تجارت 600 میلیاردی فیلترشکن در ایران/ چه کسانی از «فیلترینگ» سود می‌برند؟

اعتمادآنلاین| این عددی بود که سپیده حبیبی، عضو انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی چندی پیش به ایرنا اعلام کرده و گفته بود گردش مالی فروش وی‌ پی‌ ان در ایران ماهانه 50 میلیارد تومان و سالانه 600 میلیارد تومان است.

به گزارش آفتاب‌نیوز، البته تجارت پرسود فروش وی پی ان در ایران فقط محدود به سال‌های اخیر نمی‌شود. سال 92 ایسنا گزارشی منتشر کرده و در آن گفته بود درآمد حاصل از فروش فیلترشکن در ایران حدود 100 میلیارد تومان است.

اما به نظر می‌رسد اگرچه فیلترینگ در ایران با سابقه است اما با توسعه پیام‌رسان‌ها، افراد بیشتری متقاضی خرید و استفاده از فیلترشکن هستند و تجارت آن هم رونق بیشتری گرفته است.

چه کسانی از «فیلترینگ» سود می‌برند؟

حالا اما مجلس مجددا طرح محدودسازی اینترنت را در دستور کار قرار داده است. طرحی که هم استفاده از اینترنت و دیگر پیام‌رسان‌ها را محدود می‌کند و هم خرید و فروش فیلترشکن بر اساس آن جرم است و مجازات زندان و جریمه نقدی دارد.

اما سوالی که وجود دارد این است که آیا مافیای بزرگ خرید و فروش فیلترشکن در ایران، چنین طرحی را بر می‌تابد و حاضر است چنین بازار و تجارتی را از دست بدهد؟

در شهریورماه سال 1398، محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در جلسه علنی مجلس از وجود مافیایِ فیلترشکن و تجارت چند صد میلیاردی فروش فیلترشکن سخن گفته بود.

در آبان‌ماه همان ‌سال، معاون وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، از اجرای طرحی برای دسترسی به اینترنت بدون فیلتر با استفاده از «VPNقانونی» برای قشرهای مختلف جامعه خبر داد. در این خصوص، اعلام شد که «کارگروه تعیینِ مصادیق محتوای مجرمانه»، متولی اجرای این طرح است و این در حالی است که این نهاد، خودش مسئولیت نظارت بر اینترنت را در ایران بر عهده دارد.

با این همه ایران اخیرا در پی ایجاد محدودیت‌های بیشتر برای اینترنت و پیام‌رسان‌هاست و شاید اگر چنین باشد دسترسی به سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی زیادی نیازمند استفاده از فیلترشکن باشد.

دور زدن فیلترینگ، تنها یکی از موارد استفاده از VPN است.

بازار 75 میلیارد دلاری VPN

داده‌های وب‌سایتِ Statista نشان می‌دهد که بازار VPN در جهان، طی سال‌های اخیر دائما رو به گسترش بوده است. در حالی که ارزش بازار خرید و فروش VPN در دنیا در سال 2019 حدود 25٫4 میلیارد دلار بوده، تا سال 2027 میلادی، ارزش این بازار به حدود 75٫6 میلیارد دلار خواهد رسید. (منابع دیگر، ارزش این بازار در سال 2027 میلادی را تا 92 میلیارد دلار هم تخمین زده‌اند.)

از بابِ مقایسه، پیش‌بینی می‌شود که درآمد نفتیِ ایران در صورت رفع تحریم‌های اقتصادی و باقی ماندنِ قیمت هر بشکه نفت در کانال 70 دلاری، در سال 1401 حدود 60 میلیارد دلار باشد. همزمان، پیش‌بینی شده که «نرخ رشد مرکب» بازار VPN تا سال 2027 میلادی، سالانه بیش از 17 درصد خواهد بود.

این در حالی است که تعداد شرکت‌های ارائه‌دهنده VPN هم روز به روز گسترش پیدا می‌کند و این، رقابت بر سر سرعت و امنیتِ VPNهای موجود در بازار را هم افزایش می‌دهد.

قطب‌های VPN در دنیا

اما کدام کشورها قطب تولید و استفاده از VPN هستند. داده‌های آماری نشان می‌دهد که کشورهای واقع در آسیا و آمریکای لاتین، بیشتر از سایر کاربران اینترنت در دنیا، از VPN استفاده می‌کنند.

بر خلاف انتظار اما ایران جایی در میان 10 کشور نخستِ استفاده‌کننده از VPN ندارد. در واقع، شهروندان کشورهایی که میزانِ آزادیِ دسترسی به محتوایِ اینترنتی در آنها بالاتر است، به مراتب بیش از ایرانی‌ها از VPN استفاده می‌کنند.

شهروندان اندونزی، جایگاه نخست را در استفاده از VPN دارند و حدود 61 درصد از شهروندان این کشور، از VPN برای اتصال به اینترنت استفاده می‌کنند.

هند و عربستان سعودی هم در جایگاه‌های دوم و سوم قرار دارند. شهروندانِ مالزی، امارات متحده عربی، فیلیپین، ترکیه، آفریقای جنوبی، تایلند و ویتنام هم در جایگاه‌های چهام تا دهم از منظر استفاده از VPN جای گرفته‌اند.

داده‌های آماریِ وب‌سایت Global Web Index نشان می‌دهد که حدود 35 درصد از کاربران اینترنت در سراسر جهان، مشتری ثابتِ انواعِ VPN هستند. جالب اینکه وضعیتِ همه‌گیریِ کرونا، استفاده از VPN را افزایش داده است.

اما نکته مهم تفاوت استفاده از فیلترشکن در ایران و دیگر کشورهاست. به نظر می‌رسد در ایران بخش مهم کاربران، برای استفاده از پیام‌رسانی مانند تلگرام و شبکه‌های اجتماعی از فیلترشکن استفاده می‌کنند. اما در دیگر کشورها دلیل و نوع استفاده فرق دارد.

استفاده از سرِ ناچاری؟

VPN سرواژه‌ای است برای Virtual private network که می‌توان آن را «شبکه خصوصی مجازی» ترجمه کرد. VPN اما بر خلاف آنچه که کاربران عادی تصور می‌کنند، صرفا برای دور زدنِ فیلترینگ مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، بلکه کارکردِ اصلیِ آن، انتقالِ امنِ داده‌ها در شبکه‌های اطلاعاتی است.

VPN معمولا یک محیط آنلاینِ مجزا برای زیرساختِ سازمان‌ها ایجاد می‌کند تا احتمال ورود افراد غیرمجاز را کاهش بدهد.

بنابراین، کارکرد اصلیِ VPN، در واقع ایجاد ارتباط بین شعبه‌های مختلف شرکت‌ها یا فعالیت از راه دور میانِ دفاتر شرکت‌ها است. به عنوان نمونه، شعبات بانک‌ها معمولا از طریق VPNهای اختصاصی با یکدیگر در ارتباط هستند.

به این ترتیب، واضح است که استفاده از VPN عملا در سراسر جهان و در بسیاری از صنایع مرتبط با حوزه IT رایج است.

از طرفی، بسیاری از نرم‌افزارهایی که همین حالا رویِ گوشی‌های موبایل ما هستند، در عمل از VPN استفاده می‌کنند.

علاوه بر این، استفاده از VPN در بسیاری از کشورها (مانند آمریکا) کاملا قانونی است، اما اگر کاربر از VPN برای دسترسی به محتوایِ غیرقانونی استفاده کند، مرتکبِ اقدامی خلافِ قانون شده است. به عنوان مثال (باز هم در آمریکا)، استفاده از VPN برای دانلود غیرقانونیِ محتوا یا دور زدن قانونِ «کپی‌رایت»، فیلترینگعملا خلاف قانون است.

با این همه، در کشورهایی که دسترسیِ آزادانه به محتوا (مثلا محتوایِ سیاسی) منع قانونی ندارد، استفاده از VPN برای دسترسی به این داده‌ها هم منع قانونی ندارد. در مقابل، در کشورهایی که به نوعی محتوای اینترنتی را «سانسور» یا «فیلتر» می‌کنند، اصلی‌ترین موردِ استفاده از VPN هم دور زدنِ همین سانسور است.