تادیب ظریف و موضع تکراری اصولگرایان/ رویکرد اصلاح طلبان در انتخابات 1400 درباره ظریف چه خواهد بود؟

اعتمادآنلاین| پس از عتاب رهبری، خطاب رهبری و عذرخواهی اینستاگرامی وزیر امور خارجه، حالا سخنگوی دولت که این روزها در مرکز تحقیقات استراتژیک نیز جایگزین حسام‌الدین آشنا شده، نسبت به حواشی و اتفاقات ماجرای «میدان و سیاست» که جنجال آفرید، واکنش نشان داد.

به گزارش روزنامه اعتماد، اگرچه مطابق معمول سه‌شنبه‌ها نشست خبری سخنگوی دولت -نه به‌ صورت مجازی و نه به‌ طور حضوری- برگزار نشد اما علی ربیعی به 3 رسانه فارس، تسنیم و ایسنا درمورد وزیر امور خارجه و سرقت فایل صوتی و حواشی آن به‌ صورت مکتوب پاسخ داد.

سخنگوی دولت در پاسخ به این پرسش ایسنا درمورد سرقت فایل صوتی مصاحبه ظریف که به گفته مقامات دولتی بخشی از اسناد محرمانه بوده و موجب ضربه به منافع ملی شده چند نفر شناسایی شده‌اند و پرونده در چه مسیری قرار گرفته است، گفت که حسام‌الدین آشنا از سمت خود استعفا داده و درخصوص این موضوع نیز نهادهای مسوول پس از دستور رییس‌جمهوری پیگیر بوده‌اند اما هنوز گزارشی از این پیگیری‌ها ارایه نشده است اما مسوولان ذی‌ربط به‌موقع در این زمینه اطلاع‌رسانی خواهند کرد.

خبرگزاری تسنیم نیز از سخنگوی دولت پرسیده باتوجه به اینکه او به عنوان رییس جدید مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست‌جمهوری نیز منصوب شده، آیا در جریان آخرین جزییات از درز فایل صوتی قرار دارد و ربیعی در پاسخی تکراری برای این خبرگزاری نوشته است: «بعد از مشخص شدن سرقت فایل، رییس‌جمهوری محترم بلافاصله به وزارت اطلاعات دستور پیگیری و مشخص کردن عوامل انتشار و همچنین روشن شدن ابعاد مساله را دادند. این موضوع در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی بررسی و مجددا بر مسوولیت وزارت اطلاعات در این زمینه تاکید شد.» او همچنین توضیح داد که «انگیزه‌های مختلفی می‌تواند این جریان را به وجود آورده باشد و سنایورهای مختلفی مطرح است. به هر حال هنوز گزارشی داده نشده و موضوع در دست پیگیری است و قطعا بنابر نظر رییس‌جمهور به‌موقع اطلاع‌رسانی خواهند کرد.»

خبرگزاری فارس نیز در طرح پرسش از سخنگوی دولت تلویحا به موضع محمدجواد ظریف در آن مصاحبه جنجالی اشاره کرد و با یادآوری اظهارات اخیر رهبری پرسید: «رهبر انقلاب فرمودند ما نباید حرف امریکا را تکرار کنیم و این خطای بزرگی است. واکنش دولت به خطای بزرگ صورت گرفته توسط برخی کارگزارانش چیست؟» سخنگوی دولت نیز با تاکید بر اینکه «مواضع حکیمانه رهبر معظم انقلاب مثل همیشه فصل‌الخطاب و راهگشای همه است»، توضیح داد: «صحبت‌های رهبر معظم انقلاب نشان داد تمام مباحث خروجی سیاست خارجی ما، نتیجه تجمیع دیدگاه‌ها و حتی چالش‌های تضارب آرا بوده و تصمیم نهایی با خردجمعی صورت می‌گیرد. همان‌گونه که در جلسه سخنگویی قبلی توضیح دادم، وجود اختلاف‌نظر بین مسوولان امر در حوزه‌های سیاستگذاری‌های مختلف ازجمله اقتصادی، دفاعی و دیپلماسی کاملا طبیعی است و در همه دنیا امری رایج است. حتی کشور ما در سال‌های قبل نیز در موارد متعددی شاهد این امر بوده است. مواردی چون حمله اول امریکا به عراق، حمله صدام به کشور کویت، واکنش ایران بعد از حملات 11سپتامبر و شهادت دیپلمات‌های ایرانی در مزارشریف همگی ازجمله مواردی بود که در جلسات عالی دیدگاه‌های مخالف و متفاوت بیان می‌شد.»

ربیعی همچنین تاکید کرد که مهم این است اختلافات به منصه ظهور نرسیده و همه دستگاه‌ها درنهایت تابع تصمیم نهایی هستند که توسط مسوولان عالی و طی فرآیند خرد جمعی اتخاذ می‌شود. او بار دیگر تکرار کرد که دیپلماسی و سیاست دفاعی دو بال سیاست خارجی هستند و نه تنها تعارضی با یکدیگر ندارند، بلکه باعث تقویت هم می‌شود و تجمیع و اولویت‌بندی این دو عنصر نیز ‌از طریق خرد جمعی اتفاق می‌افتد و وزیر امور خارجه موظف است از اجرای درست آن اطمینان پیدا کند. سخنگوی دولت اگرچه تاکید کرد «همان‌گونه که مقام معظم رهبری درخصوص اظهارات پخش شده از نوار مسروقه به درستی تاکید فرمودند همه رسانه‌ها، مسوولان و نخبگان باید مراقب نتایج سخنان ناخواسته خود باشیم» اما پاسخ اصلی به این پرسش را به متنی که ظریف پس از سخنرانی رهبری در اینستاگرامش منتشر کرد، ارجاع داد.

حمله اصولگرایان

پس از انتشار سخنرانی رهبری و اشاره تلویحی ایشان به فایل مصاحبه منتشر شده، هر دو جریان سیاسی در کشور از ظن خود ماجرا و حواشی پیش آمده را تحلیل کرد. برای گروه مخالف ظریف و راهبردهای سیاست خارجی که در دو دولت یازدهم و دوازدهم «اجرا» کرد، همچنان در بر همان پاشنه چرخید. آنها سخنان رهبری را «تادیب ظریف» توصیف کرده و پس از این سخنان همچنان به رویکرد ظریف در دیپلماسی ایراد وارد می‌کنند. گروه حامیان ظریف نیز از اظهارات رهبری ابراز خوشحال و تاکید کردند که مخالفان سیاست خارجی دولت دیگری راهی برای انتقاد پیش رو ندارند؛ چراکه به استناد اظهارات رهبری سیاست خارجی را حاکمیت تعیین و وزارت خارجه و به بیانی دولت‌ها اجرا می‌کنند.

هر کدام از کنشگران سیاسی نیز پس از سخنرانی رهبری به نسبت دوری و نزدیکی به دولت مواضعی در همین چارچوب‌ها اتخاذ کردند. مجتبی ذوالنوری، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس بر همان مواضع قبلی پای فشرد و به خبرگزاری اصولگرای مهر گفت که این اظهارات به معنی «هیچ کاره بودن ظریف» نبوده و «سیاستگذاری در حوزه سیاست خارجی از سوی حاکمیت تعیین و وزارت خارجه مجری آن است و باید در عرصه اجرا موفق عمل کند.» این نماینده نزدیک به جبهه پایداری قم در مجلس همچنین تاکید کرد: «افرادی که از فرمایشات مقام معظم رهبری این‌گونه تعبیر می‌کنند که با این تفاسیر وزیر امور خارجه و دستگاه دیپلماسی کشورمان هیچ‌کاره‌اند، افرادی هستند که کاملا آگاهانه حقایق را دگرگون و تحریف می‌کنند.» او در واقع با حسین شریعتمداری هم‌نظر است.

شریعتمداری که دو شب پیش در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری به عنوان مهمان برنامه حضور داشت، تاکید کرد: «درست است که ظریف نهیب پدرانه رهبری را پذیرفت ولی در بیانیه‌ای که بعد از سخنان رهبری منتشر کرد بر روال قبلی تاکید کرد.» او همچنین برخلاف دولتی‌ها اظهار کرد که شناسایی و دستگیری افشاکننده فایل صوتی ظریف اولویت دوم است و اولویت اول همان اظهارات وزیر امور خارجه محسوب می‌شود که باید به آن رسیدگی گردد.

عبدالله حاجی‌صادقی، نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران نیز پس از سخنرانی رهبری برای اولین‌بار به اظهارات ظریف واکنش نشان داد و گفت: «اتهامات دروغ و نسبت‌های ناروایی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به سپاه پاسداران، نیروی قدس و شهید بزرگوار حاج قاسم سلیمانی داده شده است که عموما هم واقعیت ندارد.» او البته تلویحا خطاب به ظریف گفت: «محبوبیت ناشی از تصرف قلب مردم است همان چیزی که پشت پیکر قطعه قطعه شده حاج قاسم آفریده شد؛ بدانید این بی‌عدالتی‌ها و بی‌انصافی‌ها را تحمل می‌کنیم اما هرگز فراموش نمی‌کنیم.»

حمله به ظریف اما از تریبون‌های مختلف حتی پس از عتاب رهبری هم فروکش نکرد. دوشنبه شب، شب قدر محمود کریمی در این مجلس عزاداری اشعاری با این مضمون خواند: «سرِ نیزه که رحل قرآن شد/ وقت تضعیف مرد میدان شد/ آخرین ضربه‌های مالک بود/ اشعری شیر شد، رجزخوان شد/ شر شد و فتنه شد، تلاطم‌ شد/ امر مولا در این میان گم‌ شد/ رشته افتاد دست جاسوسان/ اشعری، انتخاب مردم شد» این اولین‌بار نیست که مضامین سیاسی و حمله به مقامات رسمی در خلال اشعار و نوحه‌های عزاداری ازسوی برخی مداحان دنبال می‌شود. در مداحی‌های کریمی نیز بارها این اتفاق رخ داده است. زمستان سال 92 ماجرای تیراندازی این مداح در یک اختلاف خیابانی جنجالی و خبرساز شد و سال بعد از آن همچنان مداح و روضه‌خوان مراسم فاطمیه بود. آخرین بار روایت بازی «تخته نرد» که از آنتن تلویزیون پخش شد نیز حواشی زیادی ایجاد کرد با همه این اوصاف او پای ثابت اغلب مراسم‌های مذهبی است و آنتن صداوسیما را همچنان دراختیار دارد.

راه‌های پیش‌روی اصلاح‌طلبان

پس از انتشار فایل صوتی ظریف و چندروز بعد از آن با سخنرانی رهبری، برخی ناظران بر این عقیده‌ بودند که احتمال احراز صلاحیت محمدجواد ظریف ازسوی شورای نگهبان کاهش پیدا کرده است. محمدجواد ظریف علی‌رغم اینکه در بسیاری از مصاحبه‌های ماه‌های اخیرش تاکید کرده که قصد ندارد در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1400 شرکت کند اما ساعاتی پیش از آغاز سخنرانی اخیر رهبری، به عنوان گزینه اول اصلاح‌طلبان ازسوی «جبهه اصلاحات ایران» معرفی شد.

علی‌رغم سکوت ظریف، پس از انتشار فایل صوتی و افزایش فشارها به او برخی نیز معتقد بودند که عزم او برای «آمدن» جزم شده است. او همچنین از سوی اشخاص حقوقی و حقیقی این نهاد اجماع‌ساز موفق به کسب بیشترین رای پیشنهادی شد اما به فاصله یک روز بعد باتوجه به عتاب رهبری، برخی تحلیل کردند که اگر عمر سیاسی ظریف به پایان نرسیده باشد، در کوتاه‌مدت و بازه زمانی کمتر از 2 ماه پیش‌رو نمی‌توان منتظر کاندیداتوری‌اش در انتخابات ریاست‌جمهوری بود.

در صورتی که ظریف گزینه حذف شده اصلاح‌طلبان باشد، باتوجه به بخش دیگری از سخنان رهبری که به باور طیفی از ناظران احتمال ردصلاحیت مصطفی تاجزاده را از آنچه بود نیز فراتر برد، احتمالا اسحاق جهانگیری و مسعود پزشکیان می‌توانند شانس بیشتری داشته ‌باشند. البته حضور احتمالی علی لاریجانی را نیز نمی‌توان در این معادلات درنظر نگرفت، چرا‌که اگر ظریف نیاید و اصلاح‌طلبان هم نتوانند گزینه مورد نظرشان را معرفی کنند، احتمال گرد آمدن دور علی لاریجانی شدت خواهد گرفت.

احمد زیدآبادی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی نیز در این رابطه در کانال تلگرامی خود نوشت: «با وضعی که برای محمدجواد ظریف پیش آمده است، به نظرم اصلاح‌طلبان از این پس فقط 3 گزینه در برابر انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌رو دارند؛ گزینه نخست، معرفی سیدمصطفی تاج‌زاده به عنوان تنها کاندیدای جبهه اصلاحات و مشروط کردن گام بعدی خود به رد یا تایید صلاحیت او. گزینه دوم، رضایت دادن به حمایت از کاندیداهایی از اعضای دولت با سطح رای پایین یا خارج از دولت نظیر محمدرضا عارف و مسعود پزشکیان. گزینه سوم، مذاکره با کاندیدای ملایم‌تری در بین اصولگرایان به منظور حمایت غیررسمی از او در ازای توافقات مشخص. ظاهرا غالب اصلاح‌طلبان با هیچ‌کدام از گزینه‌های سه‌گانه فوق موافقتی ندارند. اما مگر گزینه دیگری هم قابل تصور است؟»

در این حال برخی گروه‌ها و افراد نیز تاکید داشتند که سخنرانی رهبری یک عتاب پدرانه خطاب به وزیر امور خارجه بوده و عذرخواهی او از رهبری و مردم نشان می‌دهد که هنوز می‌توان به تداوم عمر سیاسی او امیدوار بود. حسن رسولی، کنشگر سیاسی اصلاح‌طلب در این مورد به ایلنا گفت: «رهبری در دوگانه میدان و دیپلماسی هم به اعتقاد من ضمن تکریم بجایی که از شهید سلیمانی داشتند، نسبت به سرداران و سربازان خط مقدم جبهه دیپلماتیک کشور نیز که آقای دکتر ظریف فرماندهی این میدان را برعهده دارد، سخنی که نشان‌دهنده حذف یا کناره گذاشتن آقای ظریف باشد، بیان نکردند.»

در این بین، طیفی دیگر از اصلاح‌طلبان که نه معتقد به پایان عمر سیاسی ظریف بودند و نه تحلیل‌شان برمبنای کنار گذاشتن ظریف بود، از این می‌گفتند که عقب‌نشینی ظریف می‌تواند بر پایگاه رای او اثرگذار شود و بهتر است در انتخابات حضور پیدا نکند. به هر روی نه ظریف هنوز درمورد کاندیداتوری برای انتخابات ریاست‌جمهوری اعلام آمادگی کرده و نه اندکی از پیچیدگی معادلات انتخاباتی امسال کاسته شده است.