انعطاف‌پذیری شناختی چیست؟

اعتمادآنلاین| مژده اصغرزاده- ضریب هوشی یا IQ به ویژه در زمینه‌هایی چون علم، نوآوری و فناوری اغلب از عوامل موفقیت افراد محسوب می‌شود. در واقع بسیاری از مردم شیفتگی پایان‌ناپذیری درباره عدد IQ افراد مشهور دارند. اما حقیقت این است که بعضی از موفقیت‌های بزرگ که گونه ما به دست می‌آورد در درجه نخست به میزان خلاقیت، خیال‌پردازی، کنجکاوی و همدلی ما بستگی دارد.

به گزارش اعتمادآنلاین ، به نقل از «The Conversation»، بسیاری از صفات انسان در چیزی نهفته که دانشمندان آن را «انعطاف‌پذیری شناختی» می‌خوانند. انعطاف‌پذیری شناختی مهارتی است که ما را قادر می‌سازد تا بین مفاهیم مختلف تفاوت قائل شویم یا رفتارهایی را که در یک رمان برای رسیدن به اهداف یا تغییر شرایط اعمال می‌شود با واقعیت تطبیق دهیم. این پدیده اساساً درباره یادگرفتن روند آموزش و توانایی انعطاف‌پذیری در شیوه آموزش است که شامل تغییر دادن روش‌های موجود برای رسیدن به تصمیمی ایده‌آل است. محققان در پژوهشی سعی کردند تا دریابند مردم چگونه می‌توانند انعطاف‌پذیری شناختی خود را ارتقا دهند.

انعطاف‌پذیری شناختی این توانایی را در ما برمی‌انگیزد که ببینیم آیا کاری که در حال انجام آن هستیم به موفقیت می‌رسد یا خیر و در همین راستا چنانچه لازم است مسیر خود را تغییر دهیم. اگر معمولاً از یک مسیر برای رفتن به سر کار استفاده می‌کنید، اما آن مسیر به دلیل تعمیرات بسته شده چه کار می‌کنید؟ بعضی از افراد با وجود تأخیری که ممکن است پیش آید باز هم از همان برنامه قبلی خود استفاده می‌کنند. افرادی که انعطاف‌پذیرترند برای یافتن راه‌حل خود را با رویدادی غیرمنتظره تطبیق می‌دهند.

ممکن است انعطاف‌پذیری شناختی بر نحوه انطباق مردم با ویروس کرونا که باعث ایجاد چالش‌های جدید در کار و تحصیل شد هم تأثیر گذاشته باشد. بعضی از ما در طول این دوران راحت‌تر توانستیم کارهای روزانه خود را از خانه انجام دهیم. ممکن است این گونه افراد انعطاف‌پذیر شیوه انجام فعالیت‌های روزانه خود را چند وقت یک‌بار تغییر داده باشند و به دنبال راهی بهتر و متفاوت‌تر برای انجام کارهایشان باشند. برخی دیگر در شیوه تفکر خود سخت‌گیرتر شدند. این افراد با انعطاف‌پذیری پایین و تغییرات کم به فعالیت‌های خود می‌پردازند.

تفکر انعطاف‌پذیر عامل اصلی خلاقیت است. به دیگر سخن، توانایی تفکر به ایده‌های تازه باعث ایجاد ارتباطات جدید بین ایده‌ها و اختراعات جدید می‌شود. همچنین مهارت‌های کاری و تحصیلی مثل توانایی حل مسئله از نتایج انعطاف‌پذیری است. گفته می‌شود انعطاف‌پذیری برخلاف حافظه فعال (چقدر می‌توانید مطالب را در زمانی مشخص به یاد آورید) به IQ یا «هوش متبلور» وابسته است؛ مثلاً ممکن است بسیاری از هنرمندان حوزه هنرهای تجسمی هوش متوسطی داشته باشند اما بسیار خلاق باشند و شاهکارهای زیبایی را بیافرینند.

برخلاف چیزی که بیشتر مردم فکر می‌کنند، خلاقیت عنصر مهمی در علم و نوآوری است. محققان کشف کرده‌اند کارآفرین‌هایی که چندین شرکت تأسیس کرده‌اند، از لحاظ شناختی انعطاف‌پذیرتر از مدیرانی هستند که در همان سن و با همان میزان ضریب هوشی در سطح آنان قرار دارند.

پس آیا انعطاف‌پذیری شناختی باعث باهوش‌تر شدن افراد می‌شود ولی این قضیه در آزمون‌های ضریب هوشی گنجانده نشده است؟ محققان عقیده دارند که این انعطاف باعث می‌شود شناخت سرد (cold cognition) که به تفکر غیرعاطفی یا منطقی گفته می‌شود افزایش یابد؛ مثلاً این نوع شناخت در کودکان موجب بالا رفتن توانایی و عملکرد بهتر آنان در مدرسه می‌شود.

همچنین انعطاف‌پذیری شناختی به رها کردن تعصبات کمک می‌کند؛ زیرا افرادی که انعطاف‌پذیرند بهتر می‌توانند نقص‌های خود را تشخیص دهند و از راهکارهای غلبه بر این عیوب بهره گیرند.

ویژگی دیگر این پدیده مقاومت در برابر رویدادهای منفی زندگی و همچنین بهبود کیفیت ارتباط با افراد مسن است. انعطاف‌پذیری شناختی حتی در شناخت اجتماعی و عاطفی نیز مؤثر است. مطالعات نشان داده که انعطاف‌پذیری شناختی پیوندی محکم با توانایی درک احساسات، افکار و نیت دیگران دارد.

نقطه مقابل انعطاف‌پذیری شناختی عدم انعطاف یا سختی شناختی (cognitive rigidity) است که در بعضی از افراد مبتلا به اختلالات روانی مثل وسواس فکری‌عملی، افسردگی شدید و اختلال اتیسم دیده می‌شود. مطالعاتی که در زمینه تصویربرداری از اعصاب انجام شده نشان داده که انعطاف‌پذیری شناختی به شبکه‌ای از مناطق قدامی و شیاردار مغز وابسته است. مناطق قدامی مغز با روندهای شناختی بالاتر مثل قدرت تصمیم‌گیری و حل مسائل در ارتباطند. برای ارزیابی انعطاف‌پذیری شناختی در افراد روش‌های مختلفی چون آزمون ویسکانسین (Wisconsin) مرتب کردن کارت‌ها و تغییرات چندبعدی CANTAB وجود دارد.