مردم فکر می‌کنند امر به معروف و نهی از منکر یعنی فضولی

اعتمادآنلاین| جلیل محبی، دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر این روزها به‌شدت در شبکه‌های اجتماعی فعال است، هم صریح نقد می‌کند و هم نقدهای تند و تیزی در بحث با فعالان سیاسی و اجتماعی نصیبش می‌شود؛ روندی که سبب شده است حضور و عملکرد او در ستاد امر به معروف و نهی از منکر حاشیه‌ساز و حاشیه‌دار باشد. بهانه گفت‌وگوی ما با محبی نه حاشیه‌سازی‌ و جنجال‌آفرینی‌اش در ستاد، که حکم او برای ایجاد 1400گروه جهادی در سراسر کشور است. اینکه این گروه‌ها چگونه تشکیل می‌شوند و ماموریتشان چیست و چه هدفی را دنبال می‌کنند؟ و چرا ذیل ستاد امر به معروف و نهی از منکر ایجاد شده‌اند و مجوزشان را مثل هر سمن دیگری از وزارت کشور نمی‌گیرند؟

در بررسی این موضوعات محبی تأکید می‌کند ستاد امر به معروف بیش از آنکه به دامنه اجتماعی و فرهنگسازی‌اش شناخته شده باشد از سوی مردم به ستادی برای منکرات و مساوی با کمیته یا گشت ارشاد شناخته می‌شود. او در همین راستا هم می‌گوید که ستاد امر به معروف و نهی از منکر به‌دنبال نقد حاکمیت است نه فضولی در زندگی مردم. مشروح این گفت‌وگو در پی می‌آید.

اخیرا اعلام شد 1400 گروه جهادی از سوی ستاد امر به معروف و نهی ازمنکر مجوز گرفته‌اند و در سراسر کشور فعال شده‌اند. این گروه‌های جهادی قراراست چه کارهایی انجام دهند؟ مگر شعب استانی ستاد برای پیشبرد اهداف آن کافی نبود؟

یکی از تفاوت‌های جوامع مدرن و سنتی در نوع دیدگاه‌هایشان به جامعه مدنی دیده می‌شود. جوامع مدرن جامعه مدنی و گروه‌های فعال در عرصه اجتماعی را به‌رسمیت می‌شناسند و ممانعتی برای آنها ایجاد نمی‌شود؛ مگر اینکه مرتکب جرم شوند. جامعه مدنی آنجایی که فعالیت را برای گروه‌های اجتماعی به رسمیت می‌شناسد، نام «ان‌جی‌او» یا معادل فارسی آن «سمن» را دارد که به‌معنای نهادهای غیرحاکمیتی است. این بدان معناست که حاکمیت آن را به رسمیت می‌شناسد و از آن حمایت می‌کند و مسیر را برای فعالیت در چارچوب قانون باز می‌کند.

در مقررات قانونی و آیین‌نامه‌ای که هیأت وزیران آن را تصویب کرده است، درباره مجوزهای سازمان‌های مردم‌نهاد یک بخل و خستی از سوی وزارت کشور دیده می‌شود. چنانچه تا اسفند99 فقط 2مجوز به سمن فعال در عرصه امر به معروف و نهی از منکر داده شده است و رئیس این دو سمن هم 2مقام کشوری و لشکری هستند، بقیه درخواست‌ها هم هیچ‌کدام مجوز نگرفتند.

بنده وظیفه دارم فعالیت گروه‌های امر به معروف و نهی از منکر در جامعه را گسترش دهم. به این معنا که اگر کسی می‌خواهد به حاکمیت نقدی کند یا پیشنهادی مطرح کند و به‌تعبیر دینی امر به معروف و نهی منکر مسئولان را داشته باشد، فعالیت‌هایش زیر چتر حمایتی حاکمیت قرار گیرد. این کار از وظایف قانونی ستاد است. از آنجا که سمن‌ها گسترششان با موانع جدی روبه‌رو بود و وزارت کشور به این راحتی مجوز نمی‌داد، بنده از ظرفیت ماده16 قانون حمایت از آمرین به معروف استفاده کردم و گروه‌هایی به‌نام گروه‌های جهادی امر به معروف و نهی از منکر تشکیل دادم و در حوزه‌های مختلف از جمله محیط‌زیست، خیریه، کمک‌رسانی و... سعی کردیم خلأ وجود سمن‌ها در این حوزه‌ها را مرتفع کنیم.

بنابراین گروه‌های جهادی امر به معروف و نهی از منکر به این دلیل گروه جهادی نامیده می‌شوند که فعالیت مدنی چند نفر در قالب یک گروه است و از آنجا که امر به معروف و نهی از منکر اقدامی جهادی محسوب می‌شود، ترکیب این مولفه 2گروه جهادی شد.

می‌شود گفت که به‌نحوی برای ایجاد این گروه‌های جهادی منع یا مسیر دشوار اخذ مجوز از سوی وزارت کشور را دور زده‌اید؟

نه، توجه کنید که بحث موازی‌کاری نیست و ستاد وظیفه دارد بستر فعالیت‌های اجتماعی را فراهم آورد. این گروه‌های جهادی که براساس ماده16 قانون آمرین به معروف تشکیل می‌شوند، جایگاه‌شان از جایگاه سمن‌ها مستحکم‌تر است؛ چون سمن‌ها قانون ندارند و آیین‌نامه هیأت‌دولت را دارند؛ نه قانون مجلس را. به تعبیری می‌توان گفت سمن‌ها از گروه‌های مردمی امر به معروف و نهی از منکر پایین‌تر هستند.

می‌شود گفت باتوجه به محدودیت و سختگیری‌هایی که وزارت کشور برای صدور مجوز دارد، ماده16 قانون آمرین به معروف یک تبعیض مثبت در این زمینه به سود ستاد امر به معروف و نهی از منکر انجام داده است؟

نه خیر. ما اینجا حاکمیت و دولت نداریم، اصل همه نظام را یکپارچه می‌دانیم؛ برخی به واسطه رأی مستقیم انتخاب و برخی غیرمستقیم انجام می‌شود. روند فعالیت وزارت کشور برای اعطای مجوز براساس آیین‌نامه هیأت وزیران هم قانونی است و ماده16 قانون آمرین به معروف هم این امکان را برای ستاد ایجاد کرده است.

اینها نافی یا ناقض هم نیستند. اشکالی که وجود دارد این است اگر شما امروز بروید و درخواست سمن امر به معروف و نهی از منکر بکنید به شما این مجوز را نمی‌دهد. به‌خاطر این سختگیری است که بنده مسیر فعالیت گروه‌های مردمی در ستاد امر به معروف و نهی منکر را تسهیل کرده‌ام.

اگر من درخواست مجوز برای تاسیس گروه امر به معروف و نهی از منکر داشته باشم، این مجوز را در اختیار من روزنامه‌نگار یا فعال اجتماعی یا رسانه‌ای قرار می‌دهید؟

بله با تشکیل گروهی با حداقل 7عضو می‌توانید درخواست مجوز از سامانه بدهید.

چندی پیش یکی از فعالان سیاسی اصولگرا خبر داد که مجوز گروه جهادی «معروف» (مخفف مردم علیه رانت و فساد) را از ستاد گرفته. بین من روزنامه‌نگار، فعال مدنی با او برای صدور مجوز تفاوتی قائل می‌شوید و مرزبندی‌های سیاسی را لحاظ می‌کنید؟

خیر، تنها شرط نداشتن سوءپیشینه است.

براساس قانون اساسی مردم می‌توانند اعتراضات و تظاهرات خیابانی مسالمت‌آمیز داشته باشند، اما در قریب‌به‌اتفاق مواقع درخواست مجوزشان بی‌جواب می‌ماند و اگر در خیابان هم باشند، برخورد انتظامی صورت می‌گیرد؟ گروه‌های جهادی شما اجازه تجمع دارند؟

اجازه تجمع قانونا دست دولت است. از وزیر کشور سؤال کنید.

به‌جز ستاد امر به معروف کدام نهاد‌ها امکان صدور مجوز برای گروه‌های مردمی را دارند؟

در حال حاضر سازمان تبلیغات اسلامی در حوزه هیأت‌های مذهبی و نیروی انتظامی در حوزه خیریه‌ها و وزارت کشور در بحث سمن‌ها مجوز صادر می‌کنند. همه این گروه‌ها فعالیت اجتماعی دارند، ولی حوزه فعالیت‌شان متفاوت است.

نظارتی هم بر روند فعالیت گروه‌های جهادی به عنوان زیرمجموعه ستاد دارید؛ چون آنطور که از خبر‌ها پیداست وزارت کشور در این بحث کاملا جدی و سختگیر است؟

این گروه‌ها زیرمجموعه ما نیستند؛ مگر سمن‌ها زیرمجموعه وزارت کشورند؟! ما برای گروه‌های مردمی جهت فعالیت مدنی مجوز صادر می‌کنیم تا فعالیت‌هایشان رسمیت داشته باشد و حاکمیت از فعالیت اجتماعی آنها دفاع می‌کند. این معنایش این نیست که این گروه‌ها زیرمجموعه وزارت کشور یا ستاد امر به معروف هستند، بلکه اینها زیرمجموعه حاکمیت فعالیت رسمی دارند، اما ما در انتهای سال، انتهای زمان مجوز آن ارگان که مجوز را صادر کرده است، روند فعالیت آنها را بررسی می‌کنیم و می‌بینیم که آیا این گروه جرمی مرتکب شده، افترایی یا اتهامی به کسی زده و شکایت قضایی علیه آن مطرح شده است یا نه؟ اگر سوء‌استفاده‌ای صورت بگیرد، ما مجوز را باطل می‌کنیم.

تکلیف نظارت بر روند فعالیت در این پیچیدگی و ازدحام قانونی که وجود دارد، چه می‌شود؟

نه، ‌این گروه‌ها فعالیت‌هایشان مشخص است و دامنه فعالیتشان گسترده است و آزادند هر فعالیتی را در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی انجام دهند. همه مردم - اشخاص حقوقی - می‌توانند هر فعالیتی انجام دهند؛ مگر آنکه مطابق ماده 2قانون مجازات اسلامی یا اصل 36 و 167 قانون اساسی منع شده باشند. این اصل در مورد اشخاص حقوقی هم وجود دارد. پس دایره فعالیت، واحد است. فعالیت‌ها اجتماعی است و در عرصه فردی و خانوادگی نیست.

به‌نظرتان ستاد امر به معروف و نهی از منکر از نظر عامه مردم تشکل محبوبی است؟

وقتی سال97 وارد ستاد شدم، نخستین کاری که کردم این بود که درخواست یک پژوهشی را به مرکز افکارسنجی دانشگاه تهران دادم تا بررسی کند نظر مردم در مورد نقد، نظارت همگانی، انتقاد و پیشنهاد، امر به معروف و نهی از منکر و خود ستاد چیست؟ آنچه از این پژوهش به‌دست آمد، این بود که آنچه مردم در 40سال گذشته از ستاد امر به معرو ف و نهی از منکر در ذهن دارند و ستاد برای آنها تداعی می‌کند، جایی است که با منکرات مبارزه و برخورد می‌کند.

علت این اشتباه در برداشت حوزه فعالیت ستاد به‌دلیل تشابه اسمی نهاد برخورد با منکرات اخلاقی با ستاد بوده است؛ چراکه آنها هم عنوان امر به معروف یا نهی از منکر را در نام مراکز خود داشته‌اند. این تشابه اسمی سبب شده است که مردم عمدتا ستاد امر به معروف و نهی از منکر را با کمیته، ستاد مبارزه با منکرات یا گشت ارشاد و مانند اینها اشتباه بگیرند. این‌در‌حالی است که براساس قانون امر به معروف و نهی از منکر مصوب سال94 و فرمایشات مقام معظم رهبری در سال1372 این مرکز یک مرکز فرهنگی است؛ یعنی جایی است برای ترویج حس مسئولیت اجتماعی. در اسناد بالادستی نظام تنها موردی که از امر به معروف و نهی از منکر در سیاست‌های کلی نظام نام برده شده است، سیاست‌های محیط‌زیستی است، اما در جامعه امر مهم امر به معروف و نهی از منکر تنها با موضوعات اخلاقی، حجاب و عفاف و مانند آن شناخته می‌شود و از اصل شرعی که پایه فعالیت مدنی شهروندان است و به‌واسطه آن بر کار مسئولان نظارت و حتی به واسطه آن در انتخابات شرکت می‌کنند و به‌وسیله آن حاکمان را بالا می‌برند یا پایین می‌آورند، غافل می‌شوند. من این درخواست پژوهش را در فواصل زمانی مشخص 6‌ماه یک‌بار باز تکرار کرده‌ام و اتفاقی که صورت گرفته است، اینکه این نگرش مردم عوض شده و از صرف تعلق امر به معروف یا نهی از منکر به مقوله‌های اخلاقی، پوشش و عفاف تغییر کرده است.

می‌توانید درصد میزان محبوبیت ستاد را بگویید؟

میزان محبوبیت را نمی‌گویم، اما مردم در دومین نظرسنجی 6درصد بیشتر از نخستین نظرسنجی، امر به معروف و نهی از منکر را مسئله سیاسی و حاکمیتی می‌دانستند و در سومین نظرسنجی 10 تا 12درصد نظر مردم نسبت به این موضوع رشد داشته است.

به تعبیری دیگر، یعنی مردم وقتی در سال97 واژه امر به معروف و نهی از منکر را می‌شنیدند به ورود بی‌اجازه به حریم خصوصی دیگران و واژه‌هایی مثل فضولی تعبیر می‌کردند و درصد کمی آن را به معنای نظارت و پرسشگری مدنی می‌دانستند، الان تعداد این دسته بالاتر رفته است. بنده اگر در دوران مسئولیتم بتوانم مفهوم امر به معروف و نهی‌ازمنکر را به‌معنای نظارت مردم بر روند کاری مسئولان در جامعه جابیندازم و مردم نظارت قوی‌ای بر حاکمان داشته باشند و حاکمان از ترس مردم نتوانند خلاف کنند به این ترتیب معانی امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر سر جای خودش نشسته و می‌تواند محبوب باشد؛ چون همه مردم نقد حاکمان را دوست دارند و از فضولی و سرک کشیدن در حریم خصوصی‌شان بدشان می‌آید؛ البته این به آن معنا نیست که ما اموراتی که برای خانه است در خیابان مطرح کنیم و بگوییم که حریم خصوصی است.

در تنگنا قرار دادن آزادی اجتماعی به‌ویژه حقوق زنان بیشترین مانور کاری را در امور امر به معروف و نهی از منکر دارد. این مقوله اولویت چندم شماست؟

اصلا این مسئله ربطی به ستاد ندارد. من فرهنگسازی‌ بی‌تفاوت نبودن در جامعه را ترویج می‌کنم؛ یعنی ستاد به منکرات حاکمیتی یا مردم کاری ندارد، ستاد موظف است این روحیه را در مردم به‌وجود بیاورد و از آن در چارچوب قانون حمایت کند که اگر بدی‌ای در جامعه یا حاکمیت دیدند، اجازه ندهند این بدی گسترش یابد.

این مسئله که امر خصوصی کجاست را باید قانون تعریف کند، آنچه به ستاد برمی‌گردد اینکه امر و نهی مردم توسط مردم و مردم توسط حاکمان حق مردم است، اما اینکه بدی‌ها و خوبی‌ها کجاست را قانون باید مشخص کند.

امر و نهی مردم توسط یکدیگر باعث رودررویی اجتماعی و دلزدگی اجتماعی نمی‌شود؟

نه، اتفاقا باعث پویایی اجتماعی می‌شود. بی‌تفاوتی نسبت به جامعه است که به جامعه آسیب می‌زند. تفاوت آنجاست که در مسئله‌ای یک اجماع نسبی در مورد بدی و خوبی وجود دارد که باعث می‌شود امر و نهی باعث دلزدگی نشود، اما یک بحث هم در زمانی است که اجماعی در مورد خوبی و بدی یک امر وجود ندارد و اختلاف‌نظر در مورد موضوع امر و نهی است و آن اختلاف‌نظر ممکن است باعث دلزدگی شود؛ چرا‌که امر به معروف و نهی از منکر تا جایی که منجر به تنش اجتماعی نشود، درست است، اما وقتی که منجر به تنش اجتماعی می‌شود، این موضوع خودش تبدیل به منکر می‌شود.

همین عنوانی که شما به گروه‌های جهادی می‌دهید، باعث می‌شود که شما حاشیه امنی را در اختیار آنها نسبت به تفکری که با آنها در تضاد است، قرار دهید.

بله، چراکه تفکری است که قانون اساسی به رسمیت شناخته است؛ لذا آنچه معیار حق و باطل است، قانون اساسی است.

منبع: همشهری