احتمال فروپاشی کامل با پیروزی همتی وجود داشت / اوضاع جامعه خطرناک است / پایگاه اجتماعی اصلاح‌طلبان، دچار بحران شده است/ رئیسی را تحت فشار وارد انتخابات کردند/ ظریف اصلاً در مناسبات حاکم نجوشیده و بالا نیامده است

اعتمادآنلاین| انتخابات ریاست جمهوری سال 1400 با حضور 28.9 میلیون نفر از کُل 59.3 میلیون نفر افراد واجد شرایط رای دادن، برگزار شد و سیدابراهیم رئیسی با 18 میلیون رای از کُل 24.9 میلیون رای صحیح، در مرداد سال جاری، دولت سیزدهم را تشکیل خواهد داد که قاعدتاً یک دولت اصولگرا خواهد بود.

به گزارش مدارا، در این انتخابات، جناح سیاسی اصلاح طلب، با این استدلال که نامزدهای انتخاباتی آن تایید صلاحیت نشده اند، از معرفی هر نوع کاندیدا خوددداری کرد. هر چند که برخی از تحلیلگران سیاسی اعتقاد دارند که اصلاح طلبان، علاقه خاصی برای کسب مناصب سیاسی از طریق انتخابات دارند و تا حد امکان تمایل به کسب قدرت دارند.

احمد زیدآبادی، روزنامه نگار و تحلیلگر سیاسی تحولات انتخابات اخیر ریاست جمهوری، چشم انداز دولت ابراهیم رئیسی و آینده احتمالی جناح های سیاسی اصلاح طلب و اصولگرا، را در این گفت‌وگو بررسی کرده است.

***

*ما مهمترین اتفاق سیاسی ماه های اخیر را پشت سر گذراندیم. به این صورت که انتخابات ریاست جمهوری سال 1400 با نرخ مشارکت 48 درصدی برگزار و آقای رئیسی به عنوان رئیس جمهور منتخب معرفی شد. در این میان آقای همتی رئیس بانک مرکزی، بدون مشورت با آقای روحانی رئیس جمهور، به عنوان کاندیدای اصلاح طلب وارد انتخابات شد و سعی کرد برای پیروزی خودش در انتخابات، موج سیاسی ایجاد کند. از طرفی، جنابعالی در اسفند 1399 گفته بودید که انتخابات ریاست جمهوری سال 1400، انتخابات جذابی خواهد شد. با این نوع اتفاقاتی که رخ داد، آیا همان چیزی شد که شما برای جذاب شدن انتخابات پیش بینی کرده بودید؟

خیر. آن طور که پیش بینی می کردم نشد. من تصور می کردم یک نفر از نزدیکان دولت آقای روحانی یعنی فردی مثل آقای جهانگیری و از آن طرف، یک کاندیدا از جناح معتدلین اصول گرایان مثل آقای علی لاریجانی ، تایید صلاحیت شود. اگر آقای لاریجانی، تایید صلاحیت شده بود، انتخابات جذابی می شد به دلیل نوع رقابتی که در جناح اصولگرا اتفاق می افتاد ولی چون این طور نشد انتخابات، آن جذابیتی را که من فکر می کردم نداشت.

رای باطله یک رای اعتراضی است

*برخی از چهره های سیاسی و آکادمیک کشور، نرخ مشارکت را در بهترین حالت 30 درصد می دانستند ولی در عمل نرخ مشارکت بالاتر رفته. چه انگیزه هایی باعث شده که افراد بیش تری در انتخابات شرکت کنند؟

ما نمی توانیم آن پیش بینی را مبنا قرار بدهیم که چون اتفاق نیفتاده، بگوییم حالت متفاوتی رخ داده است. من فردی که آکادمیک باشد یا چهره اجتماعی باشد و بر اساس انجام پژوهش اجتماعی عمیق، نرخ مشارکت 30 درصدی را پیش بینی کرده باشد، سراغ ندارم. عمدتاً نظر بر این بود که حداقل 32 درصد و حداکثر 42 درصد، در انتخابات شرکت می کنند. تقریباً این پیش بینی تحقق پیدا کرد یعنی ماکزیمم این پیش بینی اتفاق افتاد. تنها موضوعی که راجع به آن، پیش بینی خاصی نشده بود، تعداد آرای باطله بود. معلوم نیست آرای باطله را جزو آرای به صندوق ریخته حساب می کنند یا جزو به صندوق نریخته. به هر حال، رای باطله یک رای اعتراضی است.

*کُل واجدین شرایط رای دادن 59٫3 میلیون نفر بوده اند. در این انتخابات، کُل تعرفه های مصرفی 28٫9 میلیون و آرای صحیح 24٫9 میلیون بود.

حدود 4 میلیون رای باطله بوده و پیش بینی ها چندان غلط از آب در نیامد. کسانی که سعی کردند بی طرفانه، قضاوت کنند و یک برآورد و تخمین از میزان مشارکت داشته باشند در مجموع خیلی انحراف نداشتند. موضوعی که باعث تعجب شد و یک مقدار، اختلاف انگیزشده که ماهیِت آن را چه حساب کنیم، همان آرای باطله است. اگر آرای باطله را در نظر نگیریم، همان 42 درصد در انتخابات شرکت کرده اند.

*آقای روحانی رئیس جمهور، به کاندیدا شدن آقای لاریجانی تمایل داشت و زمانی که آقای لاریجانی رئیس مجلس بود، بده- بستان های سیاسی خوبی انجام دادند. از یک طرف، شما به کاندیداتوری آقای جهانگیری در انتخابات اشاره کردید ولی با اختلاف نظرهایی که در دولت به وجود آمد، آقای جهانگیری نمی توانست کاندیدای مطلوب دولت آقای روحانی یا طیف اعتدالگرا باشد. بر چه مبنا اسم آقای جهانگیری را به عنوان یکی از نامزدهای مورد قبول دولت آقای روحانی مطرح کردید؟

این که نظر آقای روحانی برای کاندیدا شدن به چه فردی بوده، چندان روشن نیست. چرا که چیزی به طور رسمی و علنی اعلام نشده و فقط حدس و گمان بر این است که آقای لاریجانی، از نظر علاقه و گرایش نزدیک تر بوده تا آقای جهانگیری. البته بحث ما، بحث شخص آقای روحانی نیست. آقای جهانگیری به عنوان معاون اول رئیس جمهور این دولت، وارد انتخابات شد و از منظر افکار عمومی، آقای جهانگیری، جناح میانه رو یا اعتدالگرا و اصلاح طلب را در انتخابات نمایندگی می کرد. از نظر افکار عمومی، آقای لاریجانی بخشی از همان جناح اصولگرا محسوب می شد. البته آقای لاریجانی به عنوان یک فرد اصول گرا، در بعضی مواضع، تجدیدنظر کرده و در بعضی مسائل، متفاوت از اصول گرایان می اندیشید. این باور از منظر افکار عمومی بود و نه این که تعیین جایگاه دقیق این نوع چهره های سیاسی در جغرافیای احزاب یا گرایش های سیاسی ایران.

احتمال فروپاشی کامل با پیروزی همتی وجود داشت

*چهره های اصلاح طلب معروفی همچون آقای محمود صادقی از آقای همتی حمایت کردند. آقای صادقی، دبیرکل انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه های ایران بوده و این انجمن با بیانیه ای از مردم برای رای دادن به آقای همتی، دعوت کرد. آقای محمد علی ابطحی هم در روز انتخابات به نفع آقای همتی، مانور رسانه ای خاصی داد و گفت آقای خاتمی از آقای همتی حمایت کرده و به او رای داده است. به نظر شما، چرا موج سیاسی ایجاد نشد که آقای همتی رای بیاورد و اکثریت خاموش سراغ کاندیدایی نیامدند که خود را کاندیدای جناح اصلاح طلب نشان می داد؟

آقای روحانی با آن میزان اقتدار، آن پیشینه، آن جایگاه در همه دستگاه های حاکمیتی و آن موقعیت آخوندی خودش، نتوانست کاری از پیش ببرد و به نقطه فعلی رسیده و همه برنامه های او خنثی شده. فردی مثل آقای همتی که هیچکدام از آن ویژگی ها را ندارد و در موقعیت بسیار ضعیف تری در ساختار قدرت قرار دارد، با چه ابزاری و چگونه می خواهد موفق شود. این سوالی بود که اصلاح طلبان نتوانستند در این انتخابات به آن پاسخ بدهند. اگر آقای همتی در انتخابات ریاست جمهوری، برنده هم می شد، بدون تردید کاری از پیش نمی بُرد. در نتیجه اوضاع فعلی تعلیق دوره آقای روحانی ادامه پیدا می کرد و حتی احتمال داشت کشور به سمت فروپاشی کامل پیش برود. هیچ تحلیل روشنی، پشت معرفی آقای همتی وجود نداشت و فقط تلاش برای حضور در قدرت، به هر قیمت تلقی شد. طبیعی بود که مردم، به این معرفی اعتناء نکنند و به او هم رای ندهند.

انتخابات شوراها در بالا رفتن نرخ مشارکت انتخابات ریاست جمهوری موثر بود

*چند هفته قبل از برگزاری انتخابات، گفته بودید که انتخابات ریاست جمهوری سال 1400 بی رمق تر از انتخابات مجلس در سال 1398 خواهد بود و فضای انتخابات بسیار سرد است. انتخابات شوراهای شهر و روستا همزمان با انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد. در برخی شهرستان ها علایق قبیله ای و طایفه ای وجود دارد و حتی بعد از اعلام نتیجه انتخابات شوراها، به علت بروز اختلافات در یاسوج، درگیری شدیدی بین دو طایفه بزرگ آن منطقه اتفاق افتاد. نرخ مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری بعضی استان ها حتی بالای 70 درصد بود ولی در استان های تهران و کردستان کمتر از 40 درصد بود. آیا انتخابات شوراها تاثیر گذاشت بر این که سطح مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری بالاتر برود؟

بله. اگر انتخابات ریاست جمهوری بدون همزمانی با انتخابات شوراها برگزار می شد، نرخ مشارکت، خیلی پایین تر از 48 درصد فعلی می شد و شاید به سمت همان حداقل مشارکتی که پیش بینی می شد، میل پیدا می کرد.

در این دوره، انتخابات شوراها به کمک آمد و فکر می کنم تلفیق دو انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان و دو انتخابات ریاست جمهوری و شوراها، به همین قصد انجام شده که یک انتخابات، به نفع دیگری عمل کند.

به نظر می رسد در این دوره، انتخابات شوراها 7 تا 8 درصد در بالا رفتن نرخ مشارکت انتخابات ریاست جمهوری موثر بود.

نوع فعالیت سیاسی اصلاح طلبان، انتخابات محور است

*در اردیبهشت امسال، جنابعالی گفته بودید شانس پیروزی اصلاح طلبان حتی با حضور کاندیدای قدرتمندی که تایید صلاحیت شود، بسیار اندک است. همچنین در میزگردی در مهر 1398 که با آقای تاجزاده داشتید، گفته بودید اصلاح طلبان حرص به تسخیر دستگاه دولت داشته و الان هم اصرار دارند در انتخابات شرکت کنند ولی اصلاح اجتماعی از طریق جامعه مدنی موفقیت آمیز است. با این حال، نهاد اجماع ساز اصلاح طلبان با ریاست آقای بهزاد نبوی در روزهای قبل از انتخابات 1400، جلساتی برگزار کرد ولی ظاهراً بعد از این که دیدند آقای همتی و آقای مهرعلیزاده محبوبیت ندارند، کاندیدا معرفی نکرد. به نظر شما چرا جناح اصلاح طلب تا این حد در فضای انتخاباتی جلو آمد و فقط در لحظات آخر از معرفی کاندیدا انصراف داد؟

نوع فعالیت سیاسی اصلاح طلبان، انتخابات محور است و تلاش آنها برای حضور در انتخابات، به منظور کسب همین نهادهایی است که از طریق انتخابات امکانپذیر است. به غیر از این نوع فعالیت، اصلاح طلبان هیچ تعریفی از فعالیت سیاسی ندارند.

در این دوره از انتخابات چون طرف مقابل، کاندیداهای برجسته جناح اصلاح طلب را تایید صلاحیت کرد، اصلاح طلبان به این جا رسیدند. در حالی که اصلاح طلبان، یک لیست از کاندیداهای خودشان را منتشر کرده بودند و حتی آقای کواکبیان به عنوان یکی از نامزدهای بالقوه انتخابات معرفی شده بود.

اگر افراد آن لیست تایید شده بودند، شاید خیلی از اصلاح طلبان، به طور رسمی اعلام حمایت می کردند.

بنابراین، اصلاح طلبان بر اساس مشی خودشان عمل کردند. برخی از اصلاح طلبان مثل آقای بهزاد نبوی، اعتقاد دارند که باید در هر شرایطی در انتخابات شرکت کرد و حزب کارگزاران نیز، چنین اعتقادی دارد.

برخی از اصلاح طلبان نیز می گویند که به هر قیمتی نباید در انتخابات شرکت کرد یعنی می گویند وقتی کاندیدای تایید صلاحیت شده اصلاح طلب، شانسی برای پیروزی ندارد و ممکن است باعث آبرو ریزی اصطلاح طلبان شود، نباید در انتخابات شرکت کنیم.

نقطه اختلاف این دو طیف جناح اصلاح طلب، این موضوع شد ولی نگاه همه اصلاح طلبان، این است که اگر کاندیدایی شانس داشته باشد یا حتی اگر شانس نداشته باشد ولی مورد علاقه شان باشد و اصلاح طلب باشد، باید ورود کرده و در انتخابات شرکت کنند.

نداشتن برنامه یک امر عادی برای همه رؤسای جمهور در سه دهه اخیر است/ ظریف اصلاً در مناسبات حاکم نجوشیده و بالا نیامده/ طبیعی بود که ظریف در فضای داخلی تنها و منزوی بماند

*مدتی قبل از انتخابات ریاست جمهوری امسال، با قاطعیت به این نکته اشاره کردید که «آقای ظریف کاندیدا نمی شود چرا که در سیاست داخلی تبحر و برنامه ندارد». در ارتباط با همین بحث سیاست داخلی، آیا می شود سیاست های داخلی مشخصی را برای دوره های هشت ساله ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد و دوره آقای روحانی، ذکر کنیم؟

نداشتن برنامه و سیاست مشخص، یک امر تقریباً عادی برای همه رؤسای جمهور در دو، سه دهه اخیر است یعنی کارشان باری به هر جهت پیش رفته بوده، پُر از تناقض بوده، روشن نبوده و مغشوش بوده است.

در مورد آقای آقای ظریف باید بگویم که ایشان اساساً ارتباط، تعامل و نزدیکی لازم با فضای داخلی و دستگاه های حاکمیتی مربوطه ندارد.

در حالی که آقای احمدی نژاد، از دل جناح اصولگرا بیرون آمد و خیلی از نهادها و نیروها و افراد را می شناخت و با آنها در ارتباط نزدیک بود و مثلاً مورد اعتمادشان بود. آقای روحانی نیز، باز از دل جریان راست ظهور کرده بود و با نهادهای رسمی ارتباط داشت و مسئولان آنها را می شناخت.

در مقابل، آقای ظریف، یک تحصیلکرده بوده که رشته تحصیلی او حقوق بین الملل است. او در کارهای تکنیکی تجربه دارد و در سیاستگذاری، جایگاهی ندارد. معمولاً آقای ظریف، سیاست ها را به تعبیر خودش اجرا می کرده است.

آقای ظریف، اصلاً در آن مناسبات حاکم نجوشیده و بالا نیامده. او به عنوان یک عنصر بوده که به خدمت گرفته شده و نه این که جزئی از این سیستم یا ذات آن باشد.

طبیعی بود که آقای ظریف، در فضای داخلی، تنها و منزوی بماند و شاید خیلی از نیروهای آن حوزه ها را نمی شناخت. از این جهت آقای ظریف، برای کارهایی که مربوط به سیاست داخلی باشد، مناسب نیست.

احمدی نژاد از همان ابتدا که رئیس جمهور شد دیدگاه های مبهم و مغشوشی داشت/ رؤسای جمهور از اختیارات لازم برای اجرای کامل برنامه و طرح خودشان برخوردار نیستند

*سیاست داخلی را رهبری صلح آمیز یا غیر صلح آمیز روابط میان افراد، گروه ها و احزاب داخل یک کشور تعریف کرده اند. در مجموع، سیاست داخلی مرتبط می شود با مسائل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی. آقای احمدی نژاد یک دولت اصولگرا تشکیل داد و آقای روحانی یک دولت اصلاح طلب- اعتدالگرا. به طور مشخص، عملاً این دولت ها چه سیاست هایی در حوزه داخلی داشتند؟

آقای احمدی نژاد، از همان ابتدا که رئیس جمهور شد دیدگاه های مبهم و مغشوشی داشت و در صحبت هایش خیلی از کلمه «مردم» استفاده می کرد. از طرف دیگر، آقای احمدی نژاد تقریباً با هر نوع نهاد سازی، مخالف بود و با نهادهای سیاسی به ویژه احزاب، سَرِ سازش نداشت.

او دوست داشت یک رابطه مستقیم با توده بی شکل جامعه ایران برقرار کند و مثلاً رهبری توده مردم را به عهده بگیرد. در زبان متعارف، به این نوع کارها پوپولیسم می گویند، اما حتی می شود تعبیر تندتری را برای این وضع به کار گرفت.

جایی که نهادهای واسط مثل احزاب حذف می شوند و ارتباط مستقیم با توده مردم برقرار می شود، در ادبیات علوم سیاسی، ادبیات خوبی ندارد.

آقای احمدی نژاد به مرور زمان، با اقتصائات ریاست جمهوری و این که بالاخره باید رضایت مردم را جلب می کرد، دیدگاه آقای احمدی نژاد تغییر کرد و به دنبال تحقق آزادی های اجتماعی رفت.

در چنین وضعی آقای احمدی نژاد، دوست داشت مشکل بخشی از مردم را که دغدغه های اجتماعی دارند، رفع کند. البته بعداً آقای احمدی نژاد، با کُل جناح اصولگرا درگیر و مغلوب شد و حتی رانده شد.

در حالی که آقای روحانی، با یک نگاه نسبتاً ملایم و لیبرالیستی وارد همه حوزه ها شد ولی فقط تا وقتی که برجام (توافق هسته ای) حاصل شد با او مدارا می شد.

به دلیل این که رؤسای جمهور از اختیارات لازم برای اجرای کامل برنامه و طرح خودشان برخوردار نیستند، نه برنامه روشنی می توانند مطرح کنند و اگر هم برنامه ای طرح کنند، نهایتاً نمی توانند آن را به صورتی که می خواهند اجرا کنند. بر این اساس، وضعیت مغشوشی وجود دارد.

*آقای روحانی تاکید می کرد که دولتش فراجناحی است. وقتی که ایشان کلمه فراجناحی به کار می بَرد یعنی اصلاً اعتقادی به فعالیت های حزبی و پرورش نیروهای حزبی ندارد. از طرفی، آقای احمدی نژاد با رفتار خودش می خواست واسطه های بین مردم با حکومت و دولت را بردارد و بر مردم تاثیر بگذارد. آیا می شود بگوییم نوع رفتار آقای روحانی با فعالیت های حزبی و بی اعتنایی به سازماندهی جامعه، به رفتار پوپولیستی آقای احمدی نژاد شباهت داشته است؟

مرحوم آقای هاشمی رفسنجانی در زمان حیات خودش، اصطلاح فراجناحی را به کار می بُرد و می گفت فراجناحی است. حتی آقای خاتمی نیز اشاراتی به این موضوع داشت و می گفت نگاه نامناسبی به جناح سیاسی مقابل ندارد.

آقای احمدی نژاد و آقای روحانی نیز این طور گفتند. حالا آقای رئیسی هم، همین طور اظهار نظر می کند.

منظور از فراجناحی یعنی این که ما در خدمت یک حزب خاص یا یک جناح خاص نیستیم و می خواهیم وحدت ملی را ایجاد کنیم. این موضوع، ربطی به مخالفت یا موافقت با تحزب ندارد.

احمدی نژاد سعی کرد از طریق برزیل و ترکیه برای حل مسئله هسته ای کاری انجام بدهد/ نظام سیاسی ایران برجام را یک حرکت تاکتیکی برای عبور از تحریم‌های جامع بین‌المللی تلقی می کرد

*در حوزه سیاست خارجی، بحث ارتباط دولت یک کشور با دولت های دیگر و سازمان های بین المللی مطرح است. آقای احمدی نژاد، در حوزه سیاست خارجی، یک رویکرد تهاجمی داشت، نظام بین الملل را قبول نداشت و می گفت باید عدالت در جهان برقرار شود. در مقابل، آقای روحانی تا حدی نظم بین المللی موجود در جهان را پذیرفته و بر تنش زدایی با قدرت های بزرگ و کشورهای منطقه تاکید می کرد. برجام با همین نگاه شکل گرفت و نهایتاً توافق هسته ای در دولت آقای روحانی حاصل شد و قبلاً آقای احمدی نژاد با هر نوع توافق هسته ای مخالفت کرده بود. به غیر از بحث برجام، آیا در دولت آقای روحانی و در چارچوب سیاست خارجی آن، ارتباط مشخصی بین ایران با کشورهای منطقه و سایر کشورها از جمله کشورهای قدرتمند شکل گرفت؟

درست است که آقای احمدی نژاد، نظام بین الملل را نفی می کرد ولی در عین حال، فکر می کرد تمام نهادهای بین المللی قابل خریدن هستند و می شود رای و نظرشان را از طریق مقداری پول یا کمک به منابع آنها جلب کند. البته این نوع اقدام، اقدام بیهوده و مضحکی بود.

کم کم دیدگاه های آقای احمدی نژاد تغییر کرد چرا که بعداً به رؤسای جمهور آمریکا نامه نوشت و تلاش کرد کارهایی انجام بدهد. همچنین او، برای حل مساله هسته ای سعی کرد از طریق دولت های برزیل و ترکیه، کاری انجام بدهد ولی به نظر من، بقیه نگذاشتند.

در مورد برجام، ما باید ببینیم طرف مقابل ایران، با چه قصدی آن را امضا کرد و ایران با چه قصدی. دولت آقای روحانی، به برجام به عنوان ابزاری برای تشنج زدایی با دنیا نگاه می کرد، اما کُل نظام سیاسی ایران، برجام را یک حرکت تاکتیکی برای عبور از تحریم های جامع بین المللی تلقی می کرد.

وقتی تحریم ها لغو شد، نظام سیاسی ما، می خواست به خانه اول برگردد. در حالی که طرف مقابل ایران، توافق هسته ای را با قصد هدایت ایران برای آشتی با یک نوع نظم منطقه ای و بین المللی جلو بُرد. وقتی طرف مقابل ایران دید، این وضع اتفاق نمی افتد دچار تردید شد تا این که ترامپ، آمریکا را از برجام خارج کرد و همه چیز را به نقطه اول برگرداند.

پایگاه اجتماعی اصلاح طلبان، دچار بحران شده است/ آینده اصلاح طلبان بستگی به نوع برخورد دولت رئیسی دارد

*در ماه‌های قبل از انتخابات سال 1400، مشخص بود که جناح اصلاح طلب، نمی تواند پایگاه اجتماعی خودش را به پای صندوق های رای بیاورد ولی در عمل جنب و جوش خاصی در این جناح سیاسی به وجود آمد. به هر حال، اصلاح طلبان در این انتخابات رای نیاوردند و در اواسط مرداد امسال، یک دولت اصولگرا تشکیل می شود. فکر می کنید در سال های آینده، اصلاح طلبان مثل دوره های قبل می توانند بعد از یک دوره کناره گیری از قدرت، دوباره به قدرت برگردند؟

پایگاه اجتماعی اصلاح طلبان، دچار بحران شده یعنی اعتماد خودش را نسبت به اصلاح طلبان از دست داده است. بنابراین، باید یک ارزیابی شود که آیا از آن پایگاه اجتماعی، چیزی بر جای مانده که اصلاح طلبان انتظار داشتند افراد آن را پای صندوق رای بکشانند یا نه. به هر حال، الان پایگاه اجتماعی قدیمی، به آن قوت و شدت برای اصلاح طلبان وجود ندارد.

آینده اصلاح طلبان بستگی به نوع برخورد، نوع کار و نوع رفتار دولت آقای رئیسی دارد. دولت آقای رئیسی، باید بتواند یک تغییر جهت سیاسی به وجود بیاورد که از طریق آن، برخی مشکلات حل شده و فضا یک مقدار تلطیف و آرام شود.

از طرف دیگر، اصلاح طلبان باید همان برخوردی که با دولت آقای احمدی نژاد داشتند، با دولت آقای رئیسی نداشته باشند. به این صورت که اصلاح طلبان، دولت آقای رئیسی آن را به عنوان دشمن تلقی نکنند و اگر دولت آقای رئیسی، اقدام مثبتی انجام داد، حتی آن را تایید کنند و مقابله جویی نکنند.

در این صورت، احتمال احیاء و بازگشت اصلاح طلبان وجود دارد ولی اگر آقای رئیسی، بد عمل کند یعنی راه را اشتباه برود و نتواند حجم مشکلات را کاهش بدهد، ما با وضعیتی رو به رو می شویم که جناح های سیاسی موجود چه جناح اصولگرا و چه جناح اصلاح طلب، هیچکدام در آینده موقعیتی نخواهند داشت و اوضاع می تواند برای هر دو جناح سیاسی کشور، بی نهایت خطرناک شود.

*برخی از اصلاح طلب ها معمولاً در همه دولت ها و از جمله دولت آقای احمدی نژاد حضور پیدا می کردند. اعتقاد شما نسبت به این نوع فعالان سیاسی چگونه بوده و آیا آنها همیشه منتظر فرصتی هستند که از منابع و امکانات موجود استفاده کنند و نه این که مطالبات اصلاح طلبانه را تحقق ببخشند؟

تعدادی از تکنوکرات ها و به ویژه بوروکرات ها، از همان ابتدای انقلاب در بوروکراسی کشور حضور داشته اند. کارکرد این نوع افراد و نقطه قوت آنها، حضور در یک پُست دولتی بوده و خارج از آن از نظر اجرایی و سیاسی تقریباً کارایی ندارند.

این افراد می خواهند همیشه در قدرت بمانند و نقش بازی کنند. البته این نوع افراد، این موضوع را به این صورت توجیه می کنند که ما می توانیم آنجا را بهبود ببخشیم.

شاید برخی از آنها، احتمالاً در این زمینه صداقت داشته و راست بگویند ولی آنها فقط وقتی ببینند شانس با اصلاح طلبی است، گرایش اصلاح طلبانه از خودشان بروز می دهند. در حالی که اصلاً به دنبال تغییر اوضاع به مفهومی که مثلاً نظام سیاسی، کاملاً دموکراتیک شود نیستند.

برای موقعیت شخصی، این کار تنها کاری است که این افراد می توانند انجام بدهند. چون خارج از این موقعیت ها، آنها احساس می کنند هیچ توانایی دیگری ندارند.

نیروهایی که به عنوان «برانداز» شناخته می شوند، بخشی از بدنه اصلاح طلبی را نیز جذب کرده اند/ اقتصاد ایران به خاطر کسری بودجه در لبه یک فوران تورمی است/ اوضاع جامعه خطرناک است

*در یک جا جنابعالی گفته اید که در کنار ضعف احتمالی نیروهای اصولگرا و همچنین وضعیت خاص نیروهای برانداز در داخل کشور، اصلاح طلبان می توانند از سرخوردگی براندازان در جامعه استفاده کرده و سود سرخورده شدن افراد جامعه از براندازان، به جیب اصلاح طلبان می رود. آیا هنوز اعتقاد دارید که ممکن است چنین اتفاقی رخ بدهد و دوباره اصلاح طلبان، چهار سال بعد یا هشت سال بعد، چهره مثبتی بین مردم پیدا کرده و بتوانند رای کسب کنند؟

الان نیروهایی که به عنوان «برانداز» شناخته می شوند، بخشی از بدنه اصلاح طلبی را نیز جذب کرده اند. با این حال، براندازان به دلیل برخی تندروی ها، نمی توانند وفاداری پایداری را بین طبقات مختلف جامعه ایران داشته باشند.

بنابراین، کم کم نسبت به آنها سرخوردگی ایجاد می شود و افراد جامعه از آنها برمی گردند تا نیروی معتدل تری را در داخل کشور پیدا کنند.

البته این حالت، بستگی به این دارد که روند اوضاع از این به بعد چگونه پیش برود. الان اوضاع شکننده شده و اقتصاد ایران به خاطر کسری بودجه، در لبه یک فوران تورمی است.

در نتیجه اوضاع جامعه، خطرناک است، زیرساخت های کشور ضعیف شده و تاب آوری مردم به شدت کاهش پیدا کرده و اعتراضاتی انجام می شود. همه این موارد، ممکن است در هم ریختگی هایی ایجاد کند و در آن حالت، هیچکس برنده نخواهد شد.

در حالی که اگر یک ثبات ایجاد شود، رونق اقتصادی شکل بگیرد، فشارهای اجتماعی کم شود و در حوزه سیاست نیز، حداقل یک مقدار فضای سیاسی تلطیف شود، من فکر می کنم نیروهای برانداز، به طور جدی موقعیت خودشان را از دست بدهند.

به نظر می رسد اگر دولت آقای رئیسی، یک تغییر بنیادی در دیدگاه های اصول گرایانه پدید بیاورد، ممکن است بخشی از همان نیروها را جذب کند.

رئیسی را تحت فشار وارد انتخابات کردند/ رئیسی با رضایت کامل درانتخابات شرکت نکرد

*جبهه پایداری به طور مطلق برجام (توافق هسته ای) را قبول ندارد ولی آقای رئیسی به عنوان یک چهره اصولگرا، در انتخابات ریاست جمهوری امسال، علیه برجام مخالفت نکرد و نشان داد که سیاست های نظام سیاسی را در مورد برجام قبول دارد. در حال حاضر و در مقایسه با نیروهای جبهه پایداری، آقای رئیسی، دیدگاه رادیکالی نسبت به مسائل مختلف ندارد. به نظر شما چشم انداز آینده چگونه است و آیا بر اساس اظهارات آقای رئیسی، می شود متوجه شد که او واقعاً تمایل دارد مشکلات حل شود و از این طریق برای دوره بعدی هم، محبوبیت بیش تری کسب کند؟

آنچه که آقای رئیسی مطرح کرده، خیلی کُلی بوده ولی در همین کُلیات نیز، از تندخویی مرسوم در بین برخی فعالان جناح اصولگرا فاصله داشته است. ما باید ببینیم وقتی آقای رئیسی در موقعیت اجرایی قرار می گیرد، می خواهد حرف هایی را که زده، با چه ابزار و چه رفتاری پیگیری کند.

نوع پیگیری دولت آقای رئیسی، خیلی مهم است چرا که آقای رئیسی، نتیجه اجماع همه اصول گرایان بوده. من فکر می کنم به همین دلیل هم، حتی تحت فشار، آقای رئیسی را وارد انتخابات کردند.

اگر قرار بود آقای قالیباف وارد انتخابات شود، احتمالاً جبهه پایداری با او مخالفت می کرد و کاندیدای خودش را می آورد. در آن حالت، یک رقابت بین اصول گرایان ایجاد می شد. بر این اساس، برخی اصول گرایان ترسیدند آن وضع ممکن است به نفع اصلاح طلبان تمام شود و جلوی معرفی کاندیدا توسط جبهه پایداری را گرفتند.

من فکر می کنم آقای رئیسی با رضایت کامل درانتخابات شرکت نکرد و در بیانیه اعلام هم گفت به رغم میل خودش کاندیدا شده.

*آقای قاضی زاده هاشمی که در این انتخابات تایید صلاحیت شد تا سال 1393 عضو جبهه پایداری بوده. الان هم دیدگاه او به جبهه پایداری نزدیک است و تا آخر هم در عرصه انتخابات ریاست جمهوری امسال باقی ماند.

حضور آقای قاضی زاده هاشمی در انتخابات، چندان جدی نبود. اگر آقای قالیباف کاندیدا می شد تعارض بین آنها، خیلی جدی می شد. کاندیدای برخی اصول گرایان، آقای قالیباف بود و او را به عنوان مدیر جهادی مطرح می کردند.

این اصول گرایان، فعالیت های آقای قالیباف در نیروی انتظامی و شهرداری تهران را به عنوان یک کارنامه اجرایی موفق معرفی کرده و می گفتند در مقام ریاست جمهوری نیز می تواند کارهای بزرگی انجام بدهد.

به علت این که جبهه پایداری، شدیداً با آقای قالیباف مخالف بود، ریش سفیدهای جناح اصولگرا، به دنبال فردی رفتند که اصول گرایان، در مورد او اجماع نظر داشته باشند. آقای رئیسی، نتیجه آن اجماع اصول گرایان بود.

البته در مقام عمل، آقای رئیسی نمی تواند نظر همه گروه های جناح اصولگرا را تامین کند. چون اگر آقای رئیسی بخواهد موثر واقع شود، نمی تواند نظرات تند و بسته افراد جبهه پایداری را تایید کند.

برخی از افراد جبهه پایداری مثل آقای ذوالنوری (رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس)، حرف هایی می زنند که حتی متفاوت از حرف هایی است که چهره های فرهنگی این جبهه از جمله آقاتهرانی، رئیس فعلی کمیسیون فرهنگی مجلس (و دبیرکل سابق جبهه پایداری) می زنند. الان صحبت های آقای ذوالنوری با صحبت های آقای آقاتهرانی فرق می کند تا چه برسد با بقیه اصول گرایان. در حال حاضر، جبهه پایداری چنین وضعی دارد.

اگر رئیسی بخواهد نظر همه افراد جناح اصولگرا را جلب کند نمی تواند گام از گام بردارد

*به هر حالت، یک تنوع فکری، بین طیف های مختلف جناح اصولگرا وجود دارد.

منظور من، اختلاف نظر بین اعضای جبهه پایداری است. اولاً ممکن است در جبهه پایداری، یک تجزیه صورت بگیرد و تندترین جناح آن، در مقابل آقای رئیسی بایستد. چون آقای رئیسی، حتی اگر بخواهد حال افراد جبهه پایداری را مراعات کند، نمی تواند رضایت آنها را جلب کند.

من فکر می کنم با حضور آقای رئیسی در مقام ریاست جمهوری، وقتی پای سیاست های اجرایی پیش بیاید، بین اصول گرایان تفرقه ایجاد می شود.

اگر آقای رئیسی بخواهد نظر همه افراد جناح اصولگرا را جلب کند، اساساً نمی تواند گام از گام بردارد و اگر بخواهد سمت تندورها برود، اوضاع سیاسی خودش شدیداً خراب می شود.

*آقای رئیسی گفته بود که از اعضای ستاد انتخابات خودش به عنوان وزیر در کابینه استفاده نمی کند. این توصیه هم مطرح شده که آقای رئیسی از نمایندگان مجلس در دولت استفاده نکند.

فقط بحث استفاده از آنها در کابینه نیست بلکه بحث، کُل سیاستی است که آقای رئیسی می خواهد در داخل کشور، سطح منطقه و سطح بین المللی در پیش بگیرد.

*آقای رئیسی گفته «چشم انداز آینده را روشن می دانم و اصلاح روند موجود امکانپذیر است». آیا شما دقیقاً اعتقاد دارید که اگر آقای رئیسی، همین رویکرد معتدل فعلی خودش را ادامه بدهد، موفق خواهد شد ولی در عین حال، به بروز انشقاق بین اصول گرایان هم در آینده نزدیک باور دارید؟

آنچه که آقای رئیسی، تا الان گفته شده، بحث کُلی بوده و هنوز وارد جزئیات نشده که ببینیم ماهیت صحبت هایی که مطرح کرده، چه چیزی است.

اگر جناح اصولگرا یا نهادهای دیگر بخواهند رئیسی را به زمین بزنند، آخرین شانس خودشان را از بین برده اند

*فرضاً برخلاف دیدگاه جبهه پایداری، آقای رئیسی با برجام و احیای آن مخالفت ندارد.

بله ولی حرف هایی زده شده و مثلاً آقای رئیسی، گفته ما به این صورت قبول نداریم و به آن صورت قبول داریم. همه این موضع گیری ها باید روش شود. البته اگر آقای رئیسی سیاست میانه روی در پیش بگیرد، برخلاف آقای روحانی می تواند موفق شود.

آقای روحانی، می خواست کارهایی انجام بدهد ولی نمی توانست انجام بدهد. در حالی که اگر آقای رئیسی بخواهد، می تواند کارهایی انجام بدهد. چون آقای رئیسی، رئیس جمهوری است که اگر افراد جناح اصولگرا یا نهادهای دیگر بخواهند او را به زمین بزنند و ناکام کنند، آخرین شانس خودشان را از بین برده اند و اوضاع، مخاطره آمیز می شود.

به نظر من، اگر آقای رئیسی میانه روی پیشه کند، به خاطر تندروها، دردسرهای فراوانی خواهد داشت چون تندروهای جناح اصولگرا، مقابله می کنند. به همین دلیل، باید این اراده در کُل نظام سیاسی وجود داشته باشد که تندروها را منزوی کند و میدان را از آنها بگیرد.

البته این اتفاقات، می تواند تحول مثبتی را برای کشور رقم بزند و فضا را آرام تر و لطیف تر کند ولی اگر آقای رئیسی، بخواهد سیاست های تندروهای جناح اصولگرا را اجرا کند، اوضاع می تواند خراب شود.