‌خونی عبارت است از: پوست رنگ‌پریده، خستگی مزمن، احساس ضعف حتی با فعالیت کم بدنی، تنگی نفس در فعالیت‌های روزمره یا هنگام ورزش کردن، احساس سرگیجه، سبکی سر، احساس بی‌حالی و ناخوشی مزمن و احساس تپش قلب.

کم‌خونی در سه بخش طبقه‌بندی می‌شود:

1- کم‌خونی به خاطر اختلال تولید گلبول قرمز در مغز

2- کم‌خونی به دلیل اختلال در روند بالغ شدن گلبول قرمز

3- کم‌خونی به دلیل کاهش طول عمر مفید گلبول قرمز.

کم‌خونی نوع اول معمولاً در موارد آسیب مغز استخوان به دلیل شرایط مختلف بیماری‌های سیستمیک رخ می‌دهد. این نوع کم‌خونی از طریق بررسی آزمایشگاهی شمارش گلبول‌های خونی و سپس بررسی میکروسکوپی لام خون محیطی به دست می‌آید و در بیمار دچار کم‌خونی نوعی گلبول خاص که به تشخیص کمک زیادی می‌کند پدیدار می‌شود. پس از مشخص شدن این نوع کم‌خونی بررسی‌های لازم برای پی بردن به بیماری‌های مغز استخوان لازم است.

در کم‌خونی نوع دوم فرایند بالغ شدن گلبول قرمز در مقاطع مختلف دچار مشکل شده است. بیماری‌های شایعی که این نوع کم‌خونی را ایجاد می‌کنند عبارت‌اند از: فقر آهن و تالاسمی. از آنجا که کم‌خونی فقر آهن و تالاسمی بسیار شایع است توضیحاتی در این باره می‌دهیم:

در کم‌خونی فقر آهن میزان آهن که عنصر اصلی مورد نیاز برای تولید گلبول قرمز است تا حد مخربی کاهش می‌یابد. این کمبود عنصر آهن دارای نمای تشخیصی ویژه در مطالعات خون‌شناسی است و در این حالت لام خون محیطی نشان‌دهنده گلبول‌های قرمز کوچک‌تر از نرمال (میکروسیتوز) و گلبول‌های رنگ‌پریده (هیپوکوروم) است که تا حد زیادی به تشخیص کمک می‌کند. برای تایید تشخیص کم‌خونی فقر آهن به اندازه‌گیری مقدار آهن سرم، مقدار پروتئین متصل‌شونده به آهن و مقدار پروتئین ذخیره آهن در بدن نیاز داریم.

تشخیص دوم شایع کم‌خونی با اختلال در بالغ‌سازی گلبول قرمز تالاسمی است. تالاسمی یک نقص مادرزادی در تولید زنجیره‌های گلبول قرمز است که انواع شایع آن تالاسمی آلفا و تالاسمی بتا است. برای تشخیص تالاسمی باید مقدار هموگلوبین A و هموگلوبین B اندازه‌گیری شود. تابلوی بالینی بیماری تالاسمی به 2 شکل مینور و ماژور تقسیم می‌شود. اگر بیمار تنها یک ژن معیوب داشته باشد، تالاسمی مینور خواهد داشت که معمولاً در زندگی روزمره اختلالی ایجاد نمی‌کند ولی اگر بیمار هر 2 ژن معیوب را به ارث برده باشد مبتلا به تالاسمی ماژور است و برای ادامه زندگی نیازمند است تا بارها خون دریافت کند.

اشکال کم‌خونی که کمتر شایع هستند با اختلال در بلوغ گلبول قرمز کم‌خونی‌های ناشی از کمبود ویتامین‌های ب12، مسمومیت‌های دارویی و کم‌خونی‌های مقاوم است.

دسته آخر کم‌خونی‌های ناشی از کاهش عمر گلبول‌های قرمز است. این دسته به 2 نوع تقسیم می‌شود: کم‌خونی‌های ناشی از خونریزی و کم‌خونی ناشی از انهدام گلبول قرمز. در کم‌خونی‌های ناشی از خونریزی علت کم‌خونی از دست رفتن گلبول‌های قرمز از بستر عروقی بدن است که ممکن است به دنبال ضربه‌های بُرنده یا آسیب‌های ارگان‌های داخلی پیش آید. کم‌خونی ناشی از انهدام گلبول قرمز علل بسیار متعددی دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: اختلالات متابولیسم داخلی گلبول قرمز، اختلالات غشای گلبول قرمز، اختلالات زنجیره‌های گلبول قرمز، اختلالات سیستم ایمنی که باعث نابودی گلبول قرمز به عنوان یک عنصر غیرخودی می‌شود.

نحوه تشخیص علت کم‌خونی

تشخیص و درمان کم‌خونی یک مقوله تخصصی است، پس فقط به اصول پایه آن اشاره می‌کنیم. پزشک پس از تایید علائم بالینی و بررسی سابقه بیمار و خانواده‌اش برای تشخیص علت کم‌خونی آزمایش‌های زیر را انجام می‌دهد:

شمارش کامل گلبول‌های خون، بررسی میکروسکوپی لام خون محیطی، بررسی ثبات غشای گلبول قرمز، بررسی‌های کروموزومی، بررسی‌های مغز استخوان و غیره.

درمان

انتخاب روش مناسب درمانی به دلیل تنوع علل کم‌خونی بسیار متنوع و تخصصی است. هر فرد باید در صورتی که علائم بالا را در خود می‌بیند حتماً به پزشک مراجعه کند و از خوددرمانی بپرهیزد.

توجه: این مقاله تنها علل و راه‌های تشخیص کم‌خونی را بررسی می‌کند و توصیه‌های درمانی ارائه نمی‌دهد، لذا حتماً برای درمان بیماری خود با پزشک مشورت کنید.