جزییات قرارداد 25 ساله ایران-چین چیست؟/ آیا امضای این توافقنامه به مصوبه مجلس نیاز دارد؟

اعتمادآنلاین| اصل 77 قانون اساسی جمهوری اسلامی صراحت دارد: «عهدنامه‌‌ها، مقاوله‌ نامه‌‌ها، قراردادها و موافقت‌ نامه‌‌های‌ بین‌‌المللی‌ باید به‌ تصویب‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ برسد.»

نخستین حضور محمدجواد ظریف در جمع نمایندگان یک دست اصولگرای مجلس یازدهم همانطور که پیش‌بینی می‌شد حواشی بسیاری را به دنبال داشت. حواشی که به نظر می‌رسد با انتشار خبر جمع‌آوری 200 امضا برای استیضاح رییس‌جمهور قرار است تا مدت‌ها در صدر اخبار قرار داشته باشد.

اما یکی از نکاتی که طی این روزها در اخبار و شبکه‌های مجازی مطرح‌شده انتشار خبر قرارداد 25 ساله ایران با کشور چین است که واکنش موافقان و مخالفان زیادی را برانگیخت.

واکنش‌هایی که با اظهارات محمود احمدی‌نژاد آغاز شد و روز گذشته هم محمود صادقی با کنایه به همین قرارداد و یادداشت سخنگوی دولت در توییترش نوشت: به کسی ربطی ندارد که قرارداد می بندیم!

اما محمدجواد ظریف در همین رابطه و در توضیح این خبر در صحن علنی مجلس گفت: "ایران ضمن حفظ سیاست همه‌جانبه و نشستن در برابر 6 قدرت جهانی و به قول آقای دونالد ترامپ کلاه گذاشتن بر سر آنها در عین حال با اقتدار با چین روابط خود را گسترش داد و اکنون ما در راستای قرارداد 25 ساله با چین هستیم و در این قرارداد هیچ موضوع مخفی وجود ندارد. زمانی که آقای شی با رهبری دیدار کردند بحث این قرارداد مطرح شد زمانی که بنده پیش نویس آن را به چین بردم باز هم اعلام شد. "

برای اولین‌بار صحبت از توافق 25 ساله کی مطرح شده است؟

آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران پنج سال پیش در دیدار با شی جین پینگ، رئیس‌جمهوری خلق چین از «توافق ایران و چین برای روابط استراتژیک 25 ساله» صحبت کرده بود. این دیدار 11 روز پیش از توافق هسته‌ای ایران و 1+5 در تاریخ 11 تیر برگزار شده بود. رهبرانقلاب در این دیدار گفت:

«دولت و ملت ایران همواره به دنبال گسترش روابط با کشورهای مستقل و قابل اطمینان همچون چین بوده و هستند و بر همین اساس، توافق رؤسای جمهوری ایران و چین برای یک روابط استراتژیک 25 ساله، کاملاً درست و حکمت‌آمیز است… جمهوری اسلامی ایران هیچ‌گاه همکاری‌های چین در دوران تحریم را فراموش نخواهد کرد… [سیاست‌های سلطه‌گرانه‌ی برخی کشورها به‌ویژه آمریکا و همکاری غیرصادقانه‌ آنها با کشورهای دیگر] موجب شده است که کشورهای مستقل، به‌دنبال همکاری‌های بیشتر با یکدیگر باشند و توافق ایران و چین برای روابط استراتژیک 25 ساله در همین چارچوب است که باید با پیگیری جدی دو طرف، توافق‌ها حتماً به مرحله‌ی عملیاتی برسند.»

آیا متنی رسمی از توافق جامع ایران و چین منتشر شده است؟

سند توافقنامه جامع روابط استراتژیک 25 ساله ایران- چین منتشر نشده است. اما متن توافقنامه جامع مشترک همکاری‌های استراتژیک ایران و چین 4 سال و نیم قبل به زبان انگلیسی در وب‌سایت رسمی رئیس‌جمهوی ایران منتشر شده است. تاریخ انتشار این متن 23 ژانویه 2016 (سوم بهمن 1394)، حدود 6 ما پس از سفر رئیس‌جمهوری چین به ایران است. در این متن اعداد و ارقام و جزئیاتی از این توافق ذکر نشده و صرفا به کلیات بسنده شده است. زمینه کلیات این توافق در متن منتشر شده «سیاسی»، «همکاری اجرایی»، «انسانی و فرهنگی»، «قضایی، امنیتی و دفاعی» و «منطقه‌ای و بین‌المللی» اعلام شده است. در آن گفته شده دو طرف درباره تدوین نهایی سند توافق جامع 25 ساله بحث و تبادل نظر خواهند کرد.

شی جین پینگ، رئیس‌جمهوری خلق چین در جریان سفر پنج سال پیش به ایران و دیدار با رهبری انقلاب گفته بود:

«اقتصاد چین و ایران مکمل یکدیگر هستند و در این سفر درخصوص برنامه‌ریزی برای همکاری استراتژیک 25 ساله به توافق رسیده‌ایم و آماده گسترش و تعمیق همکاری‌ها در بخش‌های فرهنگی، آموزشی، فناوری، نظامی و امنیتی در سطح شرکای راهبردی هستیم و ایجاد سازوکاری برای افزایش همکاری‌های امنیتی در مواجهه با تروریسم را ضروری می‌دانیم.»

آیا جزئیات تازه‌ای از این سند در دست است؟

به گفته حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران پیش‌نویس نهایی برنامه 25ساله همکاری‌های جامع ایران و چین در جلسه روز اول 1399 هیات دولت تایید شده است. در فهرست مصوبات هیات دولت در سایت رسمی کابینه اثری از مصوبه‌ای با این مضمون به چشم نمی‌خورد.

اما متن صحبت‌های حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران، این جلسه در رسانه‌های ایران منتشر شده است:

«این همکاری، زمینه‌ای برای مشارکت ایران و چین در پروژه‌های اساسی و زیرساخت‌های توسعه‌ای ازجمله طرح بزرگ کمربند ـ راه است و فرصتی برای جلب سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف اقتصادی ازجمله صنعت، گردشگری، فناوری اطلاعات و ارتباطات خواهد بود. گسترش همکاری دو طرف در حوزه انرژی و سرمایه‌گذاری مشترک در توسعه مناطق آزاد برای ارتقای نقش این مناطق در تولید و تجارت بین‌المللی از فواید این توافقنامه است.»

آیا قرارداد اجرایی میان طرفین به امضاء رسیده است؟

ظاهرا هنوز متنی به عنوان سند نهایی امضا نشده، اما برخی رسانه‌ها جزئیاتی درباره برخی بندهای آن منتشر کرده‌اند که پیش‌تر از سوی منابع ایرانی رد شده است.

نشریه پترولیوم اکونومیست در تاریخ 3 سپتامبر 2019 (12 شهریور 1398) در گزارشی به انتشار جزئیاتی از توافقنامه 25 ساله همکاری‌های جامع ایران-چین پرداخته و مدعی شده که طی این توافقنامه چین 280 میلیارد دلار در صنعت نفت و گاز ایران و 120 میلیارد دلار در صنعت حمل‌ونقل ایران سرمایه‌گذاری می‌کند. در مقابل شرکت‌های چینی اولویت اول اجرای پروژه‌ها هستند و 5000 سرباز چینی برای تامین امنیت پروژه‌ها به ایران اعزام می‌شوند.

یک ماه بعد محمد جواد ظریف، حدود یک ماه بعد «گزارش برخی رسانه‌ها درباره توافق راهبردی 25 ساله ایران و چین و امتیازهای ویژه کشورمان برای این توافق» را رد کرد و گفت:

«صرفا پیشنهادی از سوی ایران برای روابط 25 ساله مطرح شده است. در اصل، توافقی در کار نیست که بندهایی داشته باشد. یک پیشنهاد برای برنامه‌ای 25ساله است که تازه باید بنشینیم و شروع به نوشتن توافق کنیم.»

آیا اطلاعاتی درباره بخش‌های اقتصادی این توافقنامه وجود دارد؟

مجیدرضا حریری، رئیس اتاق مشترک ایران و چین روز 9 تیر 1399 گفته است: «هنوز قرارداد مشخصی در حوزه‌های اقتصادی میان دو کشور منعقد نشده است.» به گفته حریری سال گذشته برآوردهای اولیه وزارت امور خارجه کشورمان به صورت پیش‌نویس در سفر آقای ظریف به چین، به مقامات این کشور ارائه شد؛ پیش‌نویس برای بار اول از طرف دولت چین دریافت و اصلاحات مدنظر آنها روی آن اعمال و مجدداً به دولت جمهوری اسلامی ارائه شد. رئیس اتاق مشترک ایران و چین تصریح کرده:

«مشخصا این دست پیش‌نویس‌ها در حوزه‌های مختلف اقتصادی، امنیتی، نظامی و سیاسی می‌باشد که با توجه به حوزه تخصصی ما در اتاق بازرگانی تنها در بخش اقتصادی اطلاعاتی در اختیار بخش خصوصی قرار دارد.»

چرا عملیاتی شدن این سند همکاری به درازا کشیده است؟

بحث توافقنامه همکاری جامع ایران و چین تقریبا همزمان با توافق برجام مطرح شده است. دقیقا معلوم نیست نقش خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها در سال 1397 آیا تاثیری در این موافقتنامه داشته است. یا نه. تا پیش از خروج آمریکا از برجام ایران و چین نزدیک به 3 سال فرصت داشتند تا سند همکاری 25 ساله را نهایی کنند. اما به هر حال نمی‌توان تحریم‌های آمریکا را در همکاری اقتصادی ایران و چین، بی‌تاثیر دانست.

اما پس از اعمال تحریم‌های یکجانبه ایالات متحده شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری چینی نیز از ایران خارج شدند. 14 مهر 1398 ایران رسما اعلام کرد شرکت ملی نفت چین (سی‌ان‌پی‌سی) از طرح توسعه فاز 11 پارس جنوبی کناره‌گیری کرده است. یک سال پیش‌تر شرکت چینی اعلام کرده بود به دلیل تحریم‌ها از سرمایه‌گذاری در پارس جنوبی منصرف شده است. پیش‌ از آن توتال فرانسه نیز از کنسرسیوم ایرانی - فرانسوی - چینی فاز 11 پارس جنوبی خارج شده بود.

با این همه پنج سال پیش، شی جین پینگ رئیس‌جمهوری خلق چین در دیدار با رهبر ایران بر این نکته تاکید کرده بود که «آمادگی داریم همان‌گونه که در زمان تحریم‌ها در کنار ایران بودیم، پس از برداشته شدن تحریم‌ها نیز همکاری‌های خود را در همه‌ی زمینه‌ها گسترش دهیم.»

آیا مجلس در جریان این توافقنامه است؟

نمایندگان مجلس یازدهم احتمالا در جریان این توافقنامه نباشند چراکه مدت زمان طولانی از تشکیل مجلس جدید نمی‌گذرد. مرتضی آقاتهرانی نماینده تهران و رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس نیز در این خصوص در توییتی نوشته: «برای کسب اطلاع از برنامه همکاری 25 ساله ایران و چین، با رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی تماس گرفتم که فرمودند: وزیر خارجه برای ارائه توضیحاتی در این خصوص، یکشنبه (هفته آینده) مهمان آن کمیسیون است.»

آیا مجلس دهم در جریان این توافقنامه قرار نداشت؟

مرور اخبار نشان می‌دهد که حداقل علی لاریجانی رئیس مجلس دهم نه تنها در جریان این توافقنامه قرار داشته و دارد بلکه بخشی از مذاکرات را شخصا انجام داده است. جواد ظریف روز اول اسفند 1397 این خبر را توییت کرده و نوشته:

«آقای لاریجانی، رئیس شورای مجلس اسلامی را تا پکن همراهی کردم. صحبت‌هایی مهم با رئیس‌جمهور شی و رهبری چین بر سر شراکت استراتژیک گسترده میان دو کشور انجام شد. موضوع اصلی این صحبت‌ها، نقش ایران در ایجاد راه ابریشم جدید و همچنین تداوم همکاری‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی بود.»

آیا امضای این توافقنامه نیاز به مصوبه مجلس دارد؟

اصل 77 قانون اساسی جمهوری اسلامی صراحت دارد: «عهدنامه‌‌ها، مقاوله‌‌نامه‌‌ها، قراردادها و موافقت‌‌نامه‌‌های‌ بین‌‌المللی‌ باید به‌ تصویب‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ برسد.» اصل 125 قانون اساسی نیز می‌گوید: «امضای‌ عهدنامه‌‌ها، و مقاوله‌‌نامه‌ها، موافقت‌ نامه‌‌ها و قراردادهای‌ دولت‌ ایران‌ با سایر دولتها و همچنین‌ امضای‌ پیمان‌‌های‌ مربوط به‌ اتحادیه‌‌های‌ بین‌‌المللی‌ پس‌ از تصویب‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ با رئیس‌ جمهور یا نماینده‌ قانونی‌ او است‌.» بنابراین این قرارداد پیش از امضاء باید به تصویب مجلس برسد. سفر علی لاریجانی رئیس مجلس وقت به چین و انجام مذاکره درخصوص این توافقنامه می‌تواند نشانه‌ای برای تضمین تصویب این قانون در مجلس شورای اسلامی به طرف چینی بوده باشد.

موضوعی که‌هادی طحان نظیف عضو حقوقدان شورای نگهبان به اشاره کرد و در توییتر نوشت: تجارت و قرارداد اقتصادی با کشورهایی که قصد سلطه بر منافع ایران را ندارند و منجر به پیشرفت و آبادانی کشور شود، نیاز قطعی کشور و مطابق با اصول قانون اساسی است. اما طبق اصل 77 قانون اساسی، اجرای هر گونه قرارداد و موافقت نامه‌های بین المللی در نهایت باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.

منبع: دیده‌بان ایران