تحلیل وظایف رسانه خدمت عمومی در دوران انتخابات/ رسانه خدمت عمومی و انتخابات

اعتمادآنلاین| برگزاری انتخابات عادلانه مستلزم شناخت و آگاهی شهروندان از فرایندهای انتخابات است. این فرآیندها هم شامل فرآیند برگزاری انتخابات و هم شامل فرآیندهای پیش از آن یعنی طی مسیر احراز صلاحیت نامزدها و همچنین فرآیندها و رویه‌های شناخت نامزدها می‌شود. آنچه مشخص است، در فرآیندهای مرتبط با شناخت نامزدها، رسانه‌های گروهی نقشی محوری پیدا می‌کنند.

• در این بین رسانه‌ی خدمت عمومی بهترین و مهم‌ترین بستر پخش تبلیغات انتخاباتی و به‌طور خاص مناظرات است. اما چرا؟ رسانه‌ی خدمت عمومی تابع اصل مهم بی‌طرفی[i] در سطح سازمان و محتواست. بدین معنا که ملزم است فارغ از احزاب و جناح‌ها به ارائه‌ی خدمت رسانه‌ای بپردازد. طبیعتاً در فضاهای رقابتی چون انتخابات این اصل اهمیت خود را بیش ‌از پیش نمایان می‌سازد.
  
  
• ما چرا مناظره بیش از باقی قالب‌های تبلیغات انتخاباتی مهم جلوه می‌کند؟ مناظره حد نهایت نمود رقابت نامزدها در برابر یکدیگر است. در عموم قالب‌های تبلیغی، یا نامزدها روبروی یکدیگر قرار نمی‌گیرند و یا درنهایت نمایندگان آن‌ها به بحث باهم می‌پردازند اما در مناظرات اصلی انتخابات، این خود نامزدها هستند که درمورد برنامه‌های خود به بحث می‌پردازند. رقابت مستقیم قطعا تأثیر مستقیم‌تری روی تعیین رأی مردم خواهد داشت. درنتیجه کم‌وکیف برگزاری آن اهمیتی دوچندان می‌یابد.
  
  
• ترکیب رسانه‌ی خدمت عمومی بی‌طرف و فضای رقابتی یعنی رقابت در محیطی بی‌طرفانه نسبت به نامزدها حالت ایده‌آل برگزاری مناظرات انتخاباتی است که در این دو خصیصه، خود رسانه‌ی خدمت عمومی نقشی محوری در طراحی و اجرا دارد. سازمان صداوسیما نیز به‌عنوان رسانه‌ی خدمت عمومی ایران، در هر دوره از انتخابات ریاست جمهوری تلاش می‌دارد تا طراحی و اجرای مناسبی برای مناظرات نامزدها داشته باشد.
  
  
• در همین راستا و بنا به ضرورت پیش‌آمده باتوجه به طرح انتقادات نسبت به نوع برگزاری مناظرات در صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، در گزارش پیش رو به مطالعه‌ی تبلیغات انتخاباتی و به‌طورخاص مناظرات و قواعد آن‌ها در پخش توسط رسانه‌ی خدمت عمومی پرداخته شده که این مطالعه‌ی سیاستی منتج به پیشنهادهای ذیل می‌شود. برای سه دوره پیش از برگزاری انتخابات، حین برگزاری انتخابات و پس از برگزاری انتخابات پیشنهادها ارائه شده است:
  
  موارد پیشنهادی در سه بازه‌ی زمانی انتخابات:

دوره‌ی پیش از برگزاری انتخابات:

پخش نظرسنجی

-امکان پخش نظرسنجی های به صورت دوره ای در یکماه منتهی به روز انتخابات با نظارت کمیسیون بررسی تبلیغات

-ذکر سازمان برگزارکننده نظرسنجی و روش های آن همراه با نتایج

-عدم پخش نظرسنجی در هفته منتهی به روز انتخابات

آموزش و اطلاع رسانی

-توجه به اقلیت های زبانی در اطلاع رسانی ها و آموزش نحوه شرکت در انتخابات

-توجه به آموزش ویژه به افرادی که به تازگی واجد شرایط رای دادن شده اند.

تضمین آزادی بیان خبرنگاران رسانه خدمت عمومی

-تضمین آزادی در بررسی عملکرد نامزدها توسط خبرنگاران و محافظت از آنها در برابر تهدید و ارعاب گروه های طرفداران یا نمایندگان نامزدها

-ضوابط برگزاری مناظرات که در ادامه خواهد آمد.

دوره‌ی برگزاری انتخابات

پوشش روز برگزاری انتخابات

-ممنوعیت نظرسنجی و پخش نتایج آن در روز انتخابات

-پوشش برابر نامزدها در مشارکت در انتخابات

دوره‌ی پس از برگزاری انتخابات

اطلاع رسانی نتایج انتخابات

-توجه به اقلیت های زبانی در اطلاع رسانی نتایج

-تضمین آزادی خبرنگاران در پیگیری اقدامات تبلیغاتی که در دوران پیش از برگزاری انتخابات از رسانه خدمت عمومی منتشر شده است.

همچنین ضوابط ذیل به‌عنوان ضوابطی که به‌طور عملیاتی می‌تواند به بهبود برگزاری مناظرات کمک کند، پیشنهاد می‌شود.

ضوابط برگزاری مناظرات

اصول کلی حاکم بر مناظره

- برگزاری در ساعات پربازدید رسانه و در زمان فراغت از کار شهروندان

- پخش زنده و عدم سانسور

-اختصاص وقت برابر به نامزدها

-اطلاع رسانی عمومی از زمان و موضوعات

-رعایت تعادل و بی‌طرفی توسط مجری، کارگردان و تماشاگران حاضر در استودیو
-نقش فعال مجری و ابتکار او در طراحی سوالات با استناد به آمار خبرگزاری های معتبر

-تعادل جنسیتی و قومی در انتخاب مجری

-پرسش در موضوعات متنوع اقتصادی، فرهنگی و سیاست خارجی

-رعایت بی طرفی در صورت استفاده از فناوری های راستی آزمایی زنده

ساختار برگزاری

-مدون کردن ضوابط نحوه فیلمبرداری و کادربندی از مجری و نامزدها (برای مثال موارد مجاز در کلوزآپ از مجری در هنگام پرسش سوال)

-انتشار عمومی دستورالعمل برگزاری مناظره

-سوالات و نحوه‌ی چینش و انتخاب آن:

-فراهم کردن بستر واسطه ای (مانند سایت، اپلیکیشن و غیره) از یکماه قبل از برگزاری مناظره برای دریافت سوالات با موضوعات گوناگون از شهروندان

-اطلاع رسانی گسترده برای دریافت سوالات شهروندان برای مناظره

-گزینش سوالات توسط تیم متخصص در موضوعات مربوطه پس از دریافت سوالات از شهروندان

-پرسش یک سوال از تک تک نامزدها در هر بخش به منظور امکان مقایسه رویکردها در برابر یک مسئله واحد

-در نظر گرفتن بخشی از مناظره بدون پرسش و صرفا مطرح کردن حوزه مورد بررسی و مناظره آزاد میان نامزدها در حوزه مذکور

نقش و جایگاه مجری

-تعدد و تنوع مجریان در جلسات مختلف مناظره

-امکان رای گیری در انتخاب مجری با استفاده از بستر واسطه ای (سایت، اپلیکیشن و غیره) و مشارکت شهروندان

-رعایت تعادل جنسیتی و قومی در انتخاب مجری

-در نظر گرفتن صلاحیت برای ابتکار سوال توسط مجری در حین مناظره

2- مقدمه

چرا تبلیغات انتخاباتی و علی‌الخصوص برگزاری مناظرات در رسانه‌ی خدمت عمومی جایگاهی ویژه می‌یابد؟

برگزاری انتخابات عادلانه مستلزم شناخت و آگاهی شهروندان از فرایندهای انتخابات است. این فرآیندها هم شامل فرآیند برگزاری انتخابات و هم شامل فرآیندهای پیش از آن یعنی طی مسیر احراز صلاحیت نامزدها و همچنین فرآیندها و رویه‌های شناخت نامزدها می‌شود. آنچه مشخص است، در فرآیندهای مرتبط با شناخت نامزدها، رسانه‌های گروهی نقشی محوری پیدا می‌کنند. نامزدهای انتخاباتی در رسانه‌های مختلف سنتی و نوین و در فرمت‌ها و ژانرهای مختلف به تبلیغ و ارائه‌ی برنامه‌های خود می‌پردازند.

رسانه­های سنتی رادیویی و تلویزیونی از دیرباز وظایف گوناگونی در راستای آگاهی‎بخشی در این زمینه بر عهده داشته‌اند.

از طرف دیگر، در حوزه حقوق اساسی، آزادی در تبادل نظر یکی از اصول حفاظت‌شده است و سخنان سیاسی نیز ذیل این آزادی محافظت می‌شوند. برهمین مبنا، بستری مناسب برای بخشی حساس از تبلیغات انتخاباتی موردنیاز است.

در این بین رسانه‌ی خدمت عمومی بهترین و مهم‌ترین بستر پخش تبلیغات انتخاباتی و به‌طور خاص مناظرات است. اما چرا؟ رسانه‌ی خدمت عمومی تابع اصل مهم بی‌طرفی[ii] در سطح سازمان و محتواست. بدین معنا که ملزم است فارغ از احزاب و جناح‌ها به ارائه‌ی خدمت رسانه‌ای بپردازد. طبیعتاً در فضاهای رقابتی چون انتخابات این اصل اهمیت خود را بیش ‌از پیش نمایان می‌سازد؛ ازآن‌رو که مخاطب به‌عنوان صاحب رأی نیازمند محیطی بی‌طرف برای سنجش نامزدها جهت تصمیم‌گیری است. برهمین اساس است که در بسیاری از کشورها، بستر اصلی برگزاری و پخش مناظرات، رسانه‌ی خدمت عمومی آن کشورهاست. برهمین اساس، رسانه‌های خدمت عمومی فارغ از تلاش‌های خود، محدودیت‌ها و الزاماتی نیز در ایام انتخابات دارند.

اما چرا مناظره بیش از باقی قالب‌های تبلیغات انتخاباتی مهم جلوه می‌کند؟

مناظره حد نهایت نمود رقابت نامزدها در برابر یکدیگر است. در عموم قالب‌های تبلیغی، یا نامزدها روبروی یکدیگر قرار نمی‌گیرند و یا درنهایت نمایندگان آن‌ها به بحث باهم می‌پردازند اما در مناظرات اصلی انتخابات، این خود نامزدها هستند که درمورد برنامه‌های خود به بحث می‌پردازند. رقابت مستقیم قطعا تأثیر مستقیم‌تری روی تعیین رأی مردم خواهد داشت. درنتیجه کم‌وکیف برگزاری آن اهمیتی دوچندان می‌یابد.

ترکیب رسانه‌ی خدمت عمومی بی‌طرف و فضای رقابتی یعنی رقابت در محیطی بی‌طرفانه نسبت به نامزدها حالت ایده‌آل برگزاری مناظرات انتخاباتی است که در این دو خصیصه، خود رسانه‌ی خدمت عمومی نقشی محوری در طراحی و اجرا دارد.

سازمان صداوسیما نیز به‌عنوان رسانه‌ی خدمت عمومی ایران، در هر دوره از انتخابات ریاست جمهوری تلاش می‌دارد تا طراحی و اجرای مناسبی برای مناظرات نامزدها داشته باشد. فارغ از درست یا غلط بودن روند برگزاری مناظرات در دوره‌ها، بنا بر انتقادات مطرح‌شده، گروه رسانو حکمرانی شریف بنا به‌ موقعیت، در گزارش پیش رو تلاش داشته است تا ضمن مطالعه‌ی تطبیقی اصول کلی و قواعد حاکم بر تبلیغات انتخاباتی در رسانه‌های خدمت عمومی، مناظرات انتخاباتی را به‌عنوان نقطه‌ی عطف تبلیغات موردمطالعه قرار دهد و برای بهبود طراحی و اجرای مناظرات ریاست جمهوری در ایران نیز راهکارهای عملیاتی خود را ارائه نماید. گزارش پیش رو حاصل این تلاش است که راهنمای عمل مناسبی برای سیاستگذاران و مجریان این حوزه خواهد بود.

3- قوانین و مقررات کشورهای مختلف برای دوران انتخابات در رسانه­های خدمت عمومی چگونه است؟

-اصول حاکم بر برودکسترهای عمومی اروپایی در دوران انتخابات

-تخصیص مدت‌زمان پخش محتوای تبلیغاتی

مدت‌زمان پخش محتوای تبلیغاتی برای هر نامزد متناسب با مدل انتخاباتی هر کشور متفاوت است. به‌صورت کلی مدت‌زمان پخش متعادل و بی­طرفانه بر اساس یکی از راه­های زیر مشخص می‌شود Betcheva & Berg)، 2014):

1. دسترسی برابر: هر نامزد یا حزب (صرف‌نظر از قدرت یا محبوبیت) دسترسی برابر و مدت‌زمان پخش یکسان برای تبلیغات و پوشش اخبار از رسانه خدمت عمومی دارد. این نوع دسترسی برای کشورهایی که نامزدها به‌صورت اشخاص محدود مشخص هستند، مناسب است. در این رویکرد اگرچه دسترسی برابر منصفانه­تر تلقی می‌گردد، ممکن است برودکستر با انفجاری در محتوای انتخاباتی روبه‌رو شود.

2. دسترسی متناسب: نامزدها یا احزاب بر اساس برخی از معیارها مانند نتایج انتخابات گذشته و محبوبیت در نظرسنجی­های مشهور، مدت­زمانی نابرابر و متناسب دریافت می‌کنند. این نوع دسترسی برای انتخابات مبتنی بر احزاب گوناگون مناسب است. از معایب این رویکرد، استقرار و استحکام احزاب موجود و ممانعت از ظهور و بروز احزاب کوچک‌تر و جدید و به‌حاشیه‌راندن آن‌هاست.

عدم سانسور

به‌منظور شناخت دقیق شهروندان از نامزدها، صحبت­های آنان باید مطابق با آنچه که ذکر کرده­اند توسط خبرنگاران رسانه خدمت عمومی منتقل شود و هیچ‌گونه سانسوری اعمال نگردد. در مواردی مانند خشونت­آمیزبودن صحبت­ها یا توهین به سایر نامزدها، رسانه خدمت عمومی حق اعمال سانسور را دارد.

وجود دوره‌ی سکوت

این دوره معمولاً از 24 ساعت قبل از برگزاری انتخابات شروع می‌شود و تا بسته‌شدن مراکز رأی­گیری ادامه دارد. در این زمان باید از ارائه‌ی اخباری که ممکن است به‌نفع حزب یا نامزد خاصی تعبیر شود، جلوگیری کرد و صرفاً فرایند رأی­گیری پوشش خبری داده شود (Apa & Others، 2017).

-در فرانسه از روز قبل از رأی­گیری «دوره‌ی سکوت» آغاز می‌شود؛ یعنی رسانه‌های سمعی و بصری مجاز به پخش پیام‌های تبلیغات انتخاباتی یا ارائه‌ی هرگونه اطلاعات درمورد نظرسنجی‌ها نیستند. بر همین اساس در این مدت هیچ خبر جدید انتخاباتی‌ مرتبط با نامزدها نمی‌تواند به‌صورت آنلاین یا در سایت­های رسانه خدمت عمومی در دسترس باشد. در روز رأی‌گیری، پخش هر نتیجه‌ی جزئی یا کلی قبل از ساعت 20:00 به‌وقت محلی، یعنی هنگام بسته‌شدن آخرین شعبه‌ی اخذ رأی، و اعلام رسمی کاملاً ممنوع است. هرگونه اشاره به نتیجه‌ی انتخابات (مانند تهیه‌ی گزارش و تصاویر در مقابل ستادهای نامزدها یا نظرات نامزدها) نیز قبل از ساعت 20:00 ممنوع است Betcheva & Berg) ،2014).

-همچنین در دوره­ سکوت، برودکستر عمومی موظف به حذف آرشیو اخبار و محتواهای تبلیغاتی گذشته‌ی خود نیست (همان).

پخش نظرسنجی­‌ها

دو نوع نظرسنجی در دوران انتخابات وجود دارد؛ 1) نظرسنجی­های پیش از روز انتخابات[iii] که اکثراً در رابطه با محبوبیت نامزدها یا پیش­بینی نتیجه‌ی انتخابات هستند و 2) نظرسنجی­های روز برگزاری انتخابات[iv] که خارج از شعب رأی­گیری و پس از ثبت رأی انجام می‌شود )بی­نا، 2003).

اگرچه نظرسنجی­ها جزو تبلیغات سیاسی محسوب نمی­شوند، امکان تأثیرگذاری بر نظر رأی­دهندگان را دارند (بی­نا، 2003)؛ به همین سبب کشورهای مختلف پخش نتایج هر دو نوع نظرسنجی را در دوره­هایی ممنوع کرده­اند. ایتالیا پانزده روز، بلغارستان چهارده روز و جمهوری چک هفت روز پیش از برگزاری انتخابات، پخش نظرسنجی را ممنوع کرده­اند (بی­نا، 2003).

دستورالعمل پخش انتخابات[v]

این دستورالعمل ناظر بر رسانه­هایی است که به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم از بودجه‌ی دولتی تأمین مالی می‌شوند. در این دستورالعمل تمرکز بر نقش رسانه در اولین انتخابات­های دموکراتیک کشورهای جداشده از بلوک شرق بوده است. دستورالعمل­های این سند در موارد ذیل طبقه­بندی شده است (بی­نا، 1994):

وظیفه‌ی اطلاع‌رسانی

در طول دوره‌ی قبل از انتخابات، برودکسترهای عمومی وظیفه دارند اطمینان حاصل کنند که مردم درمورد موضوعات مربوط به انتخابات مانند احزاب سیاسی شرکت­کننده، نامزدها و روند رأی­گیری مطلع می‌شوند.

- تعهد به اطلاع­رسانی برای شهروندانی که سابقه‌ی رأی­دهی نداشته­اند اهمیت بیشتری دارد. بنابراین تولید برنامه­های مخصوص برای این دسته از شهروندان اولویت پیدا می‌کند.

- برنامه‌های آموزش رأی‌دهندگان باید دقیق و بی‌طرفانه باشد و به‌طور مؤثر رأی‌دهندگان را درمورد روند رأی‌گیری از جمله نحوه، زمان و مکان رأی‌دادن، ثبت‌نام برای رأی‌دادن و تأیید ثبت‌نام صحیح و مخفی‌بودن رأی، آگاه کند.

این برنامه­‌های آموزشی در صورت لزوم از طریق برنامه‌هایی به زبان‌های اقلیت و با مخاطب قراردادن گروه­های بومی باید به بیشترین میزان رأی­گیری کمک کنند.

برودکستر عمومی موظف است برنامه­هایی را در رابطه با اهمیت آرای مردم و نتیجه‌ی انتخاب آنان پخش کند و به مردم در رابطه با عواقب انتخاب هریک از احزاب یا نامزدها و برنامه­های آنان در آینده اطلاع­رسانی کند.

پوشش انتخابات

برودکسترهای عمومی وظیفه دارند در گزارش انتخاباتی خود متعادل و بی‌طرف باشند و درمورد هیچ حزب سیاسی یا نامزدی تبعیض قائل نشوند.

- این وظیفه مستلزم آن است که اخبار وقایع روزانه، مصاحبه و برنامه‌های اطلاع‌رسانی به نفع یا مخالف حزب یا نامزد خاصی نباشد.

-از بین انواع مختلف پخش‌های انتخاباتی، پوشش اخبار به‌طور کلی بیشترین تأثیر را دارد. علاوه بر این، وظیفه‌ی تعادل اغلب در پوشش اخبار نقض می‌شود. بر این اساس، وظیفه‌ی گزارش متعادل و بی‌طرفانه، به‌ویژه درمورد برنامه‌های خبری، بسیار موردتوجه است. حزب حاکم به‌دلیل نقش حاکمیتی‌ای که دارد، به‌طور معمول نسبت به سایر احزاب رقیب اخبار بیشتری را به خود جلب می‌کند و رعایت تعادل در این موارد دشوارتر است.

-به هر نامزد یا حزبی که از طریق پخش یک برنامه بدنام شده یا صدمه‌ی حیثیتی غیرقانونی دیده باشد، باید فرصت پاسخ‌دادن به ادعاهای مذکور داده شود. اصلاح اطلاعات موهن یا پاسخ باید در اسرع وقت پخش شود.

-برنامه‌های تبلیغاتی باید در مواقعی پخش شوند که بیشترین مخاطبان در آن ساعات به تماشای برودکستر عمومی مشغول هستند. اگر برنامه‌های برخی نامزدها در زمان­های مطلوب‌تری نسبت به برنامه­های دیگران پخش شود، وظیفه‌ی تعادل نقض می‌گردد.

پخش نظرسنجی­‌ها از برودکستر عمومی دارای شرایط خاصی است:

-نتایج حاصل از این نظرسنجی­ها باید عادلانه و بی­طرف گزارش شود.

-سفارش‌­دهنده‌ی نظرسنجی، روش مورداستفاده برای تهیه‌ی داده­ها، جامعه‌ی نمونه‌ی آماری و سایر اطلاعاتی که به درک اهمیت نظرسنجی مذکور کمک می‌کند، در هنگام پخش باید برای مخاطبان تشریح شود.

-به‌دلیل تأثیر قابل‌توجه نظرسنجی­ها در شکل­گیری الگوهای رأی­گیری، انتشار نتایج آن‌ها در روزهای نزدیک به روز برگزاری انتخابات ممنوع شده است. مدت‌زمان این دوره در کشورهای مختلف اروپایی متفاوت است.

حمایت از آزادی بیان

*مقرراتی در راستای تضمین آزادی بیان خبرنگاران برودکستر عمومی نیاز است تا از اقدامات خشونت­آمیز، تهدید و توهین علیه پرسنل برودکستر عمومی یا هرگونه تخریب اموال و اماکن برودکستر عمومی از سوی طرفداران نامزدها در امان باشند. در دوره‌های انتخابات به‌دلیل نقش پرسشگری خبرنگاران این رسانه، اتخاذ تدابیری برای حفاظت از آزادی بیان کارکنان رسانه‌ی عمومی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

*در صورت انتشار اطلاعات نادرست در محتواهای تبلیغاتی نامزدها، اگر برودکستر عمومی در تولید محتواهای مذکور نقشی نداشته یا فرصت کافی برای سانسور اطلاعات نادرست نداشته باشد، برودکستر عمومی فاقد مسئولیت است و صرفاً نامزد مذکور بابت محتوای منتشرشده مسئولیت دارد. این استثنا در مسئولیت رسانه‌ی عمومی، صرفاً در دوره­های کوتاه انتخاباتی و به‌منظور فضای انتخاباتی آزاد پیش­بینی شده است.

-بر همین اساس، هرگونه سانسور و تغییر محتوای قبلی در برنامه­های تبلیغاتی نامزدها توسط رسانه‌ی عمومی ممنوع است. سانسور محتوای تبلیغاتی در مواردی مانند تبلیغ تجزیه­طلبی، تحریک انجام اقدامات خشونت‌­آمیز، آسیب جبران­ناپذیر به سایر نامزدها و... اجباری است.

-پخش برنامه­های انتخاباتی باید توسط نهادی مستقل و بی­طرف کنترل و تنظیم گردد. شکایات نامزدها در رابطه با پخش، در ابتدا توسط این نهاد بررسی می‌شود. تصمیمات این نهاد پس از بررسی شکایات برای برودکستر عمومی لازم‌الاجراست.

*اقدامات و تصمیمات نهاد مستقل تنظیم­کننده‌ی پخش انتخابات باید قابل‌تجدیدنظر قضایی باشد.

کانادا

به‌سبب محدودبودن شبکه­ها، مدت پخش رایگان تبلیغات نامزدها برای هر شبکه‌ی برودکستر عمومی مشخص شده است. مجموع زمان­ها برای همگی نامزدها (جدول شماره 1):

جدول شماره 1: مدت‌زمان پخش رایگان تبلیغات (بی­نا، 2019)

-ارسال محتوای تبلیغاتی از سوی نامزدها به‌منظور نیاز به بازبینی برودکستر عمومی باید حداقل 48 ساعت قبل از پخش باشد (بی­نا، 2019).

-در راستای حفظ هویت کانادایی در برابر هویت آمریکایی که از دیرباز چالشی برای این کشور به شمار می‌رفته، ممنوعیت سفارش پخش تبلیغات نامزدها به شبکه­های خارجی[vi]، به‌خصوص شبکه­های آمریکایی، مدنظر قرار گرفته است.

-اگرچه نظرسنجی­‌های روز انتخابات می­توانند به‌عنوان راهی برای پیش­بینی زودتر نتایج و حتی جلوگیری از تقلب‌ها یا خطای گسترده در روز انتخابات باشند، اما به‌سبب امکان تأثیرگذاری و جهت­دهی به افکار عمومی در حین رأی­گیری، ممنوعیت انتشار هرگونه نظرسنجی در روز انتخابات[vii] پیش­بینی شده است.

ایالات متحده­ آمریکا

اگرچه در این کشور برودکستر عمومی -به‌معنای متداول و با ویژگی­های شناخته­شده در اروپا- وجود ندارد، مقرراتی برای تلویزیون­های کابلی و ماهواره­ای در دوران انتخابات پیش­بینی شده است:

-اخبار ملی و مناظره‌ها و پوشش رویدادهای مرتبط با انتخابات که در آن­ها چهره و گفتار نامزدها نشان داده می‌شود، جزو مدت‌زمان تبلیغات محسوب نمی‌گردد.[viii]

-ممنوعیت تبلیغات سیاسی نامزدها در شبکه­های غیرتجاری‌ای که محتوای آموزشی تولید می‌کنند.[ix]

همچنین برخلاف سایر کشورها، در این کشور دوره‌ی سکوت و ممنوعیت پخش نظرسنجی در روز انتخابات وجود ندارد و اتفاقاً پخش این‌گونه نظرسنجی­ها از مقبولیت برخوردار است. این موضوع از جهت اهمیت پیش­بینی زودتر نتایج انتخابات به‌علت گستردگی جغرافیایی و تفاوت ساعت ایالات مختلف و در نتیجه تفاوت آغاز و پایان رأی­گیری است؛ در حالی که کشورهای اروپایی به‌علت وسعت جغرافیایی کم با این چالش روبه­رو نیستند و وجود دوره­ی سکوت الزامی است.

ترکیه

-در قانون انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور، از دوران انتخابات با عنوان «دوران پروپاگاندا[x]» نام برده شده است. این زمان از لحظه‌ی نهایی‌شدن لیست نامزدها تا ساعت 18 روز قبل از انتخابات را شامل می‌شود.

-به‌سبب اهمیت پخش محتواهای انتخاباتی در ساعات پربازدید و اطمینان از تماشای مخاطبان، پخش رادیویی و تلویزیونی محتواهای انتخاباتی حداکثر تا ساعت 22[xi] پیش­بینی شده است.

-از آنجایی که کشور ترکیه همواره موردتهدید تجزیه­طلبی بوده است، استفاده از هر زبانی به‌غیر از ترکی در پخش رادیویی و تلویزیونی تبلیغات نامزدها[xii] ممنوع اعلام شده؛ بنابراین اگرچه در کشورهای اروپایی پخش به زبان­های اقلیت به‌جهت اهمیت آگاهی آنان از فرایندهای انتخابات از وظایف برودکستر عمومی به شمار می­رفت، در کشورهایی مانند ترکیه که با مخاطرات تجزیه­طلبانه روبه­رو هستند، وحدت زبان اهمیت بیشتری می­یابد.

هند

برودکستر دوردارشان[xiii] به‌عنوان برودکستر عمومی کشور هند، وظایف و محدودیت­هایی در دوران انتخابات دارد؛ از جمله:

· اعلام عمومی انصراف یکی از نامزدها یا اتحاد بین احزاب یا نامزدها، وظیفه‌ی برودکستر عمومی است.[xiv]

· مواردی مانند انتقاد از کشورهای مجاور و دارای روابط مناسب با هند، حمله به ادیان، توهین و افترا، ترغیب به خشونت و مخالفت با اتحاد و یکپارچگی ملت باید از طرف رسانه سانسور شده و پخش نگردد. سانسور چنین محتواهای توهین­آمیزی، به‌خصوص در کشور هند که با تنوع قومی و ادیان روبه­روست، به‌شدت موردتأکید قرار گرفته است.

4- مناظره؛ فینال تبلیغات انتخاباتی

قواعد برگزاری مناظره­ی کارآمد از رسانه­های خدمت عمومی در کشورهای مختلف چگونه است؟

مناظره­‌ها به‌عنوان یکی از برنامه­هایی که می‌توانند آشنایی بی­واسطه­ای با نامزدها و نقاط قوت و ضعف برنامه­های آنان فراهم آوردند، در برخی از کشورها به‌صورت مستقل در دستورالعمل­های برگزاری مناظره، مقررات­گذاری شده­اند. تعیین فرمت مناظره (مانند حداقل مدت‌زمان پخش، ساعات پخش مناظره، نحوه‌ی فیلمبرداری و کادر­بندی در طول مناظره و...)، محتوای مناظره (مانند پرسش در حوزه­های اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی، سیاست خارجی و روابط با کشورهای همسایه و...) و نحوه‌ی اطلاع­رسانی از مناظره و چگونگی تعامل با نامزدها و مخاطبان مناظره، از جمله مواردی است که در دستورالعمل­های نحوه‌ی برگزاری مناظره‌ها به آن‌ها توجه می‌شود.

\ تلاش برای تعامل بیشتر برگزارکنندگان مناظره (که در کشورهای اروپایی، برودکستر عمومی متولی این امر است) و مخاطبان و درنظرگرفتن بستری برای این تعامل پیش از برگزاری مناظره تا پس از آن (در قالب نظرسنجی) مورد توجه است.

لهستان

در این کشور، رسانه خدمت عمومی[xv] از طرف نهاد تنظیم­گر[xvi] موظف به برگزاری و پخش مناظرات شده است. این نهاد معیارهایی برای برگزاری و پخش مناظرات تعیین کرده است:

1. حداقل مدت برگزاری مناظرات 45 دقیقه است.

2. مناظرات به صورت کاملا مشهود باید از سایر برنامه­های رساننه خدمت عمومی متمایز باشد.

3. مناظرات باید طی مدت دو هفته قبل از برگزاری انتخابات پخش شود.

4. مناظرات باید بین ساعات 18 تا 22 شروع شود. در صورت تعدد جلسات مناظره، همه جلسات نهایتا حداکثر با اختلاف 15 دقیقه (و نه بیشتر) نسبت به جلسات پیشین شروع شوند. به همه نامزدها باید تعداد برابر شرکت در مناظرات اختصاص داده شود.

5. اطلاع از زمان برگزاری مناظره و موضوعات مورد بحث در آن به نامزدها حداقل از 48 ساعت قبل از برگزاری

6. اطلاع رسانی عمومی حداقل از 24 ساعت قبل

مناظرات یوروویژن

این مناظرات مابین نامزدها برای ریاست کمیسیون اروپا و توسط اتحادیه رادیو و تلویزیون­های اروپا[xvii] برگزار و از شبکه یوروویژن[xviii] در سراسر اروپا پخش می­شود. ضوابطی برای برگزاری و پخش این مناظرات تعیین شده است:

1) حضور تماشاگران مناظره در استودیو از نواحی جغرافیایی متفاوت در اتحادیه اروپا

2) عدم امکان طرح سوال در استودیو از طرف تماشاگران حاضر

3) عدم پخش واکنش تماشاگران حاضر، عدپ پخش کلوزآپ عکس­العمل­های شرکت­کنندگان در برابر پاسخ نامزدها به سوالات (تصویربرداری­های لانگ شات از شرکت­گنندگان مجاز است.)

4) نمایش کلوزآپ مجری فقط در زمانی که سوالاتی از نامزدها می­پرسد مجاز است.

5) نمایش کلوزآپ مجری و واکنش او در زمان پاسخ نامزدها به سوالات ممنوع است.

6) در زمان پاسخ نامزدها به سوالات، اسم و نماد یا وابستگی حزبی او باید زیرنویس شود.

7) ساعت نمایشگری که نشان­دهنده­ی میزان وقت باقی­مانده­ی هر نامزد است وجود داشته باشد.

8) نحوه­­ جای­گیری نامزدها بدین گونه است که هر نامزد در سکوی خاصی می­ایستد، ترتیب جای­گیری با قرعه­کشی مشخص می­شود، سکو نباید حین مناظره توسط نامزدها ترک شود و سکوی قرارگیری مجری باید به­گونه­ای باشد که توانایی ارتباط چشمی با نامزدها و مخاطبین حاضر در مناظره را داشته باشد.

9) موضوعات مورد مناظره در 3 حوزه­ی اصلی که شامل زیرمجموعه­هایی است تنظیم می­شود: 1)موضوعات اقتصادی (شامل آینده ارز، رکود اقتصادی، تورم، امور بانکی، رشد کسب و کارهای خصوصی) 2)موضوعات سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی (شامل آموزش و تحقیقات، مهاجرت، اصلاحات سیاسی و اداری، آلودگی­های زیست­محیطی و تغییرات اقلیمی) 3)موضوعات بین­المللی و سیاست خارجی (رابطه با کشورهای همسایه، روابطه منطقه­ای، رابطه با سایر اتحادیه­های عضو و همکار، مسائل تروریسم)

10) استفاده از رسانه­های اجتماعی در راستای امکان طرح سوالات از طریق این رسانه­ها به منظور جذب مخاطبین جوان، این سوالات برای جلوگیری از نفوذ طرفداران نامزد خاصی و دخالت گروه­های ذی­نفوذ، پس از گزینش، در طی مناظره از نامزدها پرسیده می­شود.

ایالات متحده­ آمریکا

کمیسیون مناظرات ریاست‌جمهوری[xix] به عنوان مسئول برگزاری مناظرات انتخاباتی این کشور، از حدود ژانویه­ی سال قبل از برگزاری انتخابات، فراخوانی عمومی برای ثبت درخواست‌ها برای محل برگزاری مناظره و حضور رسانه‌ها منتشر می­کند.

· قواعد برگزاری مناظرات، که شامل برگزاری در 90 دقیقه (شش بخش 15 دقیقه­ای) و بدون قطع‌شدگی با تبلیغ تجاری است، توسط این کمیسیون مشخص می‌شود. پرسش­ها توسط مجری طراحی می­شوند، موضوعات مورد پرسش و اینکه سؤالات مجری در مناظره بر اساس نظرسنجی­های کدام رسانه­ها انجام می‌شود، در سایت این کمیسیون به‌صورت عمومی اعلام می‌شود.

· برای انتخاب مجری، آشنایی او با نامزدها و اقدامات و سوابق آنها و تجربه گسترده در اخبار پخش زنده تلویزیونی ملاک است.

· مجری تحت هیچ شرایطی پاسخ­ها و اظهارات نامزدها را مورد انتقاد و ارزیابی قرار نمی­دهد، مگر اینکه دخالت او برای اصلاح یا توقف هرگونه صحبت افتراآمیز یا نژادپرستانه یا هر رفتار نامناسب دیگری ضروری باشد.

·

در راستای مقابله با اطلاعاتی که ممکن است توسط دو نامزد سهواً به‌نادرستی[xx] در طی مناظره‌ی زنده بیان شود، شبکه­های پخش‌کننده از راستی‌آزمایی زنده[xxi] که به‌صورت متنی و زیرنویس پس از ادعای نامزد مذکور ذیل برنامه نمایان می‌شد، استفاده می­کنند. علاوه بر اصلاح و ذکر مختصر اطلاعات درست ادعای نامزد، لینک بررسی دقیق‌تر داده­ها نیز برای مخاطبانی که به‌صورت آنلاین در حال تماشای مناظره باشند، قرار داده می‌شود.

جزیره مالت

در سال 2013، رسانه خدمت عمومی مالت دستورالعملی برای تعیین ضوابط برگزاری و پخش مناظرات منتشر کرد. بر اساس این دستورالعمل:

1) رعایت بی­طرفی و برابری توسط رسانه تنها در تخصیص زمان مساوی به نامزدها تحقق نمی­یابد بلکه رفتار مجریان و تماشاگران نیز باید بی­طرفانه باشد. عکس العمل مجری در برابر نامزدها باید متعادل باشد و در صحبت آنان جز برای تذکر اتمام مدت زمان وقفه­ای ایجاد نکند.

2) مناظره می­تواند شامل بخش­های زیر باشد: 1)پرسش سوال توسط مجری از تک تک نامزدها و پاسخ در زمان معین؛ 2)مناظره آزاد در موضوعات مشخص که نامزدها با نگاه به دوربین آن را پیش می­برند 3)جمع­بندی تک به تک نامزدها از موضوعات در برابر دوربین

3) برای انتخاب مجری، معیارهایی همچون عدم وابستگی به جناح طرفین مناظره در نظر گرفته می­شود، البته مجری باید دارای سابقه فعالیت و دانش سیاسی باشد.

4) تعادل جنسیتی و قومی در انتخاب مجری برای جلسات متعدد مناظره در نظر گرفته می­شود.

5) مجری می­تواند برنامه­های پیشنهادی نامزدها را بدون تخریب آنان به چالش بکشد یا سوالاتی را به ابتکار خود درباره برنامه­های آنان مطرح کند.

6) نظرسنجی یا اسنادی که برای ارزشگذاری خوب یا بد بودن عملکرد نامزد است، نباید توسط مجری بیان شود.

5- پخش مناظرات انتخاباتی در ایران: اولین مناظره انتخابات ریاست جمهوری تلویزیونی در ایران در سال 1376 برگزار شد. در سال 1380 به دلیل تعدد نامزدها، امکان برگزاری مناظرات تلویزیونی فراهم نشد؛ اما در سال 1384 به دلیل دومرحله‌ای شدن انتخابات، دو نامزد به دور دوم راه پیدا کردند و میان نمایندگان فرهنگی و اقتصادی آن‌ها مناظراتی برگزار شد که تأثیر شگرفی در شکل‌دهی به افکار عمومی و نتیجه انتخابات داشت؛ اما شاید بتوان نقطه عطف مناظره‌های انتخاباتی تلویزیونی را نهمین دوره انتخابات در سال 1388 دانست. عمده تحلیلگران، مشارکت 81 درصدی در آن انتخابات را نتیجه عملکرد رسانه ملی به‌ویژه مناظره نامزدها می‌دانند.(سعیدی، 1393)

نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در ایران عموماً بسته‌ها و کمپین‌های تبلیغاتی متعددی را طراحی می‌کنند اما از این میان، مناظره‌ها - به‌ویژه مناظره‌های تلویزیونی- از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند از مزایای مناظره‌های تلویزیونی، ایجاد فرصت برابر برای نامزدها به‌منظور ارائه دیدگاه‌ها و نظریاتشان در عمومی‌ترین رسانه کشور است که زمینه‌ای حداکثری را برای کسب آگاهی هرچه بیشتر رأی‌دهندگان در مورد نامزدهای انتخاباتی ایجاد می‌کند و موجب آگاهانه‌تر شدن مشارکت سیاسی شهروندان در انتخابات و افزایش مسئولیت‌پذیری آنان می‌شود. در این میان برای ارائه بینشی تحلیلی از جایگاه مناظرات انتخابات ریاست جمهوری در نظام ارتباطی ایران به مرور برخی از پژوهش­های انجام شده در این حوزه می­پردازیم:

شریفی و همکاران، 1394 در پژوهشی به دنبال یافتن مؤثرترین روش تبلیغاتی در شکل‌دهی به رأی مردم و مهم‌ترین توانمندی لازم برای نامزدهای انتخاباتی در جلب آرای عمومی بوده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تأثیرگذارترین روش تبلیغ بر رأی پاسخگویان، مناظره‌های تلویزیونی و مهم‌ترین توانمندی نامزدها در جلب آرای مردم، قدرت سخنوری و خطابه است. همچنین، تمام جملاتی که از تبلیغات ریاست جمهوری سال 92 در ذهن پاسخگویان باقی‌مانده، مربوط به مناظره‌های تلویزیونی است. ازاین‌رو، می‌توان گفت که مناظره‌های تلویزیونی، جایگاهی بی‌بدیل در ساختار کمپین‌های انتخاباتی دارند.

در موضوعی دیگر که به بررسی نقش (تأثیر) تلویزیون در ایجاد (افزایش) مشارکت سیاسی مردم در انتخابات دهم ریاست جمهوری با بررسی مناظره‌ها توسط (مظفری و مهاجری، 1389) انجام‌شده است که پخش مناظره‌ها را نقطه عطفی در کارنامه تلویزیون دانسته و اکثریت پاسخ‌دهندگان عملکرد تلویزیون را مناسب و مناظره‌ها در ترغیب افراد برای مشارکت در انتخابات را مؤثر ارزیابی کرده‌اند و نشان می‌دهد اکثریت افراد پاسخگو خواهان پخش این‌گونه مناظره‌ها در تلویزیون هستند و نقش رسانه‌ها در افزایش حضور مردم در انتخابات را مؤثر دانسته‌اند.

آسیب‌شناسی مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری از دیگر موضوعات قابل‌توجه و درخور مدیران رسانه ملی است که در پژوهشی (رحیمی، 1394) در بخش تحلیل محتوای مناظرات به دو کاستی عمده آشکارتر از همه به چشم می‌خورند: نخست، نبود برنامه‌های محوری مناظره‌ها و دیگری عدم راستی آزمایی آمارها و در بخش اجرا به حلقه‌های گمشده مناظره‌ها یعنی مردم و نمایندگان اقشار اجتماعی ، کارشناسان و مشاوران و کنش گری انتخاب‌کنندگان دست‌اندرکاران مناظره‌ها که منجر به الف: شکاف میان محتوای مناظره‌ها با دغدغه‌های اقشار و طبقات اجتماعی و ب: نارسایی در ایجاد آگاهی جمعی می‌شود و نقد کارشناسانه لازمه محتوا بخشی به مناظره که دارای معایب الف)نقد محتوایی سخنان نامزدها، ب) طرح پرسش‌های کارشناسانه و ج) طرح مسائل مغفول مانده و در قسمت آخر این بخش خلا وجود مشاوران مشاهده می­شود.

همچنین در قسمت چینش نامزدها و نقش منفعل مجری و غلبه حاشیه بر متن، پرسش‌های کلی و مبهم، ساده و عامه‌فهم نبودن پرسش‌ها، طاقت‌فرسا شدن مناظره برای مخاطب از معایب دیگری هستند که بدان پرداخته‌شده است و همچنین در بخش پیامدهای امنیتی رفتار انتخاباتی نامزدها منجر به الف) قطبی‌سازی غیرموجه، ارائه تصویر منفی از جامعه ب) پافشاری بر سیاست‌ها و وعده‌های مغایر با مصالح ملی و همچنین بهره‌جویی از موضوعات مرتبط با امنیت ملی و در آخر استفاده از واژه‌های توهین‌آمیز هستیم. درنتیجه این تحقیق با به کار بستن رویکردهای زیر در بطن مناظره‌های انتخاباتی به اهداف خود دست یابد: 1. برنامه محور بودن مناظره‌ها و سازمان‌یابی مناظره باهدف ارائه راهکارها و برنامه‌های منتج به چگونگی تحقق وعده‌ها 2. افزایش دقت و صحت مناظره‌ها با اتخاذ روش‌های مناسب برای الزام نامزدهای انتخاباتی به ارائه آمار مستند و دارای منبع موثق 3.حضور نمایندگان اقشار اجتماعی، کارشناسان حوزه‌های مرتبط و مشاوران نامزدها در مناظره‌ها به‌منظور افزایش بار مشارکتی این مناظره‌ها و4.ممانعت از کنش‌ها و واکنش‌های حاوی تهدیدهای امنیتی که تلاش برای قطبی‌سازی انتخابات، بزرگنمایی تصاویر منفی از جامعه، طرح موضوعات حساسیت‌برانگیز و استفاده از توهین و افترا ازجمله آن‌ها هستند.

در بررسی امواج سیاسی برآمده از مناظره‌های انتخابات سال 1388 (لطفی و خانیکی 1399) در پژوهشی بررسی کردند که هر مناظره بازتاب خاصی در رسانه‌های خبری دارد و تحقیق حاضر با استفاده از تحلیل محتوای کمی و کیفی به دسته‌بندی اخبار منبعث از هر مناظره، با درنظرگرفتن معیارهایی همچون میزان پوشش خبری، میزان پراکندگی زمانی پوشش در چند رسانه مختلف، می‌پردازد. که موضوعات مطرح‌شده در روزنامه‌ها دسته‌بندی‌شده در قالب موج سیاسی نام‌گذاری شدند. امواج سیاسی به تبعیت از ولفسفلد در مدل نظری سیاست-رسانه-سیاست در ابتدا در محیط سیاسی (در اینجا همان عرصه مناظره) آغاز می‌شوند، در رسانه‌ها با پوشش گسترده و طرح داستان‌های مختلف خبری شکل می‌گیرند و ضمن التهاب در فضای سیاسی، با واکنش و تغییرات در محیط سیاسی پیگیر می‌شوند. در تحلیل امواج شناسایی‌شده نیز این منطق در نظر گرفته شد تا بتوان امواج به‌طور عمیق‌تری بررسی شوند. در این دوره از انتخابات بازتاب تمامی مناظرات به‌صورت یکپارچه در 9 رسانه خبری دنبال شد؛ درنتیجه امواج شناسایی‌شده، ناشی از تمامی مناظرات در نظر گرفته شد. در انتخابات 1388 امواج شامل «اظهارات دروغ و بی‌اساس» و «برخورد و افشای فساد اقتصادی»، «اشرافیت و فساد اطرافیان ‌هاشمی ‌و ناطق نوری» ایجاد شد.

در نهایت سعیدی، 1393 به بررسی تأثیرات مناظره‌های تلویزیونی در انتخابات دهم و یازدهم ریاست جمهوری (مطالعه موردی شهر تهران) پرداخته است که به این نتیجه می رسد که مناظره‌ها در هر دو دوره برافزایش مشارکت، تغییر الگوی سیاسی و نیز اعتماد مخاطبان به رسانه ملی تأثیر داشته است، اما نه به میزان یکسان، بلکه در انتخابات یازدهم این تأثیرات کمی بیشتر از انتخابات دهم بوده است.

6- پیشنهادات: راهکارهای عملیاتی در دوران انتخابات (پخش تبلیغات و مناظرات) از صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران

اصول کلی­ ذیل مواردی است که در بررسی مقررات انتخاباتی یا پخش کشورهای ذکرشده در این گزارش به دست آمد (نمودار شماره 1). با این وجود مشاهده شد که تفاوت­هایی در تفسیر این اصول و چگونگی اجرای آن در کشورهای مختلف وجود دارد.

هرچند برخی از اصول مانند اطلاع­رسانی و آگاهی­بخشی و رعایت تعادل و بی­طرفی در همه‌ی کشورهای مورد بررسی اشاره شده بود و برداشت یکسانی از آن وجود داشت، بعضی از آن‌ها مانند پخش نظرسنجی، عدم سانسور و توجه به اقلیت­ها، متناسب با وضعیت خاص هر کشور تفاوت داشت.

­در قانون انتخابات جمهوری اسلامی ایران نیز به لزوم اختصاص وقت برابر، رعایت تعادل و دوره‌ی سکوت اشاره شده است. با این حال، توجه به مقررات­گذاری در زمینه‌ی اقدامات در دوره‌ی سکوت، پخش انواع نظرسنجی در دوران انتخابات و چگونگی اجرا و پخش مناظرات، ضروری به نظر می‌رسد که پیشنهادات در ادامه بیان می­شود.

موارد پیشنهادی در سه بازه‌ی زمانی انتخابات:

-دوره‌ی پیش از برگزاری انتخابات:

پخش نظرسنجی

- امکان پخش نظرسنجی های به صورت دوره ای در یکماه منتهی به روز انتخابات با نظارت کمیسیون بررسی تبلیغات

-ذکر سازمان برگزارکننده نظرسنجی و روش های آن همراه با نتایج

-عدم پخش نظرسنجی در هفته منتهی به روز انتخابات

آموزش و اطلاع رسانی

-توجه به اقلیت های زبانی در اطلاع رسانی ها و آموزش نحوه شرکت در انتخابات

-توجه به آموزش ویژه به افرادی که به تازگی واجد شرایط رای دادن شده اند.

تضمین آزادی بیان خبرنگاران رسانه خدمت عمومی

-تضمین آزادی در بررسی عملکرد نامزدها توسط خبرنگاران و محافظت از آنها در برابر تهدید و ارعاب گروه های طرفداران یا نمایندگان نامزدها

-ضوابط برگزاری مناظرات که در ادامه خواهد آمد.

دوره‌ی برگزاری انتخابات

پوشش روز برگزاری انتخابات

پوشش برابر نامزدها در مشارکت در انتخابات

-دوره‌ی پس از برگزاری انتخابات:

-اطلاع رسانی نتایج انتخابات:

-توجه به اقلیت های زبانی در اطلاع رسانی نتایج

-تضمین آزادی خبرنگاران در پیگیری اقدامات تبلیغاتی که در دوران پیش از برگزاری انتخابات از رسانه خدمت عمومی منتشر شده است.

همچنین ضوابط ذیل به‌عنوان ضوابطی که به‌طور عملیاتی می‌تواند به بهبود برگزاری مناظرات کمک کند، پیشنهاد می‌شود.

ضوابط برگزاری مناظرات

-اصول کلی حاکم بر مناظره:

-برگزاری در ساعات پربازدید رسانه و در زمان فراغت از کار شهروندان

-پخش زنده و عدم سانسور

-اختصاص وقت برابر به نامزدها

-اطلاع رسانی عمومی از زمان و موضوعات

-رعایت تعادل و بی‌طرفی توسط مجری، کارگردان و تماشاگران حاضر در استودیو

-نقش فعال مجری و ابتکار او در طراحی سوالات با استناد به آمار خبرگزاری های معتبر

-تعادل جنسیتی و قومی در انتخاب مجری

-پرسش در موضوعات متنوع اقتصادی، فرهنگی و سیاست خارجی

-رعایت بی طرفی در صورت استفاده از فناوری های راستی آزمایی زنده

ساختار برگزاری

-مدون کردن ضوابط نحوه فیلمبرداری و کادربندی از مجری و نامزدها (برای مثال موارد مجاز در کلوزآپ از مجری در هنگام پرسش سوال)

-انتشار عمومی دستورالعمل برگزاری مناظره

سوالات و نحوه‌ی چینش و انتخاب آن

-فراهم کردن بستر واسطه ای (مانند سایت، اپلیکیشن و غیره) از یکماه قبل از برگزاری مناظره برای دریافت سوالات با موضوعات گوناگون از شهروندان

-اطلاع رسانی گسترده برای دریافت سوالات شهروندان برای مناظره

-گزینش سوالات توسط تیم متخصص در موضوعات مربوطه پس از دریافت سوالات از شهروندان

-پرسش یک سوال از تک تک نامزدها در هر بخش به منظور امکان مقایسه رویکردها در برابر یک مسئله واحد

-در نظر گرفتن بخشی از مناظره بدون پرسش و صرفا مطرح کردن حوزه مورد بررسی و مناظره آزاد میان نامزدها در حوزه مذکور

نقش و جایگاه مجری

-تعدد و تنوع مجریان در جلسات مختلف مناظره

-امکان رای گیری در انتخاب مجری با استفاده از بستر واسطه ای (سایت، اپلیکیشن و غیره) و مشارکت شهروندان

-رعایت تعادل جنسیتی و قومی در انتخاب مجری

-در نظر گرفتن صلاحیت برای ابتکار سوال توسط مجری در حین مناظره

منابع

(1364). قانون انتخابات ریاست‌جمهوری اسلامی ایران.
- (1994). Guidelines for Election Broadcasting. London: Article 19. Available from: https://en.unesco.org/sites/default/files/guidelines_for_election_broadcasting_en.pdf
(1934). Federal Communications Commission Act.
(1961). LAW ON BASIC PROVISIONS ON ELECTIONS AND VOTER REGISTERS.
(2000). Canada Elections Act.
(2003). Laws and Regulations Restricting the Publication of Electoral Opinion Polls. London: Article 19. Available from: https://www.article19.org/data/files/pdfs/publications/opinion-polls-paper.pdf
(2019). Broadcasting Guidelines: Federal general election. Ontario: the broadcasting arbitrator. Available from: https://elections.ca/content.aspx?section=abo&dir=bra/bro/2019&document=index&lang=e
Apa, E & Others. (2017). Media coverage of elections: the legal framework in Europe. Strasbourg: European Audiovisual Observatory. Available from: https://rm.coe.int/16807834b2
Betcheva, R & Berg, A. (2014). Legal Focus: EBU Principle For Election Coverage In New And Developing Democracies. European broadcasting union (EBU). Available from: https://www.ebu.ch/files/live/sites/ebu/files/Publications/EBU-Election-Principles.pdf
GUIDELINES FOR COVERAGE OF ELECTIONS BY AIR AND DOORDARSHAN. Available from: http://newsonair.com/Others/Guideline-Election.pdf
Tambini, D. (2017). Study on the use of internet in electoral campaigns. Council of Europe study. Available from: https://rm.coe.int/use-of-internet-in-electoral-campaigns-/16807c0e24
The ACE Electoral Knowledge Network. (2012). Media and Elections. Available from: https://aceproject.org/ace-en/topics/me/mef/mef04/mef040e

سعیدی، زهرا. (1393 ) بررسی تأثیرات مناظره‌های تلویزیونی در انتخابات دهم و یازدهم ریاست جمهوری (مطالعه موردی شهر تهران). مطالعات انتخابات، شماره 7 و 8، ص 105-128

شریفی, سید مهدی, فرجیان, محمدمهدی, دیانی, میکائیل, سلمانی‌زاده, شمسی. (1394)تأثیر مناظره‌های تلویزیونی به‌عنوان یک روش تبلیغاتی بر شکل‌دهی به نظر رأی‌دهندگان در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 92 (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه‌های ایران). پژوهش­های ارتباطی، شماره 3(84)، ص 53-67

لطفی، کیوان ؛ خانیکی، هادی(1399). بررسی امواج سیاسی برآمده از مناظره‌های انتخابات سال 1388. فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 58، صفحه 109-139

مظفری، افسانه ؛ مهاجری، محمد (1389)، بررسی نقش (تأثیر) تلویزیون در ایجاد (افزایش) مشارکت سیاسی مردم در انتخابات دهم ریاست جمهوری با بررسی مناظره‌ها. مطالعات رسانه­ای، شماره1 (8)، ص 141-162

[1] Due Impartiality
[2] Due Impartiality
[3] Pre-election opinion polls
[4] Exit polls
[5] Guidelines for Election Broadcasting
[6] 1 ماده 330 قانون انتخابات کانادا مصوب 2000:« هیچ شخصی نباید به منظور تاثیرگذاری افراد به شرکت کردن یا شرکت نکردن در انتخابات، رای دادن یا ندادن به نامزد خاص، از برودکستری خارج از کانادا استفاده کند یا کمک یا مشورت یا حمایتی از برودکستر خارجی در راستای تولید محتواهای مربوط به انتخابات داشته باشد.»
[7] ماده 328 قانون مذکور:« هیچ شخصی نباید [نظرسنجی­ای] را در روز انتخابات تا زمان بسته شدن مراکز رای­گیری پخش کند.»
[8] ماده 315 قانون ارتباطات ایالات متحده امریکا مصوب 1934
[9] ماده 399 قانون مذکور
[10] Propaganda period
[11] ماده‌ی 54 مقررات انتخابات و رأی­دهی 1961
[12] ماده‌ی 58 قانون مذکور
[13] Doordarshan
[14] بند 3 دستورالعمل پخش انتخابات از برودکستر عمومی (دوردارشان)
[15] Telewizja Polska
[16] Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
[17] The European Broadcasting Union (EBU)
[18] The Eurovision network
[19] Commission on presidential debates
[20] Misinformation
[21] Live fact checking

منبع: گروه رسانه اندیشکده حکمرانی شریف- نویسندگان: فاطمه حسن­‌نژاد، محمد گاپله، محمد حسین­ خلیلی