ماجرای حرف‌های ظریف درباره سقوط هواپیمای اوکراینی چیست؟

اعتمادآنلاین| چالش جدید در پرونده هواپیمای اوکراینی. شبکه کانادایی سی‌بی‌سی مدعی شد به صدایی ضبط‌شده از حرف‌های وزارت خارجه ایران دست یافته است که در آن او درباره این احتمال صحبت می‌کند که چند نیروی نفوذی عمدا دست به این اقدام زده باشند؛ اما می‌گوید اگر چنین هم باشد، او خبردار نخواهد شد. سی‌بی‌سی مدعی است این صدا از‌ جمله اسنادی است که از سوی دولت و نهادهای امنیتی کانادا در پرونده هواپیمای اوکراینی در حال بررسی است و به دست این رسانه رسیده است. مشاور نخست‌وزیر کانادا از اظهارنظر درباره این فایل صوتی خودداری کرده است. سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز این گزارش را رد کرده است.

حرف‌های ظریف به ادعای سی‌بی‌سی: نفوذی هم بوده باشند، ما باخبر نمی‌شویم

به ادعای این گزارش محمدجواد ظریف در این جلسه می‌گوید هزار احتمال برای توضیح علت ساقط‌کردن این هواپیما وجود دارد؛ شامل حمله‌ای عمدی در نتیجه کار دو یا سه نفر نفوذی. این اشاره‌ها در حالی است که ظریف در سالگرد این فاجعه در صفحه شخصی خود در اینستاگرام ضمن تسلیت به مناسبت سالگرد حادثه نوشت: «من از ‌جمله مسئولانی بودم که تا آخرین ساعات پیش از اعلام عمومی، مانند سایر مردم، صرفا گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای را می‌شنیدم و با وجود پیگیری هیچ اطلاعاتی فراتر از اخبار رسمی به وزارت امور خارجه اعلام نمی‌شد؛ اما به محض اطلاع از ماوقع در بعدازظهر جمعه 20 دی 98 به سهم خود تأکید نمودم که باید با شرمندگی تمام عین ماوقع را با مردم و جهانیان صادقانه در میان گذاشت». او همچنین اضافه می‌کند که بابت این حادثه هنوز شرمسار است. «گرچه هیچ نقش یا حتی اطلاعی از تحولات نظامی نیمه‌شب و فاجعه دهشتناک بامداد چهارشنبه سیاه 18 دی 98 نداشتم».

در ادامه همچنین آمده که صاحب صدای ادعایی به روسیه به‌عنوان کشور دیگری اشاره می‌کند که متهم به ساقط‌کردن یک هواپیما شد؛ اما هرگز به آن اذعان نکرد. هواپیمای مورد اشاره، پرواز شماره 17 هواپیمایی مالزی در سال 2014 میلادی است که در مسیر آمستردام به کوالالامپور و در آسمان شرق اوکراین هدف قرار گرفته بود.

همه مسافران و خدمه آن هواپیما نیز کشته شدند. صدای ادعایی سی‌بی‌سی، طبق این گزارش همچنین چندین بار به مسئله پرداخت غرامت به‌عنوان راهی برای بستن پرونده اشاره می‌کند و می‌گوید ایران می‌خواهد به خانواده‌ها غرامت بدهد تا نگذارد دیگر کشورها این فاجعه را به یک «جرم بین‌الملل» تبدیل کنند. او همچنین می‌گوید ایران جعبه‌های سیاه این هواپیما را برای بررسی در اختیار فرانسه قرار خواهد داد؛ اما داده‌هایی که این جعبه‌ها ثبت می‌کنند، نشان نخواهند داد که آیا کسی تعمدا به هواپیما شلیک کرده یا نه.

در گزارش تلویزیونی منتشرشده در سی‌بی‌سی البته تنها چند کلمه از صدای فارسی که ادعا شده صدای ظریف است، پخش می‌شود و صدای خبرنگار با دوبله انگلیسی جای آن را می‌گیرد. علاوه‌براین در گزارش منتشرشده سی‌بی‌سی زمان دقیق جلسه مشخص نشده و تنها به «ماه‌های بعد از حادثه» اشاره شده است.

این گزارش مکان، موضوع و حضار جلسه را نیز معرفی نکرده و در کنار هویت منبع این صدا، داده‌ها را برای آنچه حفاظت از عامل انتشار و افراد درگیر خوانده، نزد خود نگه داشته است. این شبکه می‌گوید برای درک ظرافت‌ها و جزئیات زبان فارسی در هنگام ترجمه، از سه نفر برای ترجمه این صدا استفاده شده است. این گزارش در بخشی از تحلیل خود روی محتویات این فایل و به نقل از کارشناسان حقوقی اشاره می‌کند ظریف مستقیما در ساختار نظامی و امنیتی سمتی ندارد. از‌این‌رو این فایل، اگرچه ممکن است سند مهمی در بررسی پرونده به حساب بیاید، نمی‌تواند به‌عنوان اثبات‌کننده قطعی چیزی مورد استناد قرار بگیرد.

مشاور ویژه نخست‌وزیر کانادا: حرفی نمی‌زنیم

در واکنش به درز این خبر از میان اطلاعات در اختیار دولت، مشاور ویژه نخست‌وزیر کانادا در پرونده پرواز پی‌اس752، یعنی پرونده هواپیمای اوکراینی، گفته است از اظهار نظر درباره آن خودداری می‌کند. رالف گودل، به رسانه‌ها گفته از وجود این صدای ضبط‌شده باخبر است و تیم بررسی و ارزیابی قانونی کانادا از نوامبر، اواسط پاییز، این فایل را در اختیار داشته است. گودل گفته این فایل صوتی دربردارنده اطلاعات حساسی است و اظهارنظر علنی درباره آن می‌تواند زندگی برخی افراد را در معرض خطر قرار دهد.

نهادهای امنیتی در حال بررسی اصالت این فایل هستند

مشاور ویژه جاستین ترودو در ادامه توضیح داده است آرسی‌ام‌پی، «پلیس سواره‌نظام سلطنتی کانادا»، نهاد ارشد امنیتی در این کشور و نیز سی‌اس‌ای، «تشکیلات امنیت ارتباطات کانادا»، در حال بررسی اصالت این فایل هستند. یکی از سخنگوهای تشکیلات امنیت ارتباطات، با خودداری از اظهارنظر گفته است این سازمان «درباره عملیات امنیتی اظهارنظر نمی‌کند». گودل در ادامه توضیح داده است: «به همه شواهد و همه شواهد بالقوه با جدیت و اهمیتی که شایسته است، رسیدگی می‌کنیم. ما کاملا متوجه عطشی که در خانواده‌ها[ی قربانیان] برای حقیقت کامل، صریح و بدون دستکاری وجود دارد، هستیم و این حقیقت همان چیزی است که برای رساندن آن به آنها تمام تلاشمان را خواهیم کرد».

خطیب‌زاده: ناصحیح و بی‌اعتبار است

سخنگوی وزارت خارجه روز گذشته در پاسخ به سؤال خبرنگاران درباره گزارش منتشرشده از سوی سی‌بی‌سی گفت: «ادعاهای مطرح‌شده در این مقاله ناصحیح و بی‌اعتبار است و بسیاری از حرف‌های منتسب به دکتر ظریف از اساس با ادبیات ایشان سازگاری نداشته و ادعای وجود چنین نواری خلاف واقع است». سخنگوی وزارت امور خارجه تأکید کرد: «البته همگان می‌دانند که دکتر ظریف در دیدارها و تماس‌های رسمی در روزها و هفته‌های بعد از فاجعه سرنگونی هواپیمای اوکراینی، از جمله در تماس و دیدار با وزیر خارجه کانادا، ضرورت بررسی کلیه احتمالات ممکن درباره دلایل و شرایط وقوع این فاجعه را مورد تأکید قرار داده است که احتمال مداخلات الکترونیکی خارجی یا حضور عناصر نفوذی هم می‌توانست جزء چنین احتمالاتی باشد. این دیدگاه منحصر به ایشان نبوده و همان‌گونه که از اظهارات رسمی، از جمله در کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی، مشخص است، مراجع امنیتی کشور همه این احتمالات را بررسی کردند و در نهایت به اشتباه فاجعه‌بار انسانی به‌عنوان مسبب این فاجعه رسیدند که بر این اساس مراحل دادرسی پرونده در مراجع صالح قضائی نیروهای مسلح در جریان است».

خطیب‌زاده همچنین افزود: «تحقیقات درباره سوانح هوایی، مسئله‌ای کاملا تخصصی و فنی است و با شایعه‌پراکنی و سیاسی‌کاری نمی‌توان نتیجه‌ای در راستای اهداف مسموم سیاسی به افکار عمومی تحمیل کرد. خانواده‌هایی که در این فاجعه تأسف‌بار عزیزان خود را از دست داده‌اند، اندوه عظیمی را تحمل می‌کنند که تسکین آن آسان نیست». خطیب‌زاده تأکید کرد: «ما از کانادا می‌خواهیم که با چنین اقدامات و شایعه‌پراکنی‌هایی، باعث نشوند هر روز بار دیگری بر غم و اندوه خانواده‌های داغدار اضافه شود».

کانادا به‌جای جنجال بی‌نتیجه، حرفه‌ای رفتار کند

خطیب‌زاده همچنین درباره پیگیری‌های صورت‌گرفته عنوان کرد: «گزارش سوانح هواپیمایی کشوری یک گزارش ژورنالیستی یا مبتنی بر حدس و گمان نیست که دلخواهانه و بر اساس خواست یک کشور نوشته شود، بلکه در سوانح هوایی، این گزارش یک گزارش فنی و تخصصی است که توسط متخصصان بی‌طرف و ذی‌صلاح تهیه می‌شود. تیم بررسی سانحه سقوط هواپیمایی کشوری جمهوری اسلامی ایران با مشورت مستمر با کارشناسان خبره از کشورهای ذی‌ربط از‌ جمله کانادا، آمریکا، فرانسه و سایر کشورها، گزارش سانحه سقوط پرواز پی‌اس752 را در سریع‌ترین زمان و پیش از موعد مقرر در کنوانسیون شیکاگو تهیه و برای کشورهای ذی‌ربط ارسال کرده است.

این کشورها دو ماه وقت دارند نظرات، ایرادات فنی یا سؤالات خود درباره این گزارش را به طرف ایرانی اعلام کنند. این فرصت دو‌ماهه اکنون رو به پایان است و گزارش سانحه با لحاظ‌کردن نظرات و سؤالات سایر کشورها و پاسخ‌های تیم بررسی سوانح ایرانی در دسترس عموم قرار خواهد گرفت. به دولت کانادا توصیه می‌کنیم به‌جای جنجال‌های بی‌نتیجه خود، حرفه‌ای رفتار کرده و اگر نظری دارد، در قالب گزارش تخصصی سانحه ارائه کند».

ایران و کانادا، البته پیش از حادثه هواپیمای اوکراینی نیز دچار اختلاف‌ها و تنش‌های سیاسی متعدد بودند و مشخصا، درخواست‌های ایران برای ارائه خدمات کنسولی از سوی کانادا بی‌پاسخ مانده است؛ خدمات کنسولی‌ای که ممانعت از آن مشخصا برای ایرانیان مقیم کانادا ایجاد مشکل می‌کند.

چنین تنش‌هایی در پرونده هواپیمای اوکراینی نیز بی‌تأثیر نبوده‌اند و احتمالا بی‌اعتمادی موجود از یک سو و تقابل بین دو طرف از سوی دیگر، روی تصمیم‌ها و مواضع کانادا در واکنش به این حادثه اثر داشته‌اند. ایران و کانادا در شهریور 91 قطع رابطه کردند و در سال‌های پس از آن نیز با وجود تماس‌ها و مذاکرات متعددی که در دوران دولت فعلی کانادا به نخست‌وزیری جاستین ترودو و دولت فعلی ایران به ریاست‌جمهوری حسن روحانی در جریان بوده است، به نتیجه مشخصی نرسیده‌اند.

قدم‌به‌قدم در حال اجرای تعهدات بین‌المللی هستیم

خطیب‌زاده در پایان عنوان‌ کرد: «یک بار دیگر مجددا تأکید می‌کنیم که دولت جمهوری اسلامی ایران به تعهدات بین‌المللی خود و حقوق خانواده‌هایی که عزیزان خود را از دست داده‌اند و اکثریت بالایی از آنان هم شهروند ایرانی هستند، پایبند است و قدم‌به‌قدم در حال اجرای تعهدات بین‌المللی و الزامات قانونی خود طبق قوانین داخلی و بین‌المللی است که با تکمیل هر‌یک از اقدامات گزارش آن به اطلاع عموم رسانده خواهد شد».

سفیر اوکراین در کانادا: نشنیده بودیم

سفیر اوکراین در کانادا در پاسخ به سؤال سی‌بی‌سی درباره این فایل گفت با وجود اینکه آرسی‌ام‌پی در تحقیقات اوکراین به این کشور کمک می‌کرده، این اولین‌بار است که اوکراین از این فایل باخبر می‌شود. آندری شوچنکو به سی‌بی‌سی گفته است‌ اوکراین باید این اطلاعات را به دقت بررسی کند: «من فکر می‌کنم این دلیل دیگری برای ماست که چیزی کمتر از حقیقت را نپذیریم. ما نمی‌خواهیم به جای خطاکاران واقعی فر دیگری قربانی شود. ما نمی‌خواهیم حقیقت پشت مخفی‌کاری دولتی پنهان شود. ما می‌خواهیم تمام ماجرا روشن شود».

شوچنکو این احتمال را که این سرنگونی عمدی باشد، رد نکرد: «در این مرحله ما نمی‌توانیم هیچ احتمالی را رد کنیم. فکر می‌کنم هنوز بسیار فاصله داریم با اینکه تصویر واضحی از آنچه اتفاق افتاده داشته باشیم... مشخصا ما در گفت‌وگوهایمان با ایران دچار فقدان اعتماد هستیم. فکر می‌کنم احساس می‌کنیم ایران حداقل اطلاعات ممکن را با ما در میان می‌گذارد». پیش‌تر مقامات کانادا نیز گفته بودند به صرف اینکه ایران گفته است این حادثه خطای انسانی بوده، این حرف را قبول نمی‌کنند.

شوچنکو همچنین توضیح داده است‌ اوکراین هنوز با کانادا به سازوکار مشخصی برای تبادل اطلاعات و شواهد نرسیده است و این فایل نشان می‌دهد دو کشور نیاز دارند «کانال ارتباطی حقوقی بی‌نقصی» برقرار کنند: «پیش‌بردن تحقیقات جنایی این پرونده بسیار سخت خواهد بود. بنابراین فکر می‌کنم هر اطلاعاتی مانند این، بسیار مهم است».

او درباره گزارشی که ایران به اوکراین داده است افزود: «فکر می‌کنم همگی باید متوجه باشیم این گزارش می‌تواند تأیید کند که موشکی به این هواپیما خورده است‌ اما به ما نمی‌گوید چه کسی دکمه شلیک را فشار داده است». پیش‌تر و در ماجرای انتشار یک فایل صوتی دیگر، مقامات اوکراینی از جمله شخص رئیس‌جمهور اوکراین روی عدم اعتماد به حرف‌های مقامات ایران در این پرونده تأکید کرده بودند. ولودیمیر زلنسکی بهمن سال گذشته در سخنانی صریح و تند گفته بود هیچ‌کدام از حرف‌های مقامات ایران در این زمینه از ابتدای وقوع حادثه را باور نکرده بوده است.

درز مکرر

این اولین فایل صوتی نیست که در این پرونده منتشر می‌شود. نمونه پیشین این ماجرا، انتشار فایل صوتی تماس یک هواپیمای دیگر با برج مراقبت فرودگاه در روز حادثه بود. در فایل منتشرشده که توسط رسانه‌های اوکراینی منتشر شد، خلبان پرواز 3768 هواپیمایی آسمان به برج مراقبت خبر می‌دهد که «نوری شدید» حوالی هواپیمای اوکراینی می‌بیند که از نگاه او مشخصا «نور موشک» است.

مأمور برج مراقبت در پاسخ می‌گوید که چیزی به برج گزارش نشده است. این مأمور سپس چندبار تلاش می‌کند با هواپیمای اوکراینی تماس بگیرد اما پاسخی دریافت نمی‌کند. اما فراتر از نمونه‌ای مثل این، در سال‌های گذشته کم اتفاق نیفتاده است که رسانه‌ای داخلی یا خارجی از محتویات جلسات این‌چنینی گزارشی منتشر کند. این نوع درز اخبار محرمانه حتی از مسیرهای رسمی نیز اتفاق افتاده است، وقتی جواد کریمی‌قدوسی سخنان محمدجواد ظریف در جلسه‌ای غیرعلنی با نمایندگان مجلس را رسما منتشر کرد. اگر در نمونه تماس برج مراقبت، تقابل اوکراین با ایران بر سر این پرونده باعث انتشار فایل صوتی شد، شدت تقابلی که سیاست‌مداری مثل کریمی‌قدوسی با دولت روحانی دارد، می‌تواند توضیح‌دهنده انتشار حرف‌های ظریف در جلسه غیرعلنی باشد.‌

منبع: شرق