زبان رانندگی چیست؟ / آیا ماشین‌های خودران قادرند زبان رانندگی را درک کنند؟

اعتمادآنلاین| مژده اصغرزاده- استاد دانشگاه پیتسبرگ می‌گوید: «چند وقت پیش زمانی که می‌خواستم با ماشین به دانشگاه پیتسبرگ بروم، وقتی چراغ راهنما سبز شد، خواستم به سمت چپ بپیچم اما خودرویی جلوی من ظاهر شد. این خودرو بدون راننده به جای بوق زدن یا راه گرفتن ایستاد و اجازه داد تا من رد شوم. این تعامل بسیار برای من خوشایند و مودبانه به نظر رسید.»

به گزارش اعتمادآنلاین ، به نقل از «The Conversation»، عبدالسلام که استاد جامعه‌شناسی زبان است تعامل بین انسان و رایانه را مطالعه می‌کند و در مورد چگونگی ارتباط اتومبیل‌های خودران با راننده‌های انسان که در جاده با آنان رو‌به‌رو می‌شود تحقیق می‌کند. رانندگی کردن طیف وسیعی از نشانه‌های اجتماعی و قوانین ناگفته را در بر دارد که ممکن است در شهرها و کشورهای گوناگون متفاوت باشد؛ اما سوال اینجاست که چگونه خودروهای بدون راننده این پیچیدگی را درک خواهند کرد؟ آیا می‌توان برای این کار برنامه‌ریزی خاصی ارائه کرد؟

کاری که خودروهای بدون راننده می‌توانند انجام دهند

اوبر در پیتسبرگ خودروهای بدون راننده را به همراه راننده کمکی که برای پشتیبانی وجود دارد، امتحان کرده است. در فونیکس نیز در محدوده کوچکی حتی راننده پشتیبان نیز وجود ندارد. می‌دانیم که خودروهای بدون راننده به فناوری موسوم به LIDAR مجهزند که تصویری 360 درجه از محیط را به دست می‌دهد. حسگرهای تصویری قادرند علائم راهنمایی و رانندگی، چراغ‌ها و خطوط را تفسیر کنند. یک رادار جداگانه اشیا را شناسایی می‌کند و رایانه تمام اطلاعات را همراه با داده‌های نقشه‌برداری برای هدایت ماشین در خود دارد.

وسایل نقلیه خودران در حالت ایده‌آل قادر به ایجاد ارتباط با یکدیگر هستند تا بتوانند مسیریابی بهتر و تصادف کمتری داشته باشند، اما این فناوری هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد. هر وسیله نقلیه خودران باید بتواند با خودروهای غیرپیشرفته و رانندگان آنها، عابران پیاده و دوچرخه‌سواران ارتباط برقرار کند و در مواقع پیش‌بینی‌نشده مثل بسته شدن راه، مواجهه با چراغ‌های راهنمایی غیرفعال، خودروهای امدادی و تصادفات درست عمل کند.

زبان پیچیده رانندگی

آیا رانندگی هم زبان مخصوص به خود را دارد؟ برای پاسخ به این پرسش مثالی می‌زنیم: فکر کنید در حال رانندگی هستید و از روی یک سرعت‌گیر عبور می‌کنید. در این هنگام ممکن است با چراغ زدن، به رانندگانی که در روبه‌رویتان هستند اعلام کنید احتیاط کنند؛ اما شاید چراغ زدن به این معنا باشد که بخواهید به راننده روبه‌رو بگویید «چراغ او چشم‌های شما را اذیت می‌کند» یا «فراموش کرده‌ که چراغ‌های خود را بعد از تونل خاموش کند» یا «جاده باز شده و باید حرکت کند». در این مواقع که منظور اصلی فرد مشخص نیست، طرف مقابل به بافتی که در آن قرار دارد رجوع می‌کند؛ یعنی برای تفسیر چراغ زدن یک ماشین عوامل مختلفی مثل زمان (روز یا شب)، نوع جاده و آب‌وهوا را در نظر می‌گیرد؛ اما ماشین‌های خودران برای تفسیر این مفاهیم چه خواهند کرد؟

نشانه‌های ارتباطی دیگری از جمله بوق و آژیر، حرکت دادن دست یا برچسب‌های روی ماشین نیز به کار می‌رود. البته انسان‌ها از انواع حرکت دست استفاده می‌کنند؛ مثلاً اشاره به ماشین جلویی، نشان دادن اینکه باید آهسته بروند یا حتی تکان دادن دست هنگام عصبانیت. صداهای مختلف نیز تعابیر متفاوتی دارند: محبت، عصبانیت، ورود، خروج، اخطار و غیره. رانندگان حتی می‌توانند با بوق ممتد مخالفت یا عصبانیت خود را نشان دهند. آژیرهای آمبولانس یا آتش‌نشانی نیز رانندگان را آگاه می‌کند که از سر راه کنار روند.

نکته جالب اینکه ممکن است این علائم خاص در کشورهای مختلف متفاوت باشد. چند سال پیش در رادیوی ملی آمریکا موضوعی مطرح شد که ادعا می‌کردند رانندگان مرد در قاهره با بوق زدن زبان گفتاری خاص خود را نشان می‌دهند. این بوق‌ها می‌توانند ساختار پیچیده‌ای داشته باشند؛ مثلاً چهار بوق کوتاه و یک بوق بلند یعنی «چشمان خود را باز کنید» و برای شخصی به کار می‌رود که توجه نمی‌کند.

مردم در پیتسبرگ معمولاً بعد از یک تونل کوتاه یا تنگ و پیچ‌دار بوق می‌زنند. رانندگان در برخی از کشورها هنگام رد شدن از کنار یکدیگر از بوق‌های مختلفی استفاده می‌کنند؛ مثلاً برای «تشکر» بوق می‌زنند که این امر ممکن است در آمریکا بی‌ادبانه یا عجیب تلقی شود. ارتباط نوشتاری نیز بین رانندگان برقرار است؛ نوشته‌هایی چون «Baby on Board» یا «Students on Board» این پیام را به سایر رانندگان منتقل می‌کند که باید بیشتر مراقب باشند. برچسب‌هایی که روی سپر یا پشت ماشین می‌زنند نیز نمونه‌ای از این ارتباطات نوشتاری است.

اگر ارتباط برقرار نشود چه خواهد شد؟

ما می‌توانیم به ماشین‌های خودران «خواندن» علائم راهنمایی و رانندگی را یاد بدهیم یا اینکه برخی از برچسب‌های هشداردهنده برای این ماشین‌ها قابل تشخیص باشد. با وجود این، هنگام عبور از مکان‌های در حال ساخت‌وساز یا صحنه‌های تصادف نیاز است که یک انسان دستورالعمل‌هایی را در آن لحظه ارائه دهد و نمی‌توان این موارد را از قبل برنامه‌ریزی کرد. این مساله باعث بروز خطا خواهد شد. از آنجا که نشانه‌های دستی از منطقه‌ای به منطقه دیگر و از فردی به فرد دیگر متفاوت است، ممکن است ماشین‌های خودران نشانه‌ها را تشخیص ندهند یا فاجعه‌بارتر از آن یک حرکت دست را طوری تعبیر کنند که به مانع یا ماشین دیگر برخورد کنند.

این پرسش در اینجا پیش می‌آید که چقدر دانش اجتماعی و زبانی در این سیستم‌های خودکار تعبیه شده است؟ چگونه می‌توان اتومبیل‌های بدون راننده‌ای طراحی کرد که قادر باشند نشانه‌های دستی یا شنیداری را تفسیر کنند؟ ظاهراً خودروهای گوگل می‌توانند نشانه‌های دستی دوچرخه‌سواران را تشخیص دهند؛ اما اگر دوچرخه‌سواری از نشانه‌های غیرمعمول استفاده کند چه می‌کنند؟ چه کسی می‌تواند این گونه الگوریتم‌ها را در ماشین‌ها تعبیه کند و جامعه‌شناسی زبان چگونه این ارزش‌ها را معیّن خواهد کرد؟

شهرها و کشورهای مختلف نشانه‌های زبان‌شناختی گوناگونی در جامعه دارند. باید دید مهندسانی که مشغول طراحی خودروهای بدون راننده هستند می‌توانند این تفاوت‌های ظریف اما مهم را بر خودروها اعمال کنند و نشانه‌هایی را که هر روز رو به فزونی است به این ماشین‌ها یاد دهند یا خیر.