سخنان مرحوم آیت الله هاشمی در مورد رویت هلال ماه

اعتمادآنلاین| آیت الله هاشمی رفسنجانی در آن سخنرانی از مراجع خواسته بود بحث رویت هلال ماه با چشم مسلح را مبنا قرار دهند تا موضوع استهلال شکل علمی به خود گیرد.

متن کامل این سخنرانی به نقل از سایت آیت الله هاشمی رفسنجانی به این شرح است:

بسم‌الله الرحمن الرحیم

الحمدلله و السّلام علی رسول الله و آله

توفیق شما را برای انجام دومین سمینار استهلال تبریک می‌گویم و یاد و خاطره مرحوم دکتر عدالتی را گرامی می‌دارم که با عشق و علاقه به این مسئله مهم می‌پرداختند و تأثیرگذار بودند. واقعاً جای ایشان خالی است. خداوند رحمت ویژه را نصیب روح عالی ایشان بفرماید.

قرار بود سخنرانی من در برنامه شما بعد از این لحظه باشد. اما به خاطر برنامه دیگری که دارم و دسته‌جمعی است و نمی‌توانیم به تأخیر اندازیم، ناچار شدیم که از آقای مهندس میرسلیم تقاضا کنیم، زودتر حرف بزنم. کار شما شروع می‌شود و ان‌شاءالله از سخنرانی‌های تخصصی دانشمندان استفاده کنید و جامعه را در جریان این بحث قرار می‌دهید.

این تلاش علمی جهت حل مشکل رؤیت هلال ماه از نظر من اهمیت زیادی دارد و آن را یکی از مهمترین کارهای اهل علم و دانش بخصوص حوزه‌ها می‌دانم. متأسفم که نسبت به چنین مسئله‌ای که آثار عملی‌اش نسبت به بسیاری از کارهای بزرگ که ما می‌کنیم، خیلی زیاد است، درگذشته و فعلاً اینقدر کم لطفی می‌شود. معتقدم که این بحث را نباید زیاد بصورت جنجالی و نمایش و با سمینارهای خیلی بزرگ حل کرد.

این بحث احتیاج به دقت، مطالعه، تحقیقات عمیق و محاسبات مسائل شرعی، اجتماعی و سیاسی دارد که باید با توجه به همه این موارد پیگیری کنیم و به یک نقطه مطمئن برسیم تا خاطر خیلی از مردم که این کار با عقاید آنها سر و کار دارد، آرام شود. مردم علی‌رغم تقویم رسمی کشور اسلامی و اظهارات علما و فتاوا گاهی برای ماه مبارک رمضان و عید فطر تصمیم انفرادی می‌گیرند. احتمالاً بخاطر اینکه خلاف شرعی نکرده باشند.

درست بودن این کار بحث دیگری است. خیلی دقت دارند. در روزهای یوم‌الشک در مکه، مردم برای قربانی و رفتن به منا برای مناسک خود تصمیمات انفرادی می‌گیرند و گاهی خودشان را به خطر می‌اندازند. دلیل آن، این است که می‌خواهند تکلیف شرعی خود را انجام دهند و مطمئن شوند. این در سطح جامعه خیلی وسیع است و از حساسیت متشرعه در انجام وظایف دینی کم نمی‌شود.

رؤیت هلال مسائل سیاسی و اجتماعی دیگری هم دارد. بحث هماهنگی دنیای اسلام که یکی از نقط ضعف امت اسلامی است، عواملی دارد. حتماً باید کسانی پیشتاز باشند که عوامل تفرقه‌انگیز و اختلاف را حل کنند. بخصوص در جاهایی که فرصتهای تاریخی با فرمانهای حساس پیش می‌آید که هماهنگی جهان اسلام می‌تواند جواب دهد. باید از قبل برایش آماده باشیم. نمی‌توان از مراسم عید فطر به صورت پراکنده بهره کافی برد و ایام حج را نمی‌توان دچار تردید کرد. طراحی حج یکی از بزرگترین کارهای اسلام است. یک حرکت جهانی برای جمع‌آوری انسان‌های مؤثر با نیتهای خالص و قلوب آماده شنیدن حق در نقطه‌ای از زمین که بیش از هرچیزی هدف آن هماهنگ کردن، وحدت و نزدیک کردن افکار به هم است. اگر بنا باشد احکامی که داریم، باعث تفرقه و سلب ثبات شود، بین حاضرین در مکه انگیزه اختلاف می‌شود و همه چیز را خراب می‌کند. از صدر اسلام و در طول تاریخ رؤیت هلال مورد توجه بوده است. در مقاطعی علمای هیئت کارهای خوب و ارزشمندی کردند. کارهای مهمی را مسلمان انجام دادند، ولی در زمان ما هنوز مسئله مورد توجه نیست و در سالهای اخیر حرکتهای عمیقی شروع شد که گام به گام به طرف توفیق می‌رویم.

از کنگره قبلی تا امروز که 2 سال می‌گذرد، همان‌طور که آقای میرسلیم اشاره کردند، به عنوان ناظر شاهد پیشرفت هستیم. مسئله هلال با چشم مسلح جداً مورد تردید بود. ولی امروزه قسمت زیادی از این بحث برای مراجع حل شد که از دوربین استفاده شود که این یک توفیق است.

مسئله استفاده از تلسکوپ بیشتر مورد شک بود که آن هم در محور قبولی قرار گرفته است. پیش‌بینی می‌کنم که به زودی این مسئله جزو سؤالات نباشد و فعلاً مهم است. شما باید روی آن کار کنید و علما نیز تلاش کنند. اینها تلاش تبلیغاتی به معنای تهاجم نمی‌خواهند، بلکه کاری اقناعی لازم است. آن، این است که باید محاسبات دقیق علمی را به جای رؤیت قرار بدهیم.

یعنی علمای دین بپذیرند که محاسبات علمی می‌تواند نقش رویت را ایفا کند و این کار سختی نیست و از لحاظ مبنا و منطق با محاسبات علمی می‌تواند دقیق‌تر باشد و نقطه احتمال خلاف و اشتباه را نفی کنند. اما محاسبات علمی این‌گونه نیست. بخصوص فعلاً که از کامپیوترهای بسیار توسعه یافته استفاده می‌نمایید. وقتی که شما نرم‌افزاری را بکار می‌گیرید و محاسبات و مبانی را به آن می‌دهید، یک ذره اختلاف در آن نخواهد بود و واقعاً دقیق در می‌آید.

امیدوارم به روزی برسیم که محاسبات علمی به جای رؤیت بین فقها قبول شود. بنده فکر می‌کنم که شما موفق شدید و کار شما تمام شده است و باید کار دیگری کنید و به شما اطمینان می‌دهیم که این کار حوصله می‌برد، ولی کار سختی نیست. بخاطر اطلاعی که از مبانی فقهی دارم، فکر می‌کنم فقه اسلام که دین خاتم است و برای تاقیامت آمده و از این به بعد دیگر پیغمبری نداریم، جواب می‌دهد. اگر قرار است چیزی از اسلام بفهمیم. باید خودمان بفهمیم. باید فکر کنیم که خداوند دینی را فرستاد و مبانی ناطقی دارد. فرموده است که شما خودتان نقص را بفهمید و دیگر پیغمبر نمی‌آید.

این کار با عدل، حکمت و علم خداوند سازگار نیست. قطعاً این‌گونه است که این دین می‌تواند به مسایل جواب بدهد. قطعاً این‌گونه است و ما هم احتیاج داریم تا جواب این مسئله را داشته باشیم، برای اینکه 5/1 میلیارد مسلمان به طریق مستقیم و بقیه فرقه‌ها به طور غیرمستقیم با این مسئله ارتباط پیدا می‌کنند.

البته در علوم دیگر هم این‌گونه است و از اول با مشاهده و تجربه علم پیش‌رفته و الان رؤیت به آن معنا نیست. البته فعلاً میکروسکوپهای خیلی قوی درست می‌کنند و MRI و امثال اینها که ذرات وجود را در انسان می‌بیند و از مشاهده آنها به راه‌حل خیلی از مسایل می‌رسند و محاسبات علمی دقیق ریاضی که قابل مشاهده نباشد، به همان اندازه در مراکز تصمیم‌گیری تحقیقی دنیا پذیرفته است و روی آن برنامه‌ریزی و هزینه می‌کنند و تصمیم می‌گیرند و اقدام و ریسک می‌کنند. همان مقدار که با چشم مسلح ویروسها را می‌بینند و روی آن تصمیم می‌گیرند، اگر از طریق استدلال و منطق به نتیجه علمی برسند، عمل می‌کنند. ولی دنیا هنوز وسوسه رؤیت را دارد.

الان در مورد هلال صحبت می‌کنیم، ولی شما سراغ موجودات ریز وغیرقابل رویت می‌روید که هرچه جلو می‌رویم، ذرات در حال شکافته‌تر شدن و ریزتر شدن هستند. اجزای لایتجزایی که در گذشته خیلی از واقعیت طبیعت موجودات فاصله داشت، به موجودات ریزتر رسید و تا جایی رسید که با رویت با میکروسکوپ و قویترین ابزار دید، خودمان را اسیر نکنیم و با محاسبات حرف بزنیم و با دانش تصمیم بگیریم. این کار در همه بخشهای علوم در حال پیشرفت است. همین وسوسه‌ای که ما در مورد هلال داریم، می‌تواند در همه رشته‌ها در مراکز تحقیقی مطرح باشد و دنیا بتدریج در حال پیدا کردن راه خود است.

علوم فضایی انصافاً این روزها گامهای تقریباً ساعت به ساعت بر می‌دارند. سفینه‌های آسمانی که سالهای پیش پرواز کردند و در فضا می‌گردند و به سمت کرات دیگر می‌روند، از آنجا اطلاعات و ذرات غبار پراکنده در اعماق فضا را در دیفراگم خاص خود جذب می‌کنند و به زمین می‌آورند و می‌توانند در آزمایشگاهها روی آنها مطالعه و تصمیم جدی برای شرایط توسعه بگیرند. متأسفانه مسلمانان از دستاوردهای عصر فضا که خیلی خیلی جوان است، کم استفاده می‌کنند و حضورشان واقعی نیست. با اینکه حق مسلمانان بود که با داشتن قرآن و اشارات و تعبیراتی که در آن است، مانند «سخر السماوات» و «الشمس و القمر»، حرف اول را بزنند. عالم پهناوری است که عقل موجود هر عاقلی را حیران می‌کند. قرآن می‌فرماید که برای شما مسخّرند. فکر تسخیر واقعی را نمی‌کردیم. می‌گفتیم در خدمت ما هستند و نفعی به بشر می‌رسانند. البته آن هم تسخیر است، اما به نحو دیگری. البته همین تعبیر را درباره نهر، رودخانه، دریا و اقیانوس هم می‌گوید. نهر مسخر ماست و کوچک است و مسیر آن را عوض می‌کنیم و حتی آن را خشک می‌کنیم. اما در مورد کهکشان و خورشید نمی‌توانیم این‌گونه عمل کنیم. قرآن یک جور تعبیر کرده و دنیا هم به سرعت به سمت جلو می‌رود و علائمی هست که باید دنیای اسلام وارد بحث‌های خیلی عمیق، اساسی‌تر و بنیانی‌تر شود.

شاید یکی از مسؤولیتهای مرکز تحقیقات استراتژیک این باشد که باید طراحی کنند و دانشمندان را جمع و این کار را از طریق دانشگاهها و حوزه‌ها شروع کنند. بنده از این همکاری نسبتاً مساعد حوزه و دانشگاه و علمای مختلف رشته‌های علوم دراین بحث تشکر می‌کنم و به شما بشارت می‌دهم که کاملاً در حوزه‌ها علائم توفیق شما را می‌بینم و خیلی فاصله بین این دو کنگره نیست. انشاءالله در کنگره بعدی خودتان موفق شوید و جواز استفاده از محاسبات را در رویت هلال اخذ کنید. ان‌شاءالله از این کنگره ملت ما و دنیای اسلام سود ببرند و خداوند از شما راضی باشد.

والسّلام علکیم و رحمه‌الله

منبع: برنا